Sách giáo khoa lịch sử: Vừa thừa, vừa thiếu

29/08/2012 06:02
Trung Hiếu
(GDVN) - Đừng vì kết quả kém cỏi về môn sử trong một vài kỳ thi mà nói học sinh “quay lưng” với lịch sử. Các em chỉ chán với cách dạy học lịch sử từ học đường, từ hệ thống giáo dục chính thống mà thôi.
Hiện nay, đa phần học sinh ở các trường phổ thông chán học môn Lịch sử. Dù thực tế, Lịch sử vẫn là một môn học khơi dậy được niềm đam mê, vẫn là "mảnh đất màu mỡ", là khởi nguồn sáng tạo của nhiều nhà nghiên cứu. Vậy câu hỏi đặt ra là tại sao học sinh bây giờ lại chán học sử như vậy? Lý giải điều này có nhiều căn nguyên.

Nhiều người cho rằng sách lịch sử phổ thông hiện nay thiếu những câu chuyện, nhân vật nên khó hấp dẫn học sinh
Nhiều người cho rằng sách lịch sử phổ thông hiện nay thiếu những câu chuyện, nhân vật nên khó hấp dẫn học sinh

Sách giáo khoa lịch sử vừa thừa vừa thiếu
Nhiều nhận định cho rằng sách giáo khoa lịch sử phổ thông hiện nay vừa thừa, vừa thiếu, thừa những cái không cần thiết và thiếu nội dung cơ bản, tiêu biểu.

Thêm vào đó, phương pháp dạy học của nhiều thầy cô còn khô cứng, kém hấp dẫn, thiên về truyền thụ một chiều và mang tính áp đặt, nặng về lý thuyết mà coi nhẹ thực hành, nặng về lý luận, hàn lâm mà coi nhẹ kỹ năng.
Công tác kiểm tra, đánh giá, thi cử chưa phù hợp, chưa công bằng, “bệnh thành tích” trong học tập và thi cử vẫn phổ biến.
Việc đào tạo và bồi dưỡng giáo viên môn sử ở các trường đại học sư phạm còn nhiều sự bất cập, chồng chéo về nội dung và chương trình.

Căn nguyên sâu xa và cơ bản nhất là cách nhìn nhận, đánh giá không đúng của xã hội về vị trí, vai trò của môn lịch sử - một môn học luôn bị coi là “môn phụ”, môn học khó “lập thân, lập nghiệp” trong xã hội hiện nay.

Học sinh chán cách dạy sử trong trường phổ thông hiện nay

Với tư cách là những giáo viên đang giảng dạy trực tiếp môn sử,  chúng tôi có thể khẳng định một cách khách quan rằng, học sinh chỉ chán học môn lịch sử chứ họ không chán lịch sử, vẫn thích lịch sử.

Nhiều học sinh vẫn thích đọc những tiểu thuyết lịch sử, vẫn thích phim ảnh lịch sử. Các cuốn nhật ký thời chiến tranh như Nguyễn Văn Thạc, Đặng Thuỳ Trâm… vẫn lay động nhiều con tim tuổi học trò dù các em đã sinh ra trong một thời kỳ lịch sử khác. Các em vẫn thích phim “Hồ Chí Minh - Chân dung một con người”, “Biệt động Sài Gòn”, “Ván bài lật ngửa”, vẫn hào hứng khi đến với các di tích lịch sử, vẫn nghẹn ngào rơi lệ trước Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh, Ngã ba Đồng Lộc, Thành cổ Quảng Trị, Nghĩa trang liệt sỹ Trường Sơn, Địa đạo Củ Chi, Nhà tù Côn Đảo… Nhiều em đã không thể cầm được nước mắt vì tình yêu thương, lòng căm thù, vì sự khâm phục trước những  hy sinh, mất mát của các thế hệ cha ông. Đó là những giá trị vô giá trong giáo dục.
Đừng vì kết quả kém cỏi về môn sử trong một vài kỳ thi mà nói học sinh “quay lưng” với lịch sử. Các em chỉ chán với cách dạy học lịch sử từ học đường, từ hệ thống giáo dục chính thống mà thôi.

Giá trị lịch sử là những giá trị tinh thần, giá trị của ý thức truyền thống, của niềm tin, của tính nhân văn cao cả. Nó không cân đong đo đếm được. Nó là vật thể hay phi vật thể, nhưng đó là một phần quan trọng trong cấu trúc nhân cách của con người.
Trách nhiệm thuộc về người thầy

Nói đến học đường, trước hết, trực tiếp và chủ yếu phải nói đến người thầy. Không thể có một đội ngũ học sinh giỏi nếu ở đó chỉ có những thầy giáo tồi. Trong lĩnh vực dạy học lịch sử, người thầy còn là vị “Chính uỷ” của mặt trận giáo dục tư tưởng chính trị, giáo dục truyền thống dân tộc và truyền thống cách mạng cho tuổi trẻ học đường. Vì thế, nếu học sinh chán sử thì trách nhiệm trước hết, trực tiếp và chủ yếu thuộc về đội ngũ những người thầy dạy sử.

Dẫu vẫn biết rằng, giáo viên dạy sử ngày nay phải chịu nhiều sức ép: cuộc sống vật chất khó khăn vì thu nhập thấp; xã hội, các cấp quản lý thiếu quan tâm; SGK còn nhiều bất cập, nội dung và chương trình nặng nề, chậm đổi mới và không bắt kịp so với thực tiễn; quy định đánh giá khô cứng; phương tiện và những đồ dùng bổ trợ cho bộ môn nghèo nàn…
Tất cả những điều đó đã tác động không nhỏ đến chất lượng và hiệu quả dạy học của giáo viên dạy sử. Nhưng chúng tôi thiết nghĩ, quan trọng nhất vẫn là tâm huyết, năng lực, kỹ năng, là hiệu quả dạy học của người thầy. Dù cho chương trình SGK tốt, phương tiện dạy học đầy đủ… nhưng phẩm chất và năng lực, kỹ năng dạy học và nghệ thuật sư phạm của thầy không tốt thì không thể biến mỗi giờ dạy học lịch sử thành một giờ học hấp dẫn, sinh động, đầy cuốn hút, đầy trí tuệ và sáng tạo. Và dạy sử mãi mãi sẽ vẫn  chỉ ở bên này của dòng sông chất lượng.

Vì thế, có thể nói, học sinh chán học môn sử, trách nhiệm trước hết thuộc về người thầy. Dạy học lịch sử hiện nay cần thiết phải có sự thay đổi “căn bản và toàn diện”. Trong đó vấn đề đội ngũ giáo viên được coi là trung tâm của sự đổi thay đó. Bởi không giải quyết được vấn đề này, mọi sự đổi sẽ khó mà trở thành hiện thực.

GS.Phan Huy Lê cũng đã từng nói rằng: "Sự giảm sút của chất lượng giáo dục môn sử trong các trường phổ thông đã được cảnh báo từ lâu. Tôi muốn đặc biệt nhấn mạnh, lớp trẻ không thích học sử không phải vì nội dung lịch sử không có sức hấp dẫn và càng không phải lỗi ở lớp trẻ. Học sinh không thích học sử vì cảm thấy học sử nặng nề, đầy các sự kiện, con số khô khan, phân tích lý luận chung chung, nặng về trí nhớ, không tạo nên sự ham mê, lôi cuốn tuổi trẻ.

Nếu xem xét nguyên nhân trực tiếp là vì sách giáo khoa nặng nề, khô khan, là vì cách dạy sử mang nặng tính truyền đạt, nhồi nhét... tức là nội dung và phương pháp dạy sử. Đi xa hơn tí nữa là do chương trình đặt ra các yêu cầu chưa phát huy được sức hấp dẫn của nội dung lịch sử, chưa phù hợp với tâm lý và khả năng tiếp thụ của tuổi trẻ. Nhưng theo tôi, nguyên do sâu xa nhất là nhận thức về vị thế của môn sử và yêu cầu học sử cấp phổ thông.

Trong thi tốt nghiệp phổ thông, môn sử có năm thi năm không và năm nào không thi sử là nhiều trường cho dạy nhanh rồi giành thời gian cho các môn khác. Trong khi đó, hầu hết các nước văn minh trên thế giới đều coi môn sử là một trong những môn học cơ bản nhất của cấp phổ thông cùng với môn văn, môn toán và môn ngoại ngữ. Chúng ta thử hình dung lớp trẻ lớn lên mà "mù sử" hay chỉ hiểu biết lơ mơ về lịch sử và văn hóa dân tộc, không biết đến các giá trị văn minh nhân loại, không thấm nhuần các giá trị truyền thống, trong đó có chủ nghĩa yêu nước, tinh thần dân tộc, thì làm sao có đủ nhân cách và bản lĩnh để kế tục sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước trong bối cảnh lịch sử đầy biến động và thách thức hiện nay".

Trung Hiếu