Nhà giáo, nhà Hà Nội học Nguyễn Vinh Phúc
Song thực ra, trước đó nữa, 40 năm trước, khi còn đang tuổi thiếu nữ, tôi măy mắn đã từng được theo học thầy dưới mái trường trung học phổ thông Lý Thường Kiệt .
Đoạn đường nối từ ngôi nhà của thầy tôi ở số 72 phố Ngô Quyền ra đến ngôi trường trung học phổ thông Lý Thường Kiệt trên phố Lý Thường Kiệt, không quá dài. Mỗi bậc hè, mỗi gốc cây đều trở nên quá đỗi thân thiết với từng bước chân thầy tôi.
Đó là đoạn đường mà thầy tôi đã trở qua trở lại trong suốt 35 năm dài, trong quãng thời gian từ những năm từ thập niên 60 đến những năm thuộc thập niên 90 của thế kỷ trước.
Cây si già bên cửa sổ lớp tôi mỗi năm mỗi xùm xoà những chùm rễ nâu già cỗi. Mái tóc thầy tôi cũng đã bạc trắng tự bao giờ.
Năm Nhâm Thìn 2012, nếu trời thương, thầy tôi sẽ bước sang tuổi 85
Có lẽ đến suốt cuộc đời, tôi và hàng ngàn anh chị em học sinh đồng môn dưới mái trường này cũng không thể nào quên những năm tháng được ngồi bên trong những ô cửa học đường cao rộng kia để lắng nghe như uống từng lời giảng của thầy trong lớp học.
Các anh chị đồng môn lớp trước của chúng tôi thì có lẽ may mắn hơn chúng tôi, còn được học thầy ở các môn Sử học, Địa lý, Việt Văn và Pháp Văn nữa.
Con đường trở thành nhà Hà Nội học
75 năm, quãng thời gian ấy, cũng có thể gọi là trọn một vòng đời.
Những mái nhà, góc phố, con đường Hà Nội, những con người Hà Nội những sự kiện lịch sử của Hà Nội bởi thế, đã trở thành máu thịt cuộc đời thầy tôi.
Như một cây cổ thụ càng sâu gốc bền rễ thì càng đông cành lắm lộc, nhánh tốt quả tươi, bắt đầu từ nghề dạy học cao quý, bắt đầu từ tình yêu chân thực và nồng đượm với mảnh đất, con người Hà Nội, thầy tôi đã bước sang lĩnh vực nghiên cứu lịch sử văn hoá Hà Nội như là một lẽ tự nhiên không thể khác.
Trước và sau thầy tôi, cũng từng có hàng chục nhà nghiên cứu xã hội nhân văn đã từng đề cập đến các đề tài nghiên cứu lịch sử văn hoá Hà Nội. Những tên tuổi các học giả như: Phan Kế Bính, Doãn Kế Thiện, Hoàng Đạo Thuý, Vũ Khiêu, Nguyễn Văn Uẩn , rồi các nhà văn như Nguyễn Tuân, Tô Hoài, Vũ Bằng, Thạch Lam ... đã từng gắn với những công trình nghiên cứu, những tác phẩm báo chí, những áng văn chương có giá trị và có tiếng tăm vang dội ở Việt Nam. Thế nhưng, cũng có thể nói là chưa ai đã đặt cả cuộc đời vào việc nghiên cứu chuyên sâu về Lịch sử văn hóa Hà Nội với một tính hệ thống xuyên suốt và chặt chẽ như thầy tôi.
Cái danh xưng Hà Nội học từ lâu đã gắn liền với tên tuổi của thầy tôi chính là do giáo sư sử học Trần Quốc Vượng tôn vinh đầu tiên. Mặc dù hai ông đôi khi không có cùng quan điểm trong một số vấn đề trong khoa học cũng như trong cuộc sống. Điều này đã được xác thực bởi chính một nhà khoa học lịch sử giàu uy tín của nước ta, đồng thời là một người bạn thân thiết của giáo sư Trần Quốc Vượng – Giáo sư Phan Huy Lê.
Lại cũng có thể nói, riêng trong lĩnh vực Hà Nội học, trước và sau thầy tôi, chưa ai có được vị thế với thành phố như vậy. Nhà Hà Nội học Nguyễn Vinh Phúc là một trong những tên tuổi luôn hiện hữu trong danh sách các vị khách mời tại các kỳ hội thảo khoa học về Hà Nội, trong các buổi gặp gỡ xin ý kiến tư vấn của chính quyền thành phố và các cơ quan chức năng cho các vấn đề văn hoá lịch sử thiết yếu của thủ đô.
Vị thế chuyên môn và uy tín xã hội của thầy tôi ở thủ đô Hà Nội còn được khẳng định qua những chức trách mà thầy đã từng đảm nhiệm trong nhiều năm. Phó chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Hà Nội, Phó chủ tịch Hội sử học Hà Nội, Phó chủ tịch Hội liên hiệp văn học nghệ thuật Hà Nội, Phó chủ tịch hội hữu nghị Việt Pháp thành phố Hà Nội.
Hàng chục năm qua, đã có rất nhiều bài báo trong và ngoài nước viết về sự đóng góp của Thầy Nguyễn Vinh Phúc trong lĩnh vực nghiên cứu Hà Nội học. Dịp cuối năm 2005 và giữa năm 2006, viện tiểu sử Hoa kỳ đã từng gửi thư mời ông làm hồ sơ để xếp vào danh sách 500 nhân vật có ảnh hưởng sâu rộng trong lĩnh vực nghiên cứu học thuật trên thế giới, hay là danh hiệu Kỷ lục vàng về những thành công hoặc danh hiệu cố vấn nghiên cứu... Nhưng thầy tôi đều lần lượt từ chối.
Với thầy, tài sản quý giá nhất là những cuốn sách trên kệ
Ngôi nhà của thầy tôi cùng gia đình sinh sống ở số nhà 72 Ngô Quyền nhỏ và hẹp lắm. Nhưng nhà thầy luôn có khách lui tới. Đông nhất là các lứa học trò. Nhất là vào các dịp lễ tết và ngày nhà giáo Việt Nam 20-11. Biết bao kỷ niệm ùa về trong những câu chuyện, những bài ca thấm đẫm tình thầy trò. Những lúc ấy, nom thầy tôi như trẻ lại như khi còn lên lớp giảng bài mấy chục năm trước.
Rồi rất nhiều những vị khách là các nhà khoa học đến trao đổi học thuật, các cán bộ bảo tồn bảo tàng đến tìm tư liệu, các vị bô lão ở các địa phương lên nhờ đọc văn bia đình chùa, các sinh viên, nghiên cứu sinh đến học hỏi kiến thức, các phóng viên báo chí đến ghi hình, phỏng vấn. Hay thậm chí chỉ là những độc giả hay khán thính giả phát thanh - truyền hình giàu lòng mến mộ.
Người xưa đã có câu:
Môn đa khách đáo thiên tài đáo
Gia hữu nhân lai vạn vật lai
Chương trình Hà Nội của chúng ta phát trên sóng truyền hình Hà Nội từ năm 1986 đến nay luôn ghi tên thầy tôi là vị cố vấn chuyên môn sáng giá nhất. Đặc biệt trong những tiểu mục như Hà Nội phố, Hà Nội ngàn năm văn hiến.
Tôi mãi mãi nhớ ghi hình ảnh MC Hà Thành mắt trong veo, áo dài tha thướt, ngồi bên chiêc tràng kỷ gỗ chạm hoa dây lắng nghe thầy tôi tóc bạc phơ, áo comple tề chỉnh dẫn dắt thế nào là sự khác nhau giữa một chiếc bát đàn, đĩa đàn với một chiếc bát sứ, đĩa sứ , để Hà Thành có thể viết được những lời dẫn chính xác về phố Bát Đàn và phố Bát sứ trong khu phố cổ Hà Nội cho tiểu mục Hà Nội phố.
Cứ mỗi khi chương trình có thêm phóng viên mới, tôi lại đem các đồng nghiệp trẻ đến thăm thầy và nhờ thầy hướng dẫn, tư vấn thêm kiến thức Hà Nội học cũng như cung cấp thêm cho các em những tư liệu quý không dễ kiếm tìm trong thư viện hay trên mạng điện tử hiện đại. Có lần thầy tôi nói vui: Khi nào thầy mất, sẽ để lại cho con những cuốn sách quý về Hà Nội. Nhớ giữ gìn cẩn thận con ạ.
Tôi mừng lắm nhưng vẫn nói tránh đi: Thầy còn sống lâu, sống lâu trăm tuổi
Điều kiện cần và đủ để trở thành một nhà Hà Nội học
Nếu ai đó muốn đi sâu nghiên cứu lĩnh vực này, mà chỉ trông cậy vào nguồn tài liệu chữ quốc ngữ, thì chẳng qua cũng là xào xáo vay mượn những kiến thức đôi khi đã sai lạc của những người đi trước thiếu trách nhiệm. Và như vậy thì nguy hại biết chừng nào!
Có lúc ngồi ngẫm nghĩ, tôi thảng thốt giật mình tự hỏi, không biết khi thầy tôi trăm tuổi về với cõi người hiền, thì ai sẽ là người được tôn vinh là nhà Hà Nội học mới , và có thể kế tiếp được sự nghiệp của thầy tôi ở thành phố chúng ta?
Ngoài kia một một xuân mới đang về giữa đất trời Hà Nội. Tôi bây giờ không dám ước chuyện xã xôi, chỉ mong thầy được ở lại cõi dương gian thêm vài ba tháng nữa , để vui Tết Nhâm Thìn cùng con cháu .
Qua Tết, thầy tôi sẽ bước sang tuổi 85.