Những năm qua, trên Báo điện tử Giáo dục Việt Nam (nay là Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam) đã có rất nhiều bài viết phản ánh về sự “hợp tác” giữa các công ty phát hành sách với các nhà trường. Chỉ riêng sách giáo khoa chương trình 2006 cũng có rất nhiều điều bất ổn.
Ngoài sách giáo khoa chương trình 2006 ban đầu, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, cũng như một số nhà xuất bản khác đã cho ra đời các loại sách giáo khoa tiếng Anh, Tin học, Âm nhạc, Mĩ thuật theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực, theo dự án...với giá cao ngất ngưởng.
Đặc biệt, suốt 4-5 năm trời, sách VNEN đã luồn lách vào nhiều trường học với cụm từ “thí điểm” nhưng đã phát triển lên đến hàng ngàn trường tiểu học, trung học cơ sở trên cả nước với giá cao hơn sách giáo khoa thông thường đến 3-4 lần.
Chương trình giáo dục phổ thông 2018 ra đời, giá sách giáo khoa dù đã thực hiện xã hội hóa nhưng cả 3 bộ sách thời gian qua đều có phản ánh liên quan đến vấn đề giá thành.
Thị trường sách giáo khoa quá lớn, quá màu mỡ đang được các đơn vị biên soạn, xuất bản, phát hành tận dụng khai thác tối đa ở nhiều phương diện khác nhau. Từ sách giáo khoa, sách bài tập, vở viết, sách tham khảo, sách giáo viên…sách nào được bán trong nhà trường cũng quan trọng.
 |
Bảng niêm yết giá sách giáo khoa lớp 10 của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam (Ảnh chụp từ màn hình) |
Thị trường sách giáo khoa quá lớn và cực kỳ ổn định
Vừa qua, Thanh tra Chính phủ có kết luận 2303/TB-TTCP thanh tra chuyên đề công tác quản lý nhà nước về giáo dục, đào tạo giai đoạn 2014-2018. Trong đó, kết luận nêu, có dấu hiệu lợi ích nhóm giữa Bộ Giáo dục và Đào tạo với Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam trong việc in ấn, phát hành sách bài tập; Cùng với đó, Thanh tra Bộ Giáo dục và Đào tạo chỉ ra chỉ ra hàng loạt sai phạm trong lựa chọn sách giáo khoa ở 6 tỉnh cho thấy những bất ổn đối với mặt hàng sách giáo khoa những năm qua, hiện nay và có thể cả những năm tới đây.
Những thông tin này, dư luận không bất ngờ bởi thị trường sách giáo khoa quá lớn và ổn định, thậm chí số lượng học sinh năm sau bao giờ cũng cao hơn năm trước.
Theo số liệu thống kê từ Bộ Giáo dục và Đào tạo, riêng đối với học sinh phổ thông, trong giai đoạn 2015-2021 có xu hướng tăng. Năm 2015, số lượng học sinh phổ thông là 15,35 triệu học sinh, đến năm 2021 là 17,92 triệu học sinh. [1]
Năm học 2022-2023, chúng tôi không tìm được số liệu thống kê về học sinh phổ thông nhưng chắc chắn một điều là số lượng sẽ nhiều hơn năm 2021.
Trong khi đó, sách giáo khoa các lớp đang dạy chương trình 2006 (lớp 4, lớp 5, lớp 8, lớp 9, lớp 11, lớp 12) có giá dao động từ 10-150 ngàn đồng/ bộ (chưa bao gồm sách giáo khoa Tin học, Tiếng Anh, Âm nhạc, Mĩ thuật). Vì thế, mỗi bộ sách giáo khoa đầy đủ, giá thành sẽ lên đến trên 300 ngàn. Vì riêng sách Tiếng Anh mấy năm nay đã có giá thành khoảng trên dưới 140. 000 đồng.
Đối với sách giáo khoa trong năm học 2022-2023 này, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam niêm yết giá sách giáo khoa lớp 3, lớp 7 và lớp 10 như sau: “Giá bộ sách giáo khoa lớp 3 từ 177.000 đồng/ bộ đến 183.000 đồng/ bộ (chưa bao gồm sách tiếng Anh).
Giá bộ sách giáo khoa lớp 7 từ 208.000 đồng /bộ đến 209.000 đồng/ bộ (chưa bao gồm sách tiếng Anh). Giá bộ sách giáo khoa lớp 10 từ 246.000 đồng/bộ đến 301.000 đồng/bộ (tuỳ thuộc tổ hợp môn học và chuyên đề học tập mà học sinh lựa chọn)”.
Điều đáng nói là Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam khi niêm yết giá đã để dòng chữ: “Giá sách của xuất bản Giáo dục Việt Nam thấp hơn trung bình 20% so với giá sách giáo khoa của các nhà xuất bản khác”. [2]
Như vậy, các “nhà xuất bản khác” còn cao hơn nhiều”.
Trong khi, mỗi bộ sách giáo khoa chương trình mới của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam có giá từ 177. 000 đến 301.000 đồng nhưng chưa bao gồm sách tiếng Anh, mà sách tiếng Anh chương trình mới dao động khoảng 150-200 ngàn đồng/ năm học.
Vì thế, chúng tôi tạm tính bình quân cộng tất cả sách giáo khoa các lớp lại, cả chương trình hiện hành, chương trình mới, cả “nhà xuất bản khác” với giá 300 ngàn đồng/ bộ sách/ 1 học sinh phổ thông và lấy số liệu học sinh năm 2021 là 17,92 triệu học sinh thì số tiền mà phụ huynh có thể phải bỏ ra trong 1 năm khoảng trên 5.000 tỉ đồng.
Đó là chưa kể sách giáo viên, tài liệu giảng dạy của hơn 1 triệu nhà giáo trên cả nước và hàng loạt sách bài tập, sách bổ trợ đi kèm bán cho học sinh và những loại sách này mới là ám ảnh phụ huynh vì nhiều cuốn sách mua xong về bỏ xó, không hề học một lần mà dư luận đã và đang phản ánh trên các phương tiện thông tin đại chúng.
Thị trường sách giáo khoa rất dễ trở thành mảnh đất màu mở cho lợi ích nhóm
Thực ra, lợi ích nhóm trong việc bán sách giáo khoa, sách bài tập, sách bổ trợ cho học sinh phổ thông đã được dư luận phản ánh từ nhiều năm qua. Có điều, lâu nay dư luận mới đề cập đến “lợi ích nhóm” ở cấp quản lý thấp nhất là các nhà trường mà thôi.
Thế nhưng mới đây, Thanh tra Chính phủ nêu trong kết luận thanh tra: có "dấu hiệu lợi ích nhóm" giữa Bộ Giáo dục và Đào tạo với Công ty Trách nhiệm hữu hạn Một thành viên Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam trong việc phát hành sách bài tập. Điều này cho thấy những nghi ngờ của dư luận là hoàn toàn có cơ sở.
Thực tế, có nhiều loại sách bài tập, bổ trợ khác phụ huynh mua xong thì chủ yếu là “để dành” vì giáo viên không dạy đến. Cuối năm, lại bán phế liệu theo cân.
Sách giáo khoa chương trình 2018 càng khiến cho phụ huynh “hoa mắt” vì mỗi lớp học lựa chọn nhiều bộ sách khác nhau của các nhà xuất bản nên việc phụ huynh, học sinh tự mua tại các nhà sách là khó khăn. Chính vì thế, phụ huynh thường phải nhờ đến “kênh phân phối” của nhà trường, phòng, sở giáo dục đăng ký rồi đơn vị phát hành giao sách tại nhà trường.
Sách tham khảo thì hàng năm sở, phòng vẫn tìm cách giới thiệu đến các nhà trường và học trò với lý lẽ rất nhân văn là nhằm thực hành, luyện thi để nâng cao chất lượng dạy và học cho các nhà trường. Chiêu trò các trường bán sẽ có hoa hồng, giáo viên giới thiệu cho học sinh sẽ có hoa hồng rồi kệ mặc học sinh có học được gì từ những cuốn sách đó.
Thậm chí, mỗi năm học, sở đều đứng ra bán tài liệu ôn tuyển sinh 10, tài liệu ôn tập tốt nghiệp trung học phổ thông nhưng lưu ý các trường không được nói nội dung tài liệu các năm giống nhau để học sinh mua.
Nhiều giáo viên thương học trò nên “mách nhỏ” các em có thể dùng lại sách của các năm trước vì thực ra mỗi năm sách chỉ thay mỗi cái bìa thì bị quở trách vì học sinh lớp đó, trường đó mua ít. Vì thế, mấu chốt của việc bán sách là gì nếu không phải là “lợi ích" là “hoa hồng” giữa đơn vị bán sách và những người làm trung gian?
Phụ huynh mong mỏi trong năm nay, cơ quan chức năng sẽ tiếp tục làm rõ nội dung: "có dấu hiệu “lợi ích nhóm” giữa Bộ Giáo dục và Đào tạo là cơ quan quản lý nhà nước với Nhà xuất bản trong việc in ấn, phát hành sách bài tập" như trong kết luận của Thanh tra Chính phủ nêu.
Tài liệu tham khảo:
[1] https://giaoduc.net.vn/ca-nuoc-tang-gan-25-trieu-hoc-sinh-pho-thong-trong-6-nam-qua-post229162.gd
[2]https://www.nxbgd.vn/bai-viet/thong-tin-bao-chi-ve-gia-sach-giao-khoa-lop-3-lop-7-va-lop-10-theo-ctgdpt-2018