Giáo sư Lâm Quang Thiệp nêu giải pháp xây dựng Hội đồng trường

14/04/2017 06:18
Giáo sư Lâm Quang Thiệp
(GDVN) - Nếu thực hiện đầy đủ cơ chế hội đồng trường, xác định đúng vai trò của hội đồng trường thì không cần đến cơ chế Bộ chủ quản và trường trực thuộc.

LTS: Thể chế hội đồng trường gắn với cặp khái niệm quyền tự chủ và trách nhiệm giải trình của trường đại học, đã dần dần được đưa vào hệ thống giáo dục đại học nước ta từ khi bắt đầu thời kỳ “đổi mới” sau năm 1986.  

Tuy nhiên trong thời kỳ chuyển tiếp kéo dài từ đó cho đến nay các thói quen và thể chế cũ của thời kế hoạch hóa tập trung vẫn tồn tại và giằng co với các phong cách và thể chế mới. 

Trong giáo dục đại học, một trong những thể chế và thói quen cũ tạo lực cản rất lớn đối với việc thực hiện các thể chế và phong cách quản lý mới chính là cơ chế “bộ chủ quản” và trường “trực thuộc”.  

Chính vì vậy, trong bài viết gửi tới Báo điện tử Giáo dục Việt Nam, giáo sư Lâm Quang Thiệp – nguyên Vụ trưởng Vụ giáo dục đại học (Bộ Giáo dục và Đào tạo) đề xuất giải pháp để xây dựng thành công thể chế hội đồng trường trong hệ thống giáo dục đại học nước ta. 

Tòa soạn trân trọng giới thiệu cùng độc giả. 


Thứ nhất, xử lý quan hệ giữa cơ chế hội đồng trường và bộ chủ quản 

Bộ chủ quản của các trường đại học công lập dưới thời kế hoạch hóa tập trung có quyền quyết định mọi vấn đề của trường đại học, còn cơ quan điều hành trường đại học phải thực hiện mọi việc theo quyết định “từ trên”. 

Trong quá trình đổi mới giáo dục đại học, cơ chế quản lý đó cũng được cải tiến dần, trường đại học được dần dần giao quyền tự chủ về nhiều mặt.

Tuy nhiên, cho đến nay, hai lĩnh vực quyết định quan trọng nhất trong hoạt động của trường đại học trực thuộc phần lớn vẫn nằm trong tay bộ chủ quản, đó là tài chính và nhân sự.  

Giáo sư Lâm Quang Thiệp nêu giải pháp xây dựng Hội đồng trường ảnh 1
Giáo sư Lâm Quang Thiệp đề xuất giải pháp xây dựng Hội đồng trường (Ảnh: Thùy Linh)

Cụ thể là, kinh phí hàng năm cho các trường đại học do Bộ chủ quản phân phối sau khi Bộ nhận từ ngân sách nhà nước, các nhân sự quan trọng nhất của trường đại học, trong đó có hiệu trưởng, hiệu phó, do bộ chủ quản bổ nhiệm và miễn niệm. 

Bộ chủ quản có cơ chế kiểm soát trường trực thuộc về nhiều mặt, và trường trực thuộc có trách nhiệm báo cáo việc thực hiện công việc với Bộ chủ quản. 

Trường đại học không có quyền tự quyết định đối với nhiều vấn đề, điều đó làm cho sự đáp ứng đối với các biến động của thị trường thường không được nhanh nhạy, các trường khó thích nghi với thị trường.   

Nhận thấy sự cản trở đó của cơ chế bộ chủ quản, trong Nghị quyết 14 năm 2005 của Chính phủ về đổi mới giáo dục đại học (Nghị quyết 14, 2005)[1] đã ghi chủ trương “Xóa bỏ cơ chế bộ chủ quản, xây dựng cơ chế đại diện sở hữu nhà nước đối với các cơ sở giáo dục đại học công lập”.

Giáo sư Lâm Quang Thiệp nêu giải pháp xây dựng Hội đồng trường ảnh 2

Phải tìm ra lý do vì sao Hội đồng trường tốt như vậy mà không phát huy hiệu quả?

 
Có thể thấy mối quan hệ chặt chẽ giữa chủ trương xóa bỏ cơ chế bộ chủ quản của Nghị quyết 14 với việc đưa cơ chế hội đồng trường vào trường đại học theo Điều lệ trường đại học năm 2003 và Luật Giáo dục năm 2005.  

Các chủ trương nói trên của Nhà nước có thể hiểu là xuất phát từ quan niệm trường đại học công lập thuộc sở hữu công, quyền sở hữu đó được giao cho đại diện của nó là hội đồng trường chứ không phải cho một cá nhân hiệu trưởng. 

Hội đồng trường xác định rõ các chính sách của nhà trường, lựa chọn một hiệu trưởng xứng đáng để giao quyền điều hành, và theo dõi, kiểm tra đánh giá việc sử dụng quyền được giao đó.  

Như vậy, nếu thực hiện đầy đủ cơ chế hội đồng trường, xác định đúng vai trò của hội đồng trường thì không cần đến cơ chế Bộ chủ quản và trường trực thuộc.  

Mặt khác, hội đồng trường chỉ có thể phát huy vai trò của mình đầy đủ và hoạt động có hiệu quả cao khi cơ chế Bộ chủ quản được hoàn toàn xóa bỏ.

Thứ hai, cần sự quyết tâm của giới lãnh đạo, quản lý và sự đồng thuận trong cộng đồng giáo dục đại học. 

Điều lệ trường đại học năm 2010 đã đưa ra khá đầy đủ những quy định để tạo cơ sở pháp lý cho hoạt động của hội đồng trường. 

Tuy nhiên cho đến nay việc triển khai xây dựng thể chế hội đồng trường trong các các trường đại học vẫn hết sức chậm chạp, sự đồng thuận trong việc đưa thể chế này vào hệ thống giáo dục đại học vẫn chưa cao. 

Giáo sư Lâm Quang Thiệp nêu giải pháp xây dựng Hội đồng trường ảnh 3

Hội đồng trường chỉ là danh nghĩa, có cũng như không

Có thể thấy nguyên nhân sâu xa của hiện tượng này ở chỗ đây là một chủ trương tạo nên sự di chuyển về quyền lực, không phải bộ phận nào trong hệ thống giáo dục đại học cũng dễ dàng chấp nhận và thích nghi được với sự dịch chuyển ấy nên có phản ứng không thuận lợi ở nhiều cấp độ khác nhau.  

Các phản ứng này có thể liên quan đến lý do về nhận thức, cũng có thể gắn với lợi ích nhóm.  

Ở cấp trường đại học nhiều ý kiến cho rằng các hiệu trưởng đại học không ai thích đưa vào một cơ chế hạn chế quyền lực của họ. 

Tuy nhiên, nếu nhìn từ một góc độ khác thì không hẳn như vậy. 

Một hiệu trưởng đại học trao đổi với chúng tôi: Hội đồng trường tạo cho hiệu trưởng cảm giác “an toàn” hơn nhiều khi điều hành, vì khi nhà trường phải đối mặt với các quyết định lớn quan trọng trong công việc, có thể gây phản ứng của nhiều đối tượng khác nhau, thì hội đồng trường là chỗ dựa vững chắc cho hiệu trưởng. 

Chính vì vậy người ta thường nói hội đồng trường là chiếc đệm chắn giảm xung cho hiệu trưởng. Và kết quả là hội đồng trường giúp hiệu trưởng làm được những việc lớn hơn, có ý nghĩa hơn cho nhà trường và xã hội.  

Ở các cơ quan quản lý nhà nước, một số người, đặc biệt những cán bộ có năng lực, cho rằng nếu tăng cường việc giao quyền tự chủ cho trường đại học qua hội đồng trường thì cán bộ ở các cơ quan này sẽ có nhiều thời gian vào những công việc có chất lượng liên quan đến quản lý nhà nước, có điều kiện nâng cao trình độ, chứ không phải đi sâu vào những việc sự vụ của các trường đại học. 

Cơ chế “xin cho” sẽ giảm, điều đó sẽ giảm áp lực đối với một số đông cán bộ ở cơ quan quản lý nhà nước (hiển nhiên một số ít người khác sẽ không vui).  

Còn từ những người lãnh đạo cao cấp, tôi đã từng nghe một vị Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo tâm sự: Ở cương vị lãnh đạo một ngành ông ta rất mong muốn có một cơ chế nào đó để có thể thật sự yên tâm khi giao quyền tự chủ rộng rãi cho trường đại học. 

Giáo sư Lâm Quang Thiệp nêu giải pháp xây dựng Hội đồng trường ảnh 4

Sắp tổ chức hội thảo về Hội đồng trường

Rõ ràng vị Bộ trưởng này có thể tìm thấy cơ chế đó ở hội đồng trường, vì nếu xây dựng thật tốt các hội đồng trường thì các hội đồng này có thể đảm bảo cho các các trường đại học hoạt động lành mạnh, Bộ trưởng đỡ phải lo lắng. 

Một vấn đề cũng được nhiều người đặt ra khi bàn về chủ đề hội đồng trường ở trường đại học. Đó là, một khi đã nói Đảng lãnh đạo toàn diện thì không cần thiết có hội đồng trường, vì sự lãnh đạo của hội đồng trường sẽ chồng chéo với sự lãnh đạo của Đảng ủy. 

Trong một hội thảo tôi được nghe phân tích của một cán bộ cao cấp chuyên nghiệp của Đảng như sau. Đảng lãnh đạo dựa vào hệ thống giá trị mà Đảng theo đuổi chứ không phải dựa vào sự áp đặt bằng quyền lực. Hội đồng trường là một thực thể quyền lực. 

Sự lãnh đạo của Đảng ủy sẽ hỗ trợ những quyết định đúng đắn của hội đồng trường và ngăn chặn những quyết định không đúng đắn, do đó sẽ tạo sự đồng thuận trong nhà trường để nhà trường phát triển tốt. 

Nếu Đảng ủy dùng quyền lực của mình khi lãnh đạo ở trường đại học thì sẽ dễ bị thoái hóa. Chính trong thời kỳ hoạt động bí mật uy tín và hiệu quả lãnh đạo của Đảng rất cao vì phong cách lãnh đạo dựa vào hệ thống giá trị nói trên chứ không dựa vào quyền lực.  

Thứ ba, cần đưa ra một lộ trình hợp lý để xây dựng cơ chế hội đồng trường trong các trường đại học. 

Một điều cần lưu ý là trong hệ thống giáo dục đại học Việt Nam thể chế hội đồng trường là rất mới, do đó để xác lập được thể chế hội đồng trường trong các trường đại học Việt Nam Nhà nước cần đưa ra một lộ trình hợp lý.

- Trước hết cần rà soát hệ thống các văn bản luật và dưới luật có liên quan với hội đồng trường và có phương án chỉnh sửa những quy định không tương thích.

- Hội đồng trường không nên được triển khai nhất loạt mà nên được xây dựng trước ở các cơ sở giáo dục đại học được quyền tự chủ cao, đặc biệt là các trường đại học trọng điểm. 

Nhà nước nên chỉ đạo các cơ sở giáo dục đại học này lập kế hoạch xây dựng hội đồng trường. Sau một thời gian triển khai nên tổ chức rút kinh nghiệm để phổ biến cho các trường khác. 

- Những quan niệm chung về hội đồng trường và thể thức hoạt động của hội đồng trường còn rất mới mẻ đối với cả cộng đồng giáo chức và nhân viên trong cơ sở giáo dục đại học, kể cả các thành viên của hội đồng trường. 

Do đó để có thể đảm bảo hoạt động của hội đồng trường có hiệu quả phải phổ biến sâu rộng về thể chế này trong cộng đồng nhà trường, đồng thời phải tổ chức các khóa tập huấn cho các thành viên hội đồng trường, kể cả chủ tịch hội đồng. 


Tài liệu tham khảo: 

[1] Nghị quyết của Chính phủ về đổi mới cơ bản và toàn diện giáo dục đại học Việt Nam giai đoạn 2006 – 2020, số 14/2005/NQ-CP ngày 2/11/2005. 

Giáo sư Lâm Quang Thiệp