10 câu hỏi cực kỳ quan trọng về bệnh do vi rút Ebola

Ngày 12/8/2014, tại Bộ Y tế đã diễn ra Họp báo "Thông tin về dịch bệnh do virus Ebola". Tại cuộc họp báo, PGS. TS. Trần Đắc Phu - Cục trưởng Cục Y tế Dự phòng khẳng định hiện nay ở Việt Nam chưa có trường hợp mắc bệnh do vi rút Ebola.

Những câu hỏi thường gặp về bệnh do vi rút Ebola:

1. Bệnh do vi rút Ebola là bệnh gì?

Bệnh do vi rút Ebola (từng được biết đến là bệnh Sốt xuất huyết do vi rút Ebola) là bệnh nguy hiểm, thường dẫn đến tử vong, với tỷ lệ tử vong lên đến 90%. Bệnh tấn công người và động vật có vú (khỉ, gôrila, tinh tinh).

PGS. TS. Trần Đắc Phu, Cục trưởng Cục Y tế Dự phòng Bộ Y tế khẳng định hiện nay ở Việt Nam chưa có trường hợp mắc bệnh do vi rút Ebola.

Bệnh Ebola được phát hiện lần đầu vào năm 1976, với hai đợt bùng phát dịch xảy ra đồng thời, một ở một ngôi làng ven sông Ebola, Cộng hòa Dân chủ Công Gô, và một ở khu vực xa xôi hẻo lánh ở Sudan.

Hiện chưa rõ nguồn gốc của vi rút Ebola, song những bằng chứng hiện có cho thấy có khả năng dơi ăn quả (Pteropodidae) là vật chủ tự nhiên của vi rút này.

2. Vi rút Ebola lây nhiễm sang người như thế nào?

Trong đợt bùng phát dịch hiện nay ở Tây Phi, đa số các ca bệnh ở người là do lây nhiễm từ người sang người. Vi rút Ebola lây truyền từ người sang người do tiếp xúc trực tiếp với vết xước trên da hay niêm mạc, với máu hay các chất tiết của cơ thể (phân, nước tiểu, nước bọt, tinh dịch) của người mắc bệnh. Bệnh cũng có thể lây nhiễm khi vết xước trên da hay niêm mạc của người lành tiếp xúc với môi trường bị ô nhiễm bởi các chất tiết của người nhiễm vi rút, như quần áo, ga trải giường nhiễm bẩn hay kim tiêm đã qua sử dụng.

Đã có hơn 100 nhân viên y tế bị phơi nhiễm khi chăm sóc bệnh nhân Ebola. Nguyên nhân có thể là do họ đã không sử dụng trang thiết bị bảo vệ cá nhân hoặc không áp dụng đầy đủ các biện pháp phòng chống nhiễm khuẩn khi chăm sóc cho bệnh nhân. Nhân viên tại các cơ sở y tế ở tất cả các cấp trong hệ thống y tế - bệnh viện, phòng khám, trạm y tế - cần được phổ biến về đặc tính của bệnh và đường lây truyền, tuân thủ nghiêm ngặt các biện pháp dự phòng kiểm soát nhiễm khuẩn đã khuyến cáo.

Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo gia đình hay cộng đồng không tự chăm sóc cho bệnh nhân có triệu chứng mắc bệnh do vi rút Ebola tại nhà. Tốt nhất là hãy đưa người bệnh đến bệnh viện hay trung tâm y tế có các bác sĩ, y tá có chuyên môn và đầy đủ trang thiết bị để điều trị cho bệnh nhân nhiễm vi rút Ebola.

Nếu bạn có ý định chăm sóc cho người thân bị nhiễm bệnh do vi rút Ebola tại nhà, Tổ chức Y tế thế giới khuyến cáo bạn cần thông báo cho cán bộ y tế địa phương để được hướng dẫn đầy đủ về cách chăm sóc bệnh nhân và cung cấp dụng cụ (găng tay, phương tiện phòng hộ cá nhân [PPE]), hướng dẫn cách tháo bỏ và tiêu hủy PPE sau khi sử dụng, và thông tin về cách bảo vệ bản thân, gia đình và cộng đồng khỏi bị lây nhiễm.

Đã có thêm những ca lây nhiễm vi rút Ebola trong cộng đồng khi tổ chức đám tang và nghi lễ mai táng. Những đám tang trong đó người tham dự tiếp xúc trực tiếp với thi thể người chết do nhiễm vi rút Ebola cũng đóng vai trò trong việc lây truyền bệnh. Cần phải mang găng tay và trang bị bảo hộ thích hợp khi xử lý thi thể của người chết do nhiễm vi rút Ebola, và phải mai táng ngay.

Tổ chức Y tế thế giới khuyến cáo việc xử lý thi thể và mai táng nên do các cán bộ quản lý ca bệnh được đào tạo, là những người được trang bị để thực hiện việc mai táng người quá cố đúng cách, đảm nhiệm.

Người bệnh có khả năng làm lây bệnh chừng nào mà máu và dịch tiết của họ còn chứa vi rút. Vì vậy, trước khi cho ra viện, bệnh nhân nhiễm vi rút Ebola cần được cán bộ y tế giám sát chặt chẽ và và được xét nghiệm để đảm bảo là vi rút không còn lưu hành trong cơ thể họ nữa.

Khi cán bộ y tế quyết định là bệnh nhân có thể về nhà, tức là họ không còn có thể làm lây lan vi rút và không thể làm cho bất cứ ai trong cộng đồng bị mắc bệnh nữa. Nam giới đã khỏi bệnh vẫn có thể lây truyền vi rút qua tinh dịch trong tới 7 tuần sau khi bình phục. Vì thế, điều quan trọng là sau khi bình phục họ cần tránh quan hệ tình dục trong ít nhất là 7 tuần, hoặc phải sử dụng bao cao su khi quan hệ tình dục trong thời gian 7 tuần sau khi bình phục. Thông thường một người chỉ mắc bệnh khi tiếp xúc với động vật bị nhiễm vi rút Ebola, sau đó vi rút có thể lây truyền từ người sang người trong cộng đồng.

3. Đối tượng nào có nguy cơ cao nhất?

Trong một vụ dịch bệnh do vi rút Ebola, những đối tượng có nguy cơ cao nhiễm vi rút gồm:

- Cán bộ y tế;
- Thành viên gia đình hay người tiếp xúc gần với người mắc bệnh; và
- Người đi dự tang lễ tiếp xúc trực tiếp với thi thể người chết do nhiễm vi rút Ebola;

Cần tiến hành nghiên cứu thêm để tìm hiểu xem liệu một số nhóm đối tượng, như những người bị suy giảm miễn dịch, hay những người đã có bệnh, có dễ bị cảm nhiễm hơn những người khác trong việc nhiễm vi rút Ebola không.

Có thể kiểm soát phơi nhiễm với vi rút Ebola bằng cách áp dụng các biện pháp bảo vệ trong các phòng khám và bệnh viện, ở các cuộc hội họp của cộng đồng hay ở nhà.

4. Dấu hiệu đặc trưng và triệu chứng của bệnh do vi rút Ebola là gì?

Sốt đột ngột, vô cùng mệt mỏi, đau cơ, đau đầu, đau họng là những dấu hiệu và triệu chứng điển hình. Tiếp theo là các triệu chứng nôn, ỉa chảy, phát ban, suy giảm chức năng thận, gan, và ở một số trường hợp có xuất huyết nội và ngoại.

Kết quả xét nghiệm chẩn đoán những người nhiễm virus Ebola cho thấy số lượng bạch cầu và số lượng tiểu cầu thấp, và men gan tăng cao. Thời gian ủ bệnh, hay thời gian từ khi nhiễm vi rút đến khi xuất hiện triệu chứng, là từ 2 – 21 ngày. Bệnh nhân trở thành nguồn lây bệnh ngay sau khi họ bắt đầu có triệu chứng. Nhưng trong thời gian ủ bệnh họ không có khả năng lây lan.

Bệnh do vi rút Ebola chỉ có thể được chẩn đoán xác định thông qua xét nghiệm.

5. Khi nào cần đến cơ sở y tế?

Những người đã từng ở những nơi có dịch bệnh do vi rút Ebola, hay từng tiếp xúc với người bị nhiễm hoặc nghi nhiễm vi rút Ebola, và bắt đầu xuất hiện các triệu chứng bệnh cần đến ngay cơ sở y tế. Bất kỳ trường hợp nghi ngờ mắc bệnh nào cũng cần được thông báo ngay cho cơ quan y tế gần nhất và được chăm sóc y tế ngay nhằm giảm nguy cơ tử vong. Việc kiểm soát sự lây truyền của bệnh cũng rất quan trọng, và cần tiến hành ngay các biện pháp kiểm soát nhiễm khuẩn.

6. Phương pháp điều trị bệnh sốt xuất huyết do vi rút Ebola là gì?

Bệnh nhân bị bệnh nặng do vi rút Ebola cần được điều trị tích cực. Bệnh nhân thường mất nước và cần được bù nước với các dung dịch điện giải qua đường uống hay truyền tĩnh mạch. Hiện chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu cho bệnh này. Nhiều bệnh nhân khỏi bệnh sau khi được chăm sóc y tế thích hợp.

Để kiểm soát sự lây truyền của vi rút, người mắc bệnh hay nghi ngờ mắc bệnh cần được cách ly với các bệnh nhân khác trong cơ sở y tế và được nhân viên y tế điều trị, tuân thủ nghiêm ngặt các biện pháp phòng chống nhiễm khuẩn đã khuyến cáo.

7. Có thể làm gì để phòng nhiễm vi rút Ebola? Có thể phòng chống bệnh không? Có vắc xin phòng bệnh do vi rút Ebola chưa?

Hiện chưa có thuốc đặc trị hay vắc xin phòng bệnh do vi rút Ebola, nhưng nhiều phương pháp điều trị thuốc đang được phát triển. Nâng cao nhận thức về các yếu tố nguy cơ của bệnh và các biện pháp phòng tránh cho người dân hiện đang là biện pháp duy nhất để giảm số ca mắc và tử vong do vi rút Ebola.

Các biện pháp phòng lây nhiễm

Mặc dù những ca nhiễm vi rút Ebola đầu tiên được ghi nhận là do tiếp xúc gần với động vật hoặc xác động vật bị nhiễm bệnh, song những trường hợp lây nhiễm thứ cấp lại qua tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết cơ thể của người bệnh do thực hiện quản lý ca bệnh không an toàn hoặc các nghi thức mai táng không an toàn. Phần lớn các trường hợp nhiễm vi rút Ebola trong đợt bùng phát dịch lần này đều là lây truyền từ người sang người. Có thể áp dụng nhiều biện pháp để phòng lây nhiễm và giảm thiểu hay ngăn chặn sự lây lan của bệnh.

-  Hiểu rõ đặc tính của bệnh, đường lây truyền, biện pháp phòng chống dịch bệnh. (Tham khảo các câu hỏi về bệnh do vi rút Ebola ở trên trong tài liệu Những câu hỏi thường gặp này để biết thêm thông tin).

- Theo dõi và tuân thủ các hướng dẫn do Bộ Y tế nước bạn ban hành.

-  Nếu bạn nghi ngờ người thân hay một ai đó trong cộng đồng bị nhiễm vi rút Ebola, cần động viên và giúp đỡ họ đến khám và điều trị tại cơ sở y tế.

- Nếu bạn có ý định chăm sóc bệnh nhân mắc vi rút Ebola tại nhà, cần thông báo cho cán bộ y tế để được hướng dẫn và cung cấp phương tiện phòng hộ cá nhân (PPE) thích hợp (găng tay, áo choàng không thấm nước, ủng/giày kín có ủng bao, khẩu trang y tế và kính bảo hộ để tránh chất dịch lỏng của bệnh nhân bắn vào người), cũng như hướng dẫn cách chăm sóc bệnh nhân, cách bảo vệ bản thân và gia đình khỏi bị lây nhiễm và cách tiêu hủy PPE sau khi sử dụng.

Lưu ý: Theo Tổ chức Y tế thế giới, không nên chăm sóc cho bệnh nhân tại nhà, Tổ chức Y tế thế giới mạnh mẽ khuyến cáo các cá nhân bị mắc và thân nhân của người nhiễm vi rút Ebola cần đến ngay cơ sở y tế để được chăm sóc và điều trị.

- Khi thăm bệnh nhân trong bệnh viện hay chăm sóc bệnh nhân tại nhà, cần rửa tay với xà phòng sau khi tiếp xúc với người bệnh, hay tiếp xúc với dịch tiết cơ thể hoặc sờ vào các vật dụng của người bệnh.

- Thi thể của người chết do nhiễm vi rút Ebola cần được xử lý với phương tiện bảo hộ phù hợp và phải mai táng ngay bởi cán bộ y tế công cộng được đào tạo về thực hành mai táng an toàn.

- Ngoài ra, cần tránh tiếp xúc với các động vật có nguy cơ cao nhiễm vi rút Ebola (ví dụ như: dơi ăn quả, khỉ, hay vượn) tại khu vực có rừng nhiệt đới. Không giết mổ động vật nghi ngờ bị nhiễm bệnh. Thịt và tiết canh của động vật nên được nấu chín kỹ trước khi ăn.

8. Người đến thăm có được phép vào khu vực dành riêng cho bệnh nhân mắc bệnh hoặc nghi ngờ mắc bệnh do vi rút Ebola không?

Không nên cho ai vào thăm bệnh nhân mắc bệnh do vi rút Ebola. Nếu không thực hiện được, thì chỉ cho phép những người cần thiết cho việc chăm sóc, an ủi bệnh nhân, như cha/mẹ của bệnh nhi chẳng hạn.

Có cần sử dụng trang bị bảo hộ khi chăm sóc những bệnh nhân đó không?

- Ngoài các biện pháp phòng ngừa y tế chuẩn, cán bộ y tế cần tuân thủ chặt chẽ các biện pháp phòng chống nhiễm khuẩn đã khuyến cáo nhằm tránh phơi nhiễm với máu, dịch tiết của người bệnh hoặc môi trường hay vật dụng của người bệnh bị ô nhiễm, như khăn trải giường bẩn hay kim tiêm đã qua sử dụng.

- Cán bộ y tế và người đến thăm cần tuân thủ chặt chẽ việc sử dụng các phương tiện phòng hộ cá nhân. Phương tiện phòng hộ cá nhân cần bao gồm ít nhất là găng tay, áo choàng không thấm nước, ủng/giày kín có ủng bao, khẩu trang y tế và kính bảo hộ hoặc tấm chắn để tránh chất dịch lỏng của bệnh nhân bắn vào người.

9. Thực hiện vệ sinh tay có quan trọng không?

Vệ sinh tay có ý nghĩa quan trọng và cần được thực hiện:

- Trước khi đeo găng tay và mặc trang phục bảo hộ để vào phòng/khu vưc cách ly;

- Trước khi thực hiện thao tác làm vệ sinh hay sát khuẩn cho bệnh nhân;

- Sau bất kỳ phơi nhiễm có nguy cơ nào hoặc tiếp xúc với máu hoặc dịch tiết của bệnh nhân;

- Sau khi tiếp xúc (thậm chí có khả năng tiếp xúc) với những bề mặt, dụng cụ, hay trang thiết bị bị ô nhiễm quanh bệnh nhân; và

- Sau khi cởi bỏ phương tiện phòng hộ cá nhân để ra khỏi khu vực cách ly.

Điều quan trọng là cần lưu ý là việc không thực hiện vệ sinh tay sau khi cở bỏ phương tiện phòng hộ cá nhân sẽ làm giảm hay mất tác dụng của việc sử dụng chúng. Rửa tay bằng xà phòng với nước hoặc dung dịch sát khuẩn, theo đúng kỹ thuật rửa tay mà Tổ chức Y tế thế giới khuyến cáo. Quan trọng là phải thường xuyên thực hiện vệ sinh tay với xà phòng dưới vòi nước khi tay bị bẩn. Cần có dung dịch rửa tay chứa cồn ở tất cả các phòng bệnh (cạnh lối ra vào, trong phòng bệnh và khu vực cách ly); cũng cần luôn có sẵn vòi nước, xà phòng và khăn lau dùng một lần để sử dụng.

10. Những lời đồn về một số loại thực phẩm có thể giúp phòng ngừa hoặc điều trị bệnh do vi rút Ebola là thế nào?

Tổ chức Y tế thế giới khuyến cáo người dân cần đến cơ quan y tế công cộng để được cung cấp thông tin và hướng dẫn đáng tin cậy về bệnh do vi rút Ebola. Mặc dù hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu nào cho căn bệnh này, song phương pháp điều trị tốt nhất là bệnh nhân được nhân viên y tế điều trị hỗ trợ tích cực, tuân thủ nghiêm ngặt các biện pháp phòng chống nhiễm khuẩn. Bệnh do vi rút Ebola có thể được kiểm soát thông qua các biện pháp bảo vệ đã được khuyến cáo.