 |
| Tướng Martin Dempsey, Chủ tịch Hội đồng tham mưu trưởng liên quân Mỹ thăm Việt Nam đã khiến giới truyền thông Trung Quốc đặc biệt chú ý và có nhiều đồn đoán. |
Tạp chí The Diplomat ngày 26/11 đăng bài phân tích của giáo sư Alexander L. Vuving từ Trung tâm Nghiên cứu An ninh châu Á - Thái Bình Dương tại Honolulu bình luận, cuộc khủng hoảng Việt - Trung trên Biển Đông sau khi Bắc Kinh đơn phương hạ đặt trái phép giàn khoan 981 trong vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa Việt Nam tháng 5 vừa qua được xem như một phép thử để xác định ai đứng về phía ai trong cuộc xung đột ở Biển Đông.
Trong khi hầu hết cộng đồng quốc tế vẫn duy trì quan điểm trung lập ở Biển Đông, một số quốc gia đã ủng hộ quan điểm của Việt Nam công khai bằng hình thức này hay hình thức khác. Trong số những nước ủng hộ Việt Nam, Hoa Kỳ và Nhật Bản có thể xem như đối tác hỗ trợ mạnh nhất và đáng tin cậy nhất, giáo sư Vuving bình luận. Các bên chia sẻ chung một mục tiêu là duy trì sự cân bằng quyền lực và giữ gìn hòa bình, ổn định trong khu vực trong 2 thập kỷ qua.
Trung Quốc với khoảng thời gian dài duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế khá cao trong 3 thập kỷ qua dường như đã xác định rằng cần sử dụng sức mạnh quân sự mới để theo đuổi tuyên bố yêu sách chủ quyền (vô lý và phi pháp) của họ ở Biển Đông và cuối cùng sẽ chiếm vị thế vai trò thống trị trong khu vực. Tương lai an ninh khu vực sẽ phụ thuộc rất nhiều vào các bên liên quan đến Biển Đông.
Vị trí, vai trò chiến lược của Biển Đông với các bên
Trước đó hầu hết các nhà bình luận đều cho rằng tranh chấp ở Biển Đông là về vấn đề lãnh thổ và xung đột tài nguyên thiên nhiên giữa các quốc gia ven biển. Điều này sẽ tạo ra một ngõ cụt không thể làm sáng tỏ tính toán và động cơ của các bên liên quan. Bên cạnh giá trị kinh tế, Biển Đông còn có giá trị chiến lược to lớn với nhiều quốc gia.
Trung Quốc tuyên bố "chủ quyền" với gần như toàn bộ Biển Đông với bản đồ đường lưỡi bò. Giới hoạch định chiến lược và phân tích Trung Quốc xem Biển Đông là "chuỗi đảo đầu tiên".
Tuy nhiên, đối với Việt Nam thì Biển Đông thạm chí còn quan trọng hơn nhiều đối với việc phòng thủ. Nếu Trung Quốc coi Biển Đông là sân sau thì với Việt Nam, Biển Đông là cửa ngõ phía trước bước ra thế giới.
 |
| Lực lượng Cảnh sát biển Việt Nam thực thi quyền chủ quyền và quyền tài phán trong vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa Việt Nam gần nơi Trung Quốc hạ đặt bất hợp pháp giàn khoan 981. Ảnh: The Diplomat/Reuters. |
Biển Đông không chỉ có giá trị chiến lược với các quốc gia ven biển mà còn với các cường quốc khu vực và quốc tế. Các tuyến đường vận chuyển ngắn nhất giữa Ấn Độ với Thái Bình Dương đều đi qua Biển Đông, tuyến hàng hải chiếm 1/3 tổng giá trị thương mại thế giới và 1/2 tổng lượng vận chuyển dầu khí toàn cầu.
Không chỉ các nền kinh tế Đông Nam Á mà ngay cả Đông Bắc Á cũng phụ thuộc vào tuyến hàng hải huyết mạch trên Biển Đông. 80 % dầu và khí đốt của Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan đi qua Biển Đông. Vùng biển này được ví như nút cổ chai châu Á hay một động mạch toàn cầu. Ai kiểm soát Biển Đông có thể kiểm soát tối cao ở Tây Thái Bình Dương.
Mỹ có tham chiến hay không khi nổ ra xung đột ở Biển Đông?
Hoa Kỳ đã có sự quan tâm đặc biệt đến Biển Đông, kể từ năm 2010 các nhà lãnh đạo Mỹ nhiều lần tuyên bố Washington có lợi ích quốc gia cốt lõi ở Biển Đông, trong đó tự do và an toàn hàng hải, giải quyết hòa bình các tranh chấp ở Biển Đông là điều Mỹ quan tâm đặc biệt. Cả nền kinh tế Mỹ và thế lực Mỹ trên toàn cầu cũng như vai trò của Mỹ ở châu Á - Thái Bình Dương phụ thuộc vào tự do, hòa bình trên Biển Đông với những mức độ khác nhau.
Trong thực tế nếu xảy ra một cuộc phong tỏa ở Biển Đông sẽ tác động đến nền kinh tế Mỹ nhưng không phải quá lớn. Nhưng Mỹ xem Biển Đông là một phần quan trọng, chìa khóa cho vị thế ưu việt của mình ở Tây Thái Bình Dương và duy trì trật tự thế giới do Mỹ dẫn đầu. Nhưng thực tế liên kết giữa Biển Đông và lợi ích của Mỹ không phải lúc nào cũng rõ ràng và hữu hình. Do đó sẽ khó khăn cho Washington thuyết phục dân Mỹ tin vào tầm quan trọng của Biển Đông đối với lợi ích của họ.
Khả năng Mỹ tham chiến ở Biển Đông được giới hạn bởi nhu cầu của Mỹ về một không gian mở sau 2 cuộc chiến tranh tốn kém và 1 cuộc khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng. Trung Quốc đã nhận ra khoảng trống quyền lực nảo này và đã tăng cường các hoạt động xét lại mình trong khu vực. Nhưng cam kết của Mỹ với khu vực quan trọng này có thể được tăng cường một lần nữa.
 |
| Tổng tham mưu trưởng, Thượng tướng Đỗ Bá Tỵ tiếp Chủ tịch Hội đồng tham mưu trưởng liên quân Mỹ Martin Dempsey thăm Việt Nam. |
"Nhật Bản sẵn sàng giúp Việt Nam, nhưng không thể một mình cân bằng với Trung Quốc"
Lợi ích của Nhật Bản ở Biển Đông bắt nguồn chủ yếu từ sự phụ thuộc vào tuyến đường hàng hải cũng như sự theo đuổi của Tokyo về một trật tự khu vực do Mỹ dẫn đầu. Nếu Trung Quốc chiếm quyền kiểm soát khu vực này họ có thể kiểm soát 60% nguồn cung năng lượng của Nhật Bản và có thể thay thế Hoa Kỳ trong vai trò lãnh đạo mới của khu vực.
Một trật tự khu vực nếu do Trung Quốc dẫn đầu rất có thể sẽ có ít tự do và thuận lợi cho Nhật Bản hơn là vai trò Mỹ đang đảm nhiệm hiện nay. Nhật Bản có chung mối quan tâm mạnh mẽ cùng với Mỹ và Việt Nam về việc duy trì nguyên trạng trong khu vực.
Nhật Bản có thể làm được gì ở Biển Đông? Đương nhiên Tokyo không thể đóng vai trò như một giải pháp từ bên ngoài, Nhật thiếu vũ khí hạt nhân và có thể phụ thuộc nhiều hơn vào Trung Quốc về kinh tế, hay đơn giản Nhật Bản không thể ngăn chặn Trung Quốc.
Do đó cân bằng vẫn là vai trò có thể cho Nhật Bản. Nhật sẵn sàng hỗ trợ Việt Nam chống sự bành trướng của Trung Quốc thông qua việc cung cấp các tàu tuần tra bảo vệ. Nhưng thậm chí khi Nhật Bản tham gia cùng Việt Nam thì liệu Tokyo đã đủ sức để cân bằng ảnh hưởng của Bắc Kinh vẫn còn là câu hỏi thú vị cần nghiên cứu nhiều hơn. Nếu chỉ nhìn vào sức mạnh quân sự và kinh tế tổng hợp có thể thấy Nhật Bản không làm được.
Trung Quốc có một lợi thế quan trọng hơn so với Nhật - Việt, rõ ràng nhờ vào kho vũ khí hạt nhân và vai trò trung tâm trong nền kinh tế châu Á. Do đó vai trò hiệu quả nhất đối với Nhật Bản ở Biển Đông là tạo điều kiện cho việc hình thành một khối giữa Hoa Kỳ, Việt Nam, Philippines và các nước khác chia sẻ chung lợi ích của việc duy trì nguyên trạng.
Vuving bình luận, chỉ có một liên minh do Mỹ dẫn đầu mới có thể cân bằng sức mạnh của Trung Quốc trong khu vực. Với lợi ích cao của mình ở Biển Đông và nhận thức được nó, Nhật Bản có thể sẽ sẵn sàng đóng vai trò này. Tuy nhiên với khoảng cách địa lý và tâm lý khác nhau trong vấn đề Biển Đông, Washington có thể ít sẵn sàng cho liên minh như vậy. Đây có thể là một yếu tố ngăn chặn xung đột leo thang, nhưng cũng có thể khiến Trung Quốc đánh giá thấp quyết tâm của các đối thủ và trở nên nguy hiểm, khiêu khích hơn.
