Vừa qua, Viện Nghiên cứu và Phát triển Tri thức số (IDK) trực thuộc Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam đã tổ chức tọa đàm "Giải pháp phát triển nguồn lực thông tin thư viện đáp ứng yêu cầu Nghị quyết 57 và 71 của Bộ Chính trị" với hình thức trực tiếp kết hợp trực tuyến.
Về phía khách mời, tọa đàm có sự tham dự của ông Nguyễn Xuân Dũng - Giám đốc Thư viện Quốc gia Việt Nam; ông Nguyễn Hữu Giới - Chủ tịch Hội Thư viện Việt Nam; Ông Lê Bá Lâm - Phó Giám đốc Trung tâm Thư viện và Tri thức số, Đại học Quốc gia Hà Nội; Ông Hoàng Vũ - Giám đốc Thư viện Trường Đại học Ngoại thương; Ông Nguyễn Hữu Nghĩa - Giám đốc Trung tâm thông tin thư viện Trường Đại học Văn hóa Hà Nội; Ms. Pair - Giám đốc kinh doanh của EBSCO khu vực Đông Nam Á; Ông Phạm Đăng Phúc - Giám đốc kinh doanh của EBSCO tại Việt Nam; đại diện Thư viện Quân đội.
Về phía Viện Nghiên cứu và Phát triển Tri thức số có Tiến sĩ Nguyễn Huy Chương - Viện trưởng; Ông Phạm Ngọc Lan - Trưởng ban Công tác Hội viên của Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam, Phó Viện trưởng; Ông Hoàng Dũng - Phó Viện trưởng, Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Tư vấn và Tích hợp công nghệ D&L; Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Thị Quý - nguyên trưởng khoa Thông tin thư viện Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội), Phó Chủ tịch hội đồng khoa học Viện Nghiên cứu và Phát triển Tri thức số.
Ngoài ra, còn có sự tham dự của các thầy cô đến từ gần 200 điểm cầu trên cả nước, bao gồm đại diện các cơ sở giáo dục đại học, cao đẳng và các tổ chức nghiên cứu thông qua ứng dụng Zoom.
Phát biểu khai mạc tọa đàm, Tiến sĩ Nguyễn Huy Chương chia sẻ, ban lãnh đạo Viện IDK luôn nhìn nhận chuyển đổi số là yêu cầu thiết yếu và bắt buộc đối với mọi lĩnh vực và ngành nghề, trong đó lĩnh vực thông tin - thư viện phải đi trước một bước. Vì vậy, Viện IDK luôn nỗ lực hoạt động theo đúng tôn chỉ và mục đích là nghiên cứu và đưa ra các giải pháp tạo lập, tổ chức, kết nối, chia sẻ tài nguyên thông tin - tri thức trong các thư viện trường đại học và cao đẳng, tiến tới là các nguồn thông tin - tri thức có trong các tổ chức, cộng đồng trong nước và quốc tế.
Thời gian vừa qua hoạt động tiếp xúc, trao đổi, tư vấn về xây dựng và phát triển thư viện số với các trường đại học, cao đẳng đã được triển khai mạnh mẽ với nhiều buổi hội nghị, hội thảo, tập huấn nổi bật. Tính đến ngày 5/12/2025, Viện IDK đã kết nối thành công 121 đơn vị, điển hình như Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Bách khoa Hà Nội, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, Đại học Kinh tế Quốc dân, Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh... Đồng thời, đã chỉ mục thành công 1.329.654 biểu ghi.
Bên cạnh kết quả đã đạt được, Viện IDK vẫn còn gặp khó khăn do mới thành lập nên chưa được nhiều đơn vị hiểu rõ tôn chỉ, mục đích và vai trò của Viện IDK trong công cuộc chuyển đổi số kho tài nguyên tri thức của Việt Nam, đặc biệt trong hệ thống đại học và cao đẳng.
Một số thư viện đại học, cao đẳng chưa hiểu rõ phương thức, quy trình tổ chức, hoạt động và quyền lợi, nghĩa vụ của thư viện số dùng chung dẫn đến việc chưa hào hứng, tích cực tham gia chia sẻ tài nguyên số trên Trung tâm kết nối Tri thức số.
Trong đó, khó khăn lớn nhất của Viện IDK là chưa tìm được nguồn kinh phí hoạt động, phần lớn kinh phí là lấy từ các sáng lập viên tham gia đóng góp lúc bắt đầu thành lập Viện.
Chia sẻ thêm về kế hoạch công tác trong năm 2026, Tiến sĩ Nguyễn Huy Chương cho biết sẽ tiếp tục hoàn thiện và phát triển Trung tâm Kết nối Tri thức số. Đồng thời, nghiên cứu và phát triển các tính năng, dịch vụ mới để việc kết nối, liên thông, chia sẻ được thuận lợi, đem lại lợi ích cho xã hội và cộng đồng.
Cùng với đó, Viện IDK tiếp tục hỗ trợ các đơn vị thành viên của mạng lưới tạo lập và quản trị, kết nối, chia sẻ tri thức số trong toàn Trung tâm kết nối tri thức số. Hỗ trợ cung cấp dịch vụ quản trị tri thức số cho các đơn vị có điều kiện tài chính và nhân lực còn khó khăn.
Trong khuôn khổ tọa đàm, ông Hoàng Dũng - Phó Viện trưởng Viện IDK, Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Tư vấn và Tích hợp công nghệ D&L đã trình bày tham luận Phương thức, quy trình bổ sung tài liệu số để đáp ứng yêu cầu học tập, giảng dạy và nghiên cứu khoa học.
Bài tham luận khẳng định, học liệu và tài nguyên thông tin được xem là nền tảng cốt lõi của mọi thư viện, nhất là trong bối cảnh ngành giáo dục đang thúc đẩy mạnh mẽ nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo theo tinh thần Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị. Để phục vụ hoạt động giảng dạy và học tập, nghiên cứu khoa học, hệ thống học liệu trong các trường đại học thường được phân thành sáu nhóm gồm giáo trình; giáo án, bài giảng; bài tập, tài liệu tham khảo; sách chuyên khảo, luận văn, khóa luận tốt nghiệp; báo, tạp chí khoa học; các bộ dữ liệu phục vụ học tập nghiên cứu khác.
Việc bổ sung học liệu ở các cơ sở giáo dục hiện phụ thuộc nhiều vào tính chất bắt buộc của từng loại tài liệu. Hiện nay, quá trình này còn gặp phải một số khó khăn như: Quy trình kiểm tra, xác minh thông tin tài liệu gây mất thời gian, và công sức; Mất thêm thời gian, công sức tìm kiếm các tài liệu tương tự; Thiếu công cụ tìm kiếm tài liệu; Thiếu dữ liệu xem trước nội dung dẫn đến khó đánh giá chất lượng tài liệu nhanh chóng; Thiếu sự chủ động phối hợp giữa khoa và thư viện trong quá trình xây dựng đề cương.
Trong phần khuyến nghị, ông Hoàng Dũng nhấn mạnh, chất lượng, số lượng và mức độ tiếp cận học liệu là nền tảng quyết định chất lượng giảng dạy, nghiên cứu và đổi mới sáng tạo, đặc biệt trong yêu cầu tạo đột phá theo Nghị quyết 57 và Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị. Các cơ sở giáo dục cần tối ưu nguồn tài nguyên nội sinh, khai thác hiệu quả học liệu mở và tham gia mạng lưới thư viện đại học; đồng thời đầu tư vào công nghệ và các ứng dụng AI để tìm kiếm, khai phá tri thức nhanh và toàn diện hơn.
Ông Hoàng Dũng cũng đề xuất, các trường nên xây dựng nghị quyết riêng và bố trí ngân sách bổ sung học liệu hằng năm, với mức tham chiếu 1-2% tổng ngân sách như nhiều đại học mạnh trên thế giới. Cuối cùng, việc phát triển học liệu cần được triển khai ở tầm quốc gia, có sự chỉ đạo và hướng dẫn thống nhất từ Bộ Giáo dục và đào tạo cũng như Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch nhằm bảo đảm tính bền vững và công bằng.
Để giải quyết những khó khăn này, nền tảng eBooks Collection Manager do Công ty Cổ phần Tư vấn và Tích hợp Công nghệ D&L phối hợp cùng nhà cung cấp EBSCO phát triển cung cấp hơn 150.000 tựa eBooks nổi bật được tuyển chọn từ gần ba triệu đầu sách trong cơ sở dữ liệu của EBSCO. Hệ thống cho phép người dùng tra cứu linh hoạt theo nhiều tiêu chí như nhan đề, chủ đề, nhà xuất bản, năm xuất bản... giúp quá trình tìm kiếm và lựa chọn tài liệu trở nên nhanh chóng và hiệu quả hơn.
Bên cạnh đó, nền tảng còn cung cấp công cụ tìm kiếm tài liệu nhanh chóng, chính xác, linh hoạt khi tích hợp công cụ tìm kiếm trực quan, dễ sử dụng, cung cấp các bộ lọc theo chủ đề, tác giả, năm xuất bản. Từ đó, hỗ trợ giảng viên và cán bộ thư viện trong việc ra quyết định bổ sung tài liệu, nhờ cung cấp đầy đủ thông tin và tính năng xem trước nội dung, giúp việc đánh giá trở nên chính xác hơn.
Tài liệu trên nền tảng thường xuyên được cập nhật, hỗ trợ giảng viên, cán bộ thư viện tiếp cận với các tài liệu mới một cách kịp thời để đưa ra đề xuất phù hợp. Ngoài ra, nền tảng có thể được mở rộng, phát triển thêm các tính năng mới trong tương lai, phù hợp và đáp ứng nhiều hơn các nhu cầu của người dùng.
Tiếp nối tọa đàm, Ms. Pair - Giám đốc kinh doanh của EBSCO khu vực Đông Nam Á trình bày tham luận Innovation and Transforming Library with EBSCO (Tạm dịch: Thư viện đổi mới và chuyển đổi với EBSCO).
Ms. Pair cho biết, EBSCO là doanh nghiệp đã có mặt trên thị trường gần 80 năm và hiện có khoảng 95% các tổ chức giáo dục đại học trên thế giới sử dụng sản phẩm này. Hãng cũng là đối tác của hầu hết các nhà xuất bản uy tín toàn cầu như Taylor & Francis hay Springer. Giải pháp của EBSCO được thiết kế nhằm cung cấp hệ thống truy cập toàn diện, giúp người dùng tiếp cận hiệu quả kho học liệu của các nhà xuất bản lớn trên thế giới.
Đây là mô hình đang được áp dụng tại Thái Lan và khá tương đồng với bối cảnh của Việt Nam, khi các trường đại học có nguồn kinh phí dành cho học liệu còn khá hạn chế. Thay vì mỗi đơn vị sẽ mua lẻ, họ liên kết lại để mua chung, qua đó giảm chi phí và mở rộng phạm vi tiếp cận tài nguyên.
Tại Thái Lan, mô hình này được tổ chức thành ba nhóm mua chung gồm nhóm các trường đại học công lập (khoảng 80 trường), nhóm các trường đại học tư thục và nhóm các cơ sở đào tạo thuộc khối ngành Y dược, sức khỏe cộng đồng. Thay vì phải tìm kiếm tài liệu mở trên từng trang của mỗi nhà xuất bản, người dùng chỉ cần tra cứu trên EBSCO và hệ thống sẽ trả về kết quả từ tất cả các nhà xuất bản liên quan. Bên cạnh nguồn tài liệu từ các nhà xuất bản, cộng đồng học thuật cũng có nhiều ấn phẩm riêng, gồm cả nguồn trả phí và miễn phí. Tất cả đều có thể được tìm kiếm và truy cập thông qua EBSCO.
Cách thức hoạt động là theo phương pháp tìm kiếm tập trung. Khi người dùng tra cứu trên cổng dùng chung, kết quả đầu sách sẽ được hiển thị. Sau đó, hệ thống tự động kiểm tra tài liệu có trong kho của các trường đối tác hay không, và nếu có, người dùng chỉ cần điền mẫu đăng ký để mượn.
Ưu điểm lớn nhất của mô hình tại Thái Lan này là khả năng kiểm tra trùng lặp. Với mô hình thông thường, nhiều trường có thể mua trùng cùng một đầu sách, nhưng hệ thống này, nếu một đơn vị thành viên đã sở hữu tài liệu, các đơn vị còn lại sẽ tự động được quyền truy cập, giúp tránh lãng phí và tối ưu nguồn lực chung.
"Mô hình chia sẻ tài nguyên đã được triển khai thành công tại Thái Lan, cho thấy hiệu quả rõ rệt trong việc tiết kiệm chi phí và nâng cao khả năng tiếp cận học liệu. Từ thực tế này, các trường đại học Việt Nam có thể xem xét áp dụng để tối ưu nguồn lực đầu tư cho thư viện và hệ thống cơ sở dữ liệu.
Chúng tôi cũng mong muốn trở thành đối tác đồng hành lâu dài của các cơ sở giáo dục Việt Nam để cùng hỗ trợ giải quyết những vướng mắc hiện nay như hạn chế về ngân sách, phạm vi ngành đào tạo hay định hướng đầu tư học liệu phù hợp", Ms. Pair bày tỏ.
Sau phần trình tham luận, các đại biểu đã thảo luận, trao đổi về những vấn đề trọng tâm của tọa đàm, tập trung vào giải pháp nâng cao hiệu quả khai thác học liệu số và mở rộng hợp tác giữa các cơ sở giáo dục.
Tại buổi thảo luận, ông Nguyễn Xuân Dũng - Giám đốc Thư viện Quốc gia Việt Nam chia sẻ, bất kể một thư viện nào, dù có quy mô lớn cũng khó có thể tự đầu tư đầy đủ các cơ sở dữ liệu lớn và nguồn tin học thuật chuyên sâu.
Hiện nay, Thư viện Quốc gia Việt Nam cũng đang tham gia Liên hợp Thư viện Việt Nam do Cục Thông tin Thống kê (Bộ Khoa học và Công nghệ) là đơn vị chủ trì, cùng đóng góp kinh phí để mua chung một số cơ sở dữ liệu báo chí, tạp chí và dữ liệu chuyên ngành. Việc này giúp mở rộng khả năng truy cập, tạo điều kiện để người dùng khai thác hiệu quả những nguồn thông tin học thuật có giá trị.
Trong tương lai, hy vọng Thư viện Quốc gia Việt Nam có thể thực hiện được 2 nhiệm vụ quan trọng là xây dựng thư viện số Quốc gia và mục lục liên hợp Quốc gia. Đây sẽ cơ sở, nền tảng quan trọng để thư viện Quốc gia Việt Nam có thể triển khai hiệu quả việc chia sẻ cơ sở dữ liệu cho toàn hệ thống thư viện trong nước và quốc tế. Nếu các nhiệm vụ này được thực hiện, hoạt động chia sẻ dữ liệu hiện có của thư viện và việc tập hợp các cơ sở dữ liệu dùng chung sẽ trở nên thuận tiện, đồng bộ hơn, góp phần nâng cao năng lực tiếp cận thông tin của người dùng trên phạm vi rộng.
Buổi tọa đàm "Giải pháp phát triển nguồn lực thông tin thư viện đáp ứng yêu cầu Nghị quyết 57 và 71 của Bộ Chính trị" đã mang đến nhiều góc nhìn sâu sắc từ các chuyên gia, giảng viên, nhà quản lý giáo dục và đại diện các trường đại học, cao đẳng trên cả nước. Các tham luận và thảo luận đã làm rõ những yêu cầu mới đối với hạ tầng thông tin, vai trò của học liệu số và sự cần thiết của mô hình hợp tác - chia sẻ nhằm nâng cao hiệu quả đầu tư và chất lượng phục vụ trong hệ thống thư viện tại các cơ sở giáo dục hiện nay.
Một số hình ảnh khác tại tọa đàm:
