Theo thông tin Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội), đêm ngày 16/7/2022, Giáo sư, Nhà giáo Nhân dân Hoàng Trọng Phiến - người đặt nền móng cho bộ môn dạy tiếng Việt cho người nước ngoài ở Việt Nam đã từ giã cõi tạm, trở về với đất mẹ.
Giáo sư, Nhà giáo nhân dân Hoàng Trọng Phiến sinh ngày 2/1/1934 tại làng Khuê Bắc (nay là phường Bắc Mỹ An, quận Ngũ Hành Sơn, thành phố Đà Nẵng). Ông là lứa sinh viên khóa đầu tiên của Khoa Ngữ văn, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội.
Tốt nghiệp đại học năm 1959, ông được giữ lại trường và trở thành giảng viên chuyên ngành Ngôn ngữ học, một chuyên ngành khoa học xã hội còn khá mới mẻ với Việt Nam khi đó.
Năm 1964, Giáo sư Hoàng Trọng Phiến làm nghiên cứu sinh tại Trường Đại học Tổng hợp Matxcơva mang theo niềm mong muốn được tiếp thu, học hỏi những trường phái nghiên cứu về ngôn ngữ mới của thế giới.
 |
Giáo sư Hoàng Trọng Phiến. (Ảnh: Đại học Quốc gia Hà Nội) |
Vào năm 1968, bản luận án tiến sĩ viết bằng tiếng Nga của ông được Hội đồng Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô đánh giá xuất sắc. Sau đó, chính ông là người mở đầu việc đưa vào nghiên cứu ở Việt Nam các vấn đề về bán phụ tố, cấu tạo từ, phong cách học, cú pháp học… trong loại hình ngôn ngữ học Đông phương.
Trở về nước, ông tiếp tục công việc nghiên cứu và giảng dạy tại Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội. Từ năm 1971 đến 1973, ông là chủ nhiệm bộ môn Ngôn ngữ học (khoa Ngữ văn).
Năm 1968, Đại học Tổng hợp Hà Nội thành lập khoa Tiếng Việt để đáp ứng nhiệm vụ đào tạo tiếng Việt và văn hóa Việt Nam cho học viên nước ngoài, Giáo sư Hoàng Trọng Phiến là một trong những người đặt nền móng cho khoa và trở thành chủ nhiệm đầu tiên của khoa này (từ năm 1973 đến năm 1984). Ông cũng từng là giáo sư giảng dạy tại Trường Đại học Ngoại ngữ Tokyo (Nhật Bản) từ năm 1989 đến 1992.
Ông được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nhà giáo Ưu tú năm 1996, Nhà giáo Nhân dân năm 2008.
Giáo sư Hoàng Trọng Phiến là một trong những nhà ngôn ngữ học thế hệ đầu của Việt Nam được đào tạo bài bản về chuyên ngành này. Ông đã có nhiều cống hiến cho nền khoa học nước nhà với nhiều công trình nghiên cứu giá trị, đào tạo thành công nhiều thế hệ cử nhân, thạc sĩ, tiến sĩ và là giáo sư thỉnh giảng của nhiều trường đại học trong nước và trên thế giới.
Ông cũng đã dịch và biên soạn nhiều công trình khoa học có giá trị, trong đó có nhiều công trình được xem như “sách gối đầu giường” của nhiều thế hệ sinh viên ngành ngôn ngữ học như Ngôn ngữ học dẫn luận (dịch từ tiếng Nga - 1970), Ngữ nghĩa và cấu trúc ngôn ngữ (dịch từ tiếng Nga - 1996), Lý thuyết ngữ pháp tiếng Việt (1976), Phong cách học tiếng Việt hiện đại (1976), Cú pháp tiếng Việt (1980), Cơ sở ngôn ngữ học và tiếng Việt (1990)...
Ở bất cứ vị trí công tác nào, Giáo sư Hoàng Trọng Phiến cũng hoàn thành nhiệm vụ một cách mẫu mực và phần thưởng dành cho ông, cao hơn tất cả những huân, huy chương, bằng khen là lòng kính yêu, cảm phục của người thân, bạn bè, đồng nghiệp và học trò.
Nhiều học giả nước ngoài từng nói rằng, dù chỉ mới gặp Giáo sư Hoàng Trọng Phiến lần đầu tiên đã giữ mãi ấn tượng tốt đẹp về một vị giáo sư Ngôn ngữ học giản dị với mái tóc nghệ sĩ bồng bềnh, chất giọng xứ Quảng ấm áp, dễ thương và đặc biệt là vốn tri thức uyên bác thể hiện trong phong cách trẻ trung, thoải mái, độ lượng, khoan hòa. Sinh viên nước ngoài thường gọi ông một cách trìu mến là “Giáo sư Hoàng của chúng tôi”.