Trong những trang viết mỏng manh, ông ghi từng chữ rõ ràng: “Cựa không dùng để đứng, đi, đậu hoặc để bới tìm thức ăn như ngón mà là để tự vệ, để “trang trí” có tính đặc thù của một giống”.
Không cho mình nghỉ
Ông là thầy giáo ưu tú Nguyễn Khắc Khôi, nguyên Trưởng bộ môn chăn nuôi của Trường Đại học Nông nghiệp I Hà Nội. Về hưu, không cho mình nghỉ ngơi, ông lại dành sức lực cho ngành chăn nuôi tỉnh Phú Thọ khi đứng đầu hội chăn nuôi của tỉnh này. Hình như, từ khi sinh ra ông đã gắn với những việc mang tính “bếp núc” của người nông dân.
Ngôi nhà nhỏ của ông nằm lọt thỏm trong một con ngõ cũng nhỏ của Tp. Việt Trì. Ngôi nhà như một viện nghiên cứu thu nhỏ khi tôi thấy nào những sách vở, những tài liệu, những loại thức ăn cho gia cầm. Trong đó, nổi bật là những bức ảnh về loại gà 9 cựa huyền thoại.
 |
| Thầy giáo ưu tú Nguyễn Khắc Khôi. Ảnh: Văn Phan |
Ông Khôi nói một cách say mê về loài gà này: “Trước đây tôi cũng tưởng loài gà này được dân gian nói quá. Rồi cũng có lúc nghe đồn có người từng nhìn thấy loài gà này ở vùng này vùng kia. Thậm chí, khi dạy cho sinh viên tôi còn tranh thủ hỏi chuyện xem có ai từng thấy loài gà này hay không”.
Sau rất nhiều những tỉ mẩn câu chuyện góp nhặt nơi giảng đường, lúc vỉa hè, ông Khôi quyết định đi “tầm” cho kỳ được loài gà quý hiếm. Nhưng sau rất nhiều năm lọ mọ, ông cũng chỉ tìm được loài gà có nhiều cựa, chứ không thấy cá thể gà đủ 9 cựa như truyền thuyết.
Khi ấy (tức năm 2006 ông Khôi đương giữ cương vụ Phó Chủ tịch thường trực Liên hiệp các hội Khoa học và kỹ thuật Việt Nam), ông mới nhanh chóng chủ trì một cuộc hội thảo khoa học có sự hiện diện đầy đủ của các giáo sư đầu ngành để định danh cho loài gà nhiều cựa.
Xuyên rừng tìm gà quý
Hội thảo vừa mới kết thúc ngày 14/9 thì ngày hôm sau, ông Khôi đã tiếp tục hành trình săn tìm kỳ kê. Những gian nan vất vả tôi không có cơ hội được cùng ông nếm trải nên không dám nói. Nhưng qua câu chuyện ông kể thì mới thấy việc tìm gà 9 cựa chẳng khác nào mò kim đáy bể.
Một mình ông khoác ba lô tìm đến các bản làng xa xăm ở các xã như Xuân Sơn, Xuân Đài, Kim Thượng thuộc huyện Tân Sơn. Đến nhà nào, ông Khôi cũng tỉ mẩn hỏi chuyện xem ai có gà nhiều cựa hoặc 9 cựa không. Một ngày, mười ngày rồi cả tháng đến khi mỏi gối chồn chân, tiền trong túi lại cạn, ông thoáng có ý nghĩ bỏ cuộc.
 |
| Gà chín cựa. Ảnh: Văn Phan |
Nhưng nói một cách văn vẻ, là mỗi lần muốn bỏ cuộc săn tìm kỳ kê thì ông lại thoáng thấy bóng gà ấy chạy qua. Nghe có vẻ liêu trai nhưng ông bảo, nó như một cái duyên nợ vậy. Mình đang đi để trả nợ, trả nợ xong thì sẽ có duyên gặp gà quý. Có trong tay con gà tiến vua đâu phải là dễ, phải có sự thử thách ghê gớm lắm.
Có lần, ông tìm được con gà có đến 8 cựa. Ông vui mừng bao nhiêu thì thất vọng bấy nhiêu. Ông ước, con gà 8 cựa này sẽ mọc ra một cựa nữa, nhưng phép màu không xảy ra. Nhưng các cụ lại nói, cái khó ló cái khôn, trong lúc ước phép màu ông nghĩ ngay đến sự logic của con gà 8 cựa này. Nó có thể là hậu duệ của gà 9 cựa.
 |
| Cận cảnh 9 cựa của kỳ kê. Ảnh: Văn Phan |
Thế rồi, giời không phụ người có tâm. Trong một buổi chiều tà khi ông ngang qua bản Cỏi của người Dao, người Mường thuộc Vườn Quốc gia Xuân Sơn, một chú gà chạy vụt qua đường. Không nhìn rõ nhưng ông Khôi linh tính đó là con gà có đủ 9 cựa.
Ông vạch lá, rẽ cây đuổi theo bóng dáng kỳ kê. May sao, con gà đến giờ lên chuồng. Chủ nhân của chú kỳ kê này là người Mường, nhà ở cận kề bìa rừng Quốc gia. Ông dùng tay nhấc cái cổng cũ kỹ làm từ tre vầu vào nhà. Họ bắt cho ông xem con gà ấy. Ông đếm kỹ, từng cựa, từng cựa cho đến con số 9. Ông mừng muốn khóc.
Tôi không hỏi ông, với chú kỳ kê ấy ông mua với giá bao nhiêu? Nhưng có lẽ không quan trọng nữa, vì với ông đó là con gà vô giá. Ông đã bỏ bao nhiêu công sức, thời gian đi tìm thì tiền bạc có nghĩa lý gì.
Nhân giống gà quý
Vốn là chuyên gia trong ngành chăn nuôi nên ông Khôi rành rẽ mấy chuyện nhân giống, bảo tồn giống gà 9 cựa này lắm. Ông bỏ tiền túi ra lập trại, nhân giống rồi thử nghiệm cho đến khi có kết quả chắc chắn. Những con gà nhiều cựa ra đời trong trang trại nhỏ hẹp của ông ở vùng ven ô Việt Trì được mệnh danh là “của độc” trời cho.
Và trong những chú gà ấy, thỉnh thoảng trời lại cho ông một vài con gà có đủ 9 cựa. Kỳ kê màu đỏ tươi, đuôi cong vút, cặp chân to và chắc nịch, có bên 5 cựa, bên 4 cựa không đều nhau nhưng tựa nanh hổ, sắc nhọn và cứng tựa đá. Qua câu chuyện về gà 9 cựa, tôi biết có người đã trả giá gần trăm triệu để có được kỳ kê, nhưng ông nhất quyết không bán.
 |
| Ông Khôi dâng lễ gà 9 cựa lên ban thờ Quốc Tổ Hùng Vương. Ảnh: tư liệu |
Như một sự tri ân, ông Khôi thành cầu nối giữa cổ tích và hiện đại khi dâng gà 9 cựa tiến cúng Vua Hùng trong dịp Giỗ Tổ năm 2011. Lần đầu tiên, gà 9 cựa hiển hiện trên ban thờ Hùng Vương. Ai cũng bảo, chuyện cổ tích có thật.
Ông Khôi cho biết: “Có thể nuôi gà nhiều cựa với quy mô sản xuất hàng hóa ở các điều kiện tự nhiên khác điều kiện ở Xuân Sơn. Từ đây, một giống vật nuôi cực kỳ quý hiếm, thậm chí có thể là một giống gà độc nhất vô nhị trên thế giới như nhận định của ông Theodor Bengmann - chuyên gia CHLB Đức”.
Vậy là sau bao nhiêu năm bị chìm lấp bởi màn sương huyền thoại giữa núi rừng Xuân Sơn, gà 9 cựa đã cất tiếng gáy trong danh mục “nguồn gen vật nuôi quý hiếm cần được bảo tồn”.
Tôi chợt nghĩ, hình như giống kỳ kê 9 cựa khi gặp kỳ nhân mới khoe ra tiếng gáy. Tiếng gáy bước ra từ cổ tích!