Giáo sư, Nhà Giáo Ưu tú Nguyễn Xuân Hãn qua đời

Giáo sư, Nhà giáo Ưu tú Nguyễn Xuân Hãn sinh năm 1947 tại Liên Bạt, Ứng Hòa, Hà Đông (nay thuộc Hà Nội).

Tốt nghiệp phổ thông năm 1965, một năm sau, ông được chọn đi du học ở Trường Đại học Tổng hợp Minsk thuộc nước Cộng hòa Belarus. Tại đây, ông đã khiến các bạn đồng môn bất ngờ về ý chí, nghị lực, niềm đam mê Toán học và Vật lý. Chỉ sau 2 năm học, Giáo sư Nguyễn Xuân Hãn đã hoàn thành toàn bộ chương trình 5 năm của trường.

Khi đó ở Viện Liên hợp hạt nhân Dubna (Liên Xô) có những nhà khoa học Việt Nam xuất sắc đang làm việc như Nguyễn Đình Tứ, Nguyễn Văn Hiệu, ông đã lọt vào “mắt xanh” của họ, để rồi các nhà khoa học tìm mọi cách đưa ông đến với môi trường học thuật cao hơn.

Vào năm 1971, ông nhận bằng tốt nghiệp tại Trường Đại học Lomonoxop (MGU) - ngôi trường đại học danh tiếng nhất Liên Xô lúc bấy giờ.

Giáo sư, Nhà giáo Ưu tú Nguyễn Xuân Hãn. (Ảnh: Đại học Quốc gia Hà Nội)

Năm năm sau, ông hoàn thành luận văn Phó Tiến sĩ toán lý (nay là Tiến sĩ) với đề tài "Phương pháp tích phân phiếm hàm trong lý thuyết Trường lượng tử".

Trở về nước, ông có thời gian ngắn công tác tại Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp, trợ lý cho người đứng đầu, người thầy của nhiều thế hệ khoa học Việt Nam, Bộ trưởng Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp Tạ Quang Bửu.

Sau đó, ông làm việc cho Trường Đại học Tổng hợp, tiền thân của Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội. Giảng dạy và nghiên cứu được 10 năm, đến 1988, ông trở lại Viện Liên hợp hạt nhân Dubna với danh nghĩa “thực tập sinh” và bảo vệ thành công luận văn Tiến sĩ khoa học về lĩnh vực chuyên sâu của vật lý lý thuyết "Lượng tử hóa Trường chuẩn". Cũng trong thời gian này, ông đã có 65 công bố khoa học, trong đó chủ yếu đăng trên các tạp chí chuyên ngành quốc tế có uy tín.

Trong vòng 20 năm trở lại đây, Giáo sư Nguyễn Xuân Hãn đã dấn thân đi vào nghiên cứu hấp dẫn lượng tử, được coi là mặt trận nóng bỏng và tiền đồn đột phá của nhân loại. Với đối tượng nghiên cứu ở kích thước Planck siêu nhỏ (10 mũ trừ 33 cm) trong thời gian siêu nhanh (10 mũ trừ 42 giây), đây là dạng vật chất chỉ dành cho những người có một trí tưởng tưởng tượng tuyệt vời, làm chủ được công cụ toán hiện đại sắc bén để khám phá nó.

Nhiều năm, Giáo sư Nguyễn Xuân Hãn là Chủ nhiệm bộ môn Vật lý lý thuyết của Trường Đại học Khoa học Tự nhiên và là Trưởng nhóm nghiên cứu mạnh về vật lý lý thuyết của Đại học Quốc gia Hà Nội.

Ông còn là thành viên khoa học liên kết của Trung tâm Vật lý lý thuyết Trieste Italy từ năm 1990 đến nay; Viện Vật lý lý thuyết, Viện Hàn lâm khoa học Trung Quốc từ 1999 đến 2003 và là cộng tác viên khoa học trong nhiều năm của Viện Liên hợp hạt nhân Dubna.

Năm 1991, khi thành lập Hội Vật lý toán Việt Nam, Giáo sư Nguyễn Xuân Hãn được bầu là Tổng thư ký và từ năm 2008, ông là Phó chủ tịch Hội Vật lý Việt Nam, Tổng Biên tập tạp chí Vật lý ngày nay.

Ông cũng là chủ nhiệm của 12 đề tài nghiên cứu cấp Nhà nước và cấp Bộ đã được nghiệm thu; chủ biên 6 giáo trình, sách chuyên khảo. Hiện đã có 5 nghiên cứu sinh ông hướng dẫn bảo vệ thành công luận án tiến sĩ về vật lý lý thuyết, đa số đều trở thành nhà khoa học đầu ngành, được phong hàm giáo sư, phó giáo sư.

Năm 1998, Giáo sư Nguyễn Xuân Hãn được Thủ tướng Võ Văn Kiệt bổ nhiệm là Ủy viên Hội đồng Giáo dục Quốc gia. Từ đây, vai trò người thầy, nhà giáo dục tâm huyết của ông bắt đầu nổi trội, ông có thêm một biệt danh mới “Người phản biện ngành Giáo dục đào tạo”. Giáo sư Nguyễn Xuân Hãn cũng có tiếng nói mạnh mẽ về cải cách giáo dục trong các hội nghị, hội thảo và ông còn có nhiều bài báo rất bộc trực, thẳng thắn có lý có tình trên các diễn đàn báo chí trong nước.