PV: Xin Phó Thủ tướng cho biết đánh giá tổng quát đợt kiểm tra tình hình mưa lũ ở miền Trung sau cơn bão số 15?
PTT Hoàng Trung Hải: Bão số 15 vào gần bờ chuyển thành áp thấp nhiệt đới gây ra mưa lớn. Từ ngày 13-11, Trung tâm Khí tượng thủy văn Quốc gia đã cảnh báo mưa to đến rất to, ảnh hưởng đến các tỉnh miền Trung từ Huế đến Phú Yên. Mưa lớn từ 400 - 600 ly và có những nơi cực đoan như ở tỉnh Quảng Ngãi, lượng mưa đo được lên đến 900 ly. Đặc thù đợt bão này là mưa trên diện rộng và cường độ mưa tập trung, nên một số con sông đã vượt mức lũ lịch sử (từ 1999 đến 2009).
 |
| Phó Thủ tướng Chính Phủ Hoàng Trung Hải chia sẻ thông tin với báo chí về bão lũ sáng 21/11. |
Mưa lũ đối với một số địa phương, đặc biệt là các ngày 15, 16-11 vào thời gian triều cường nên nước không thoát được, làm mức ngập cao hơn dẫn đến một số nơi như Bình Định, Quảng Ngãi ngập sâu từ 6-8 mét. Ngập như vậy cũng được coi là lịch sử, bởi bà con ở những nơi này nói lũ năm 1999 và 2009 không ngập đến mức như vậy. Đặc điểm khác là đợt mưa bão lần này gây ra mưa lớn và ngập trên miền núi. Thường thì ngập dưới hạ du, rồi mới ngập ở vùng cao, nhưng vì mưa lớn trong thời gian ngắn nên các huyện miền núi ngập rất lớn. Một số huyện miền núi của các tỉnh Bình Định, Phú Yên như Sông Cầu, Đồng Xuân… ngập rất lớn.
Qua theo dõi thì mọi khi mưa thường ngập hạ du trước, rồi mới ngập dần lên, nhưng lần này do mưa lớn nên ngập tập trung ở trên vùng núi cao trước, sau mới mưa xuống hạ du. Khi mưa trên miền núi, nước dồn về hạ du rồi tiếp tục mưa nên càng chồng thêm nước vào vùng hạ du… cho đến nay đã có 43 người chết, 4 người mất tích và gần 70 người bị thương và trên 400 căn nhà bị sập, hàng trăm nghìn căn nhà bị ngập trong nước, gần 400 nghìn gia cầm và trên 30 nghìn gia súc bị chết. Ngoài ra, diện tích hoa màu bị ngập rất lớn.
PV: Thưa Phó Thủ tướng, có thông tin cho rằng, việc xả lũ vừa qua có vấn đề bất thường nên mới gây ra ngập nặng?
PTT Hoàng Trung Hải: Khi kiểm tra, tôi thấy các địa phương cũng như Bộ Công thương, Bộ Nông nghiệp và PTNT đều nắm vững về lượng xả lũ và điều hành của các hồ chứa. Theo tôi biết, đến nay chưa có báo cáo nào nói rằng có hồ nào đó xả lũ sai quy trình và các địa phương có hồ chứa đều khẳng định như vậy. Trường hợp của An Khê tôi không đi, nhưng nghe các đồng chí trên đó báo cáo, thấy rằng thông báo của chủ hồ cho đTừ trước đến nay, nước ta đã đầu tư xây dựng được 7.000 hồ chứa, vì chúng ta cần hồ chứa. Giờ cũng cần rất nhiều hồ chứa và tiếp tục phải đầu tư mới bảo đảm được cân bằng nước, bảo đảm nước cung cấp sinh hoạt, đời sống, sản xuất.
Tuy nhiên, khi sống chung với hồ chứa thì phải sống với nó một cách an toàn. Muốn như vậy phải quản lý chặt. Vì hồ chứa xây trên cao và nếu xây trên cao cũng có thể tưởng tượng nó như một quả bom, và khi quản lý không tốt, để vỡ ra thì nguy hiểm vô cùng. Chính phủ nhiều lần nêu rõ trong các cuộc họp, chỉ cần một hồ chứa thủy lợi nhỏ, khoảng 20 nghìn khổi mà vỡ ra, đã đủ gây thiệt hại không chỉ về con người và hoa màu… Cho nên, phải quản lý chặt các hồ chứa.
Nếu quản lý hồ chứa không khoa học, để lũ quá một tý là hồ vỡ. Nhưng điều hành theo cực đoan khác, sẽ không có nước dùng. Do vậy, đây là vấn đề cần phải khoa học và cần thiết phải hoàn chỉnh dần nó. Qua cơn bão số 15 cho thấy, miền Trung có đặc thù địa hình dốc, ngắn, nên mưa lũ xuống tạo dòng nước chảy rất siết và nhanh. Đặc thù là ngập nhanh và rút nhanh. Chính vì thế, các hồ chứa không thể thiết kế được diện tích phòng lũ lớn như các hồ ở miền Bắc và miền Nam, chưa nói các hồ chứa này lại kết hợp với thủy điện, bắt buộc phải tính toán theo hiệu quả kinh tế, nên dung tích phòng lũ không lớn. Thậm chí các hồ chứa ở các miền Bắc, Nam lớn như Hòa Bình, Sơn La, trước mùa lũ đều được điều chỉnh lượng nước, đưa về mức phòng lũ. Khi lũ về thì cắt lũ và đến hết năng lực phòng lũ thì bắt xả.
 |
| Nhiều địa phương như Quảng Nam, Bình Định, Quy Nhơn... chìm trong biển nước. Ảnh: SGGP. |
Theo tôi, việc xả lũ là bình thường bởi mưa xối xuống lưu vực, nước chứa đầy hồ đương nhiên phải xả, bởi không chảy xuống lưu vực thì nước đi đâu? Không lẽ chảy ngược lên trời. Vấn đề là phải xả đúng, nếu xả lũ sai quy trình chỉ làm nghiêm trọng hơn cho tình hình hạ du. Khi xả sai thì lũ chồng lũ bởi không điều tiết chính xác mức nước hồ chứa để xả cao hơn cả đỉnh lũ để đảm bảo an toàn hồ chứa. Đây chính là vấn đề cần phải kiểm soát chặt. Chính phủ vẫn yêu cầu các Bộ Công thương và Nông nghiệp - PTNT cùng các địa phương phải theo dõi chặt chẽ và nếu các hồ không thực hiện đúng quy trình xả lũ, chủ quan, không phân công trực khi mưa lũ và không có những mệnh lệnh chính xác thì có thể xảy ra tại họa khôn lường. Những trường hợp đó phải kiểm tra và xử lý nghiêm, thì những người vận hành và khai thác các hồ chứa mới thực hiện hết trách nhiệm của họ với vùng hạ du. Bởi phía hạ du còn bao nhiêu người hứng chịu.
PV: Từ những điều đáng tiếc này thì rút ra kinh nghiệm gì, thưa ông?
PTT Hoàng Trung Hải: Một là rút kinh nghiệm ở hệ thống quan trắc, để điều tiết chính xác hồ chứ và phát huy hết năng lực chống lũ của nó, thì số liệu dự báo phải rất chính xác và chỉ được sai số thấp nhất. Do đặc điểm địa hình dung tích cắt lũ không lớn, nên không cắt lũ nhiều được. Khi cắt lũ thì quan trọng nhất là dự báo chính xác đỉnh lũ về lúc nào vì quan trọng phải cắt lũ đúng đỉnh, nếu không hiệu quả sẽ thấp mặc dù không làm trần trọng thêm hạ du, nhưng không phát huy được hết năng lực lũ.
Hai là tiếp tục theo dõi việc thực hiện các hồ chứa để thấy những bất hợp lý và điều chỉnh. Vì không có quy trình nào được coi là bất di bất dịch và phải xây dựng trên cơ sở các tính toán về kỹ thuật và có thể ra thực tiễn chưa phản ánh hết được cần tính toán lại.
Ba là vấn đề thông tin mưa lũ rất quan trọng. Tôi đi kiểm tra xuống tận xã và biết người dân được thông báo đã đi sơ tán bởi khi lũ về chỉ một lúc là nước dâng trên cả đầu người. Người dân sau khi có thông báo đã tự giác sơ tán. Miền Trung người dân tự giác tránh lũ hơn và họ sơ tán ngay. Tuy vậy, vẫn có nơi người dân nói không biết có lũ. Tôi vào mấy nhà dân bị sập vào ban đêm, hỏi được biết đồng bào chạy ra ngoài rồi, hoặc lúc ý lên ủy ban ngồi. Tôi đã giao cho các Bộ chức năng và ủy ban các địa phương kiểm tra xem thông tin có vấn đề gì không? Hiện nay, Chính phủ giao cho Bộ Nông nghiệp và PTNT phải kiểm soát được luồng thông tin từ lãnh đạo, Ban chỉ huy phòng chống lụt bão và từ các hồ đập. Phải hoàn thiện hệ thống thông tin về mưa bão lũ.
PV: Phó Thủ tướng có thể cho biết, vì sao thông tin đã truyền đạt đến người dân, nhưng số người chết vẫn nhiều?
PTT Hoàng Trung Hải: Khi phân tích các trường hợp chết, tôi yêu cầu các địa phương làm rõ và biết khi lũ về siết vào ban đêm là ít nhất. Những vùng ngập sâu, lũ nặng lại không chết nhiều bằng những vùng ngập ít hơn, lũ nhẹ hơn. Chết sau lũ lại nhiều hơn vì khi lũ xuống, người dân đi làm đồng… nhặt cá, tôm, giúp đỡ nhau. Từ đó phải tăng cường tuyên truyền chống bão lũ và tăng cường công tác cộng đồng, đầu tư vào các hệ thống cơ sở hạ tầng. Vì rất nhiều đường cấp huyện, quốc lộ chưa bảo đảm yêu cầu chống lũ. Đồng bào sơ tán chậm là không kịp đi vì ngập. Phải đầu tư những con đường cứu nạn, cứu hộ chống bão lũ. Cần điều chỉnh việc xây dựng cơ sở hạ tầng, tránh tạo thành vật cản dòng lũ vì như vậy dòng lũ sẽ tìm đường mới để đi và đánh vào các vùng dân cư đang ổn định, trước đây chưa từng bị lũ.
