 |
| Ong là loài côn trùng có tổ chức xã hội cao như kiến, mối. Ong sống theo đàn, mỗi đàn đều có ong chúa, ong thợ, ong non,... và có sự phân công công việc rõ ràng. Ong có nhiều loài khác nhau, các loài được con người nuôi để khai thác sản phẩm như mật ong, sáp ong, sữa ong chúa,... |
 |
| Ong thường sống thành đàn, nhiều nhất có khi tới 25.000 – 50.000 con, trong các tổ ở hốc cây, kẽ đã, bụi rậm, trong rừng, hoặc các tổ hòm cải tiến do người nuôi làm cho nó ở. |
 |
| Ong thuộc bộ cánh màng, các loại ong hay đốt người là: ong mật (Apidae), ong bầu (Bombidae), ong bắp cày, ong vò vẽ, ong vàng (Vespidae ). Riêng ong vàng có thể tự nhiên đốt người, còn các loại ong khác chỉ đốt người khi tổ ong bị quấy rối. |
 |
| Đặc biệt ong mật ngòi có hình răng cưa nên khi đốt, ngòi cắm vào da và nọc bị đứt ra, phần cơ quanh túi nọc tiếp tục co bóp để tiết nọc độc vào cơ thể nạn nhân, chỉ sau 20 giây đã có tới 90% lượng nọc được bơm vào cơ thể nạn nhân. Các loại ong khác do ngòi không có hình răng cưa như ong mật nên khi đốt ngòi còn nguyên vẹn, nên ong có thể đốt nhiều lần. |
 |
| Khi bị ong đốt, thường thì chúng sẽ tiết chất độc, bỏ lại luôn phần vòi độc và một phần bụng của chúng. Vòi độc của ong nằm ở phần đuôi bụng chứ không phải nằm ở miệng như một số loài khác. Nhiễm độc do ong đốt là do bị nhiễm nọc độc của ong, nọc độc đến mức có thể gây tử vong cho nạn nhân. |
 |
| Trong nọc của ong có nhiều chất cực độc. Bằng những phân tích hóa học, người ta thấy các thành phần độc của nọc ong bao gồm: melittin, apamine, chất làm vỡ dưỡng bào, phospholipase A2, phospholipases B, hyaluronidase, histamine, dopamine, các monosaccharit, một số lipid và nhiều chất khác. Trong đó nhiều nhất là melittin và phospholipase A2. |
 |
| Trong các chất trên, chất làm vỡ dưỡng bào, hyaluronidase và histamine làm giãn mạch, tăng thoát dịch, sưng, phù nề và làm cho chỗ đốt sưng to, đỏ ửng một cách rõ nét. Dopamin là các chất kích thích hệ tim mạch và làm cho nhịp tim đập nhanh, nhất là khi bị nhiễm độc nặng. Melittin là một loại pep-tit gồm 70 a-xit amin, trong đó có 26 a-xit amin không có liên kết cystein. |
 |
| Đây là thành tố chủ đạo gây ra tan máu và dung giải hồng cầu. Đồng thời, chính melittin cũng là chất có khả năng làm biến đổi điện thế màng ở những cơ quan nhận cảm đau, làm cho người bị đốt có cảm giác đau ngay cả với những kích thích nhỏ nhất. |
 |
| Khi bị ong đốt, mức độ đau càng nặng khi vị trí đốt càng có nhiều đầu mút thần kinh như mặt, gáy, cổ. Sau đó, cảm giác đau sẽ kéo dài ê ẩm. Sau vài giờ, chỗ đốt đỏ ửng, sưng lên và nổi hằn trên da như một cái nhọt bọc, kèm theo hơi ngứa. |
 |
| Ong càng to, chất độc càng nhiều thì càng gây sưng to. Chỉ khoảng sau 12-24 giờ, vết đốt sẽ sưng tối đa, nổi rõ và các triệu chứng trở lên điển hình. Các triệu chứng khác có thể có như phát sốt, chóng mặt, buồn nôn, nôn, khó thở, tím tái. Nặng thì sẽ hôn mê và dẫn đến tử vong. |
 |
| Người ta ước lượng rằng, khi bị 50 con ong đốt có thể dẫn đến rối loạn chức năng hô hấp, tan máu, tăng huyết áp, nhồi máu cơ tim, viêm gan, suy thận cấp. Còn nếu trên 100 con ong đốt thì có thể gây tử vong nhanh chóng, đặc biệt là ở những người có cơ địa dị ứng như hen, ngứa da, chàm... |
 |
| Một người bị ong đốt có những biểu hiện như: sốc phản vệ là phản ứng nặng của cơ thể nạn nhân xảy ra không phụ thuộc số lượng ong đốt, thay đổi từ nhẹ tới nặng và tử vong. Hầu hết trường hợp sốc phản vệ xảy ra trong vòng 15 phút đầu hoặc trong vòng 6 giờ đầu. |
 |
| Triệu chứng gồm: lúc đầu là ngứa mắt, đỏ mắt, nổi mề đay toàn thân, ho khan. Các triệu chứng nặng lên nhanh chóng với các biểu hiện: bó ngực, co thắt hầu họng, thở rít, khó thở, da tím tái, đau bụng, nôn, tiêu chảy, chóng mặt, rét run và sốt; tiếng rít thanh quản, hôn mê, đại tiểu tiện không tự chủ, đờm có bọt máu. Nạn nhân suy sụp rất nhanh và tiến tới suy hô hấp, trụy tim mạch rồi tử vong. |
 |
| Để kịp thời cứu chữa các nạn nhân bị ong đốt và tránh được các tác hại, biến chứng trầm trọng có thể ảnh hưởng đến sức khỏe và tính mạng. Nạn nhân cần được phát hiện sớm và sơ cứu tại cơ sở bằng cách |
 |
| Làm giảm nọc độc và lấy ngòi còn lại (ong mật): dùng kẹp gắp, cần làm ngay trong vòng vài giây sau khi bị đốt. Băng ép chi bị đốt và sau 3 đến 5 phút thì nới 30 giây. Không bóp nặn vết đốt vì dễ làm tổn thương nặng thêm. Sát khuẩn vết đốt bằng cồn iốt, ôxy già…, cho nạn nhân uống thuốc kháng histamin, bôi mỡ kháng histamin, corticoid tại vết đốt. Chuyển ngay nạn nhân đến bệnh viện. |
 |
| Nếu nạn nhân bị sốc thì phải tiêm tĩnh mạch methyl presnisolon 1 ống 40mg. Áp dụng phác đồ xử trí sốc phản vệ do Bộ Y tế đã ban hành: adrenalin 1/3-1mg tiêm dưới da, nhắc lại sau 15 phút cho đến khi huyết áp ổn định. Tiêm adrenalin tĩnh mạch nếu trụy mạch không đáp ứng với tiêm dưới da. |
 |
| Nếu quá ngặng và có nguy cơ đe dọa tử vong: tiêm 1/3mg, nhắc lại mỗi 10 phút cho đến khi huyết áp tối đa trên 90mmHg thì chuyển sang truyền tĩnh mạch dung dịch đẳng trương, theo dõi huyết áp để điều chỉnh liều kịp thời. |
 |
| Thở ôxy, khí dung có thể dùng ventolin 2,5mg, nhắc lại sau 5 phút nếu cần. Truyền dịch nâng huyết áp và dự phòng suy thận cấp do tiêu cơ vân. Có thể dùng natriclorua đẳng trương, nếu tụt huyết áp kéo dài có thể truyền các dung dịch cao phân tử. Tiêm phòng uốn ván dùng SAT 1500 đơn vị. Chống suy thận bằng lợi tiểu. Cân bằng nước điện giải. |
 |
| Ngoài ra Khi bị ong đốt có thể phòng tránh bằng sử dụng các phương pháp sơ cứu dân gian ban đầu với những trường hợp nhẹ, không quá nguy hiểm đến tính mạng rồi mới chuyển đến bệnh viện. Dưới đây là một số phương pháp dân gian thường hay sử dụng |
 |
| Dùng vôi tôi nhuyễn bôi vào vết đốt ngay sau khi bị đốt; dùng hạt, lá quất hồng bì giã nhuyễn, đắp lên vết đốt; lấy măng tre giã nhuyễn, đắp lên vết đốt; dùng thuốc lào tẩm nước điếu đắp lên vết đốt; dùng củ ráy dại, cắt một lát xát lên vết đốt; lấy lá, dây, củ dây chìa vôi giã nhuyễn đắp lên vết đốt. |
 |
| Để tránh cách tổn hại đáng tiệc xảy ra vì bị ong đốt thì người dân cần theo dõi, phát hiện các tổ ong dại ở gần nhà càng sớm càng tốt và tiêu hủy các tổ mới hình thành này. Căn dặn trẻ nhỏ không nên chọc phá các tổ ong hoặc báo ngay cho người lớn khi phát hiện thấy tổ ong. |
 |
| Đối với ong nuôi cũng cần sử dụng đúng biện pháp kỹ thuật khi nuôi cũng như khi lấy mật để tránh bị đốt. Đặc biệt là người già và trẻ nhỏ cần tránh xa và không nên trêu, chọc tổ ong dù là ong nuôi hay ong dai (rừng).(Lê Phương) |
Lê Phương
