Là thư ký của Thủ tướng Phạm Văn Đồng từ năm 19 tuổi, đến khi Thủ tướng Phạm Văn Đồng qua đời vào năm 2000, nhà thơ Việt Phương đã có 53 năm làm thư ký. Trong 53 năm ấy, có nhiều câu chuyện về Thủ tướng Phạm Văn Đồng mà nhà thơ Việt Phương luôn nguyện mang theo suốt cuộc đời. Ở tuổi ngoài 80, khi nhắc về cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng, nhà thơ Việt Phương luôn khẳng định một điều: “Thủ tướng Phạm Văn Đồng là một nhân cách lớn, là một người đã dạy cho tôi rất nhiều điều về cách làm người”.
Tình yêu với người vợ bệnh tật
Trọn vẹn một đời người, Việt Phương làm chính trị nhưng ông vẫn làm thơ và đã từng có những bài thơ, những tập thơ thực sự gây những tiếng vang lớn. Là một nhà thơ nhưng khi nhắc về Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Việt Phương vẫn luôn nói với tất cả sự trìu mến và trân trọng: “Thủ tướng Phạm Văn Đồng không bao giờ làm thơ. Nhưng ông đã sống một cuộc đời rất thơ”.
Nhà thơ Việt Phương tâm sự với tôi rằng, được gặp gỡ và trở thành thư ký của Thủ tướng Phạm Văn Đồng vừa là một vinh dự vừa là một may mắn lớn trong cuộc đời ông. Nhà thơ Việt Phương kể: “Tôi gặp Thủ tướng Phạm Văn Đồng lần đầu vào năm 1947, khi đó tôi 19 tuổi còn đồng chí Phạm Văn Đồng là đặc phái viên của Chính phủ miền Nam Trung Bộ. Năm đó, tôi được đơn vị cử đi dự Đại hội Thanh niên Cứu quốc ở Nam Trung Bộ và được gặp đồng chí Phạm Văn Đồng ở đó”.
 |
| Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng |
Thân nhân mẹ liệt sĩ gửi đơn đề nghị điều tra lại vụ chôn đầu chó
Ảnh màu cực hiếm về Sài Gòn những năm 1960 (P3)
"Trung Quốc phải hủy ngay việc mời thầu trong vùng thềm lục địa VN"
Thủ tướng yêu cầu tôi đọc và thuật lại nội dung câu chuyện cho ông nghe. Ông cũng yêu cầu tôi đi diễn thuyết ở nhiều nơi. Làm như thế, cốt là để kiểm tra khả năng truyền đạt và xử lý thông tin của tôi”.
Khi đã vượt qua những “bài kiểm tra” của Thủ tướng Phạm Văn Đồng, nhà thơ đã trở thành thư ký riêng cho Thủ tướng trong suốt 53 năm, cho đến ngày ông mất và là người có thời gian làm thư ký cho Thủ tướng lâu nhất ở Việt Nam. Sẽ không ngoa khi nói rằng, nhà thơ Việt Phương là một trong những người nắm rõ nhất về cuộc đời Thủ tướng Phạm Văn Đồng.
Cả cuộc đời làm thư ký cho Thủ tướng Phạm Văn Đồng, nhà thơ Việt Phương đã đúc kết 7 điều về người lãnh đạo đáng kính của mình. Một trong bảy điều mà Việt Phương đã đúc kết được về cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng chính là tinh thần trách nhiệm và tình cảm yêu thương tuyệt đối mà Thủ tướng Phạm Văn Đồng dành cho vợ con mình.
Phu nhân của Thủ tướng Phạm Văn Đồng là bà Phạm Thị Cúc, một người con gái Hà Nội. Ngày đó, gia đình bà Phạm Thị Cúc có một quán bán hàng. Bố mẹ bà là những người yêu nước nên gia đình bà trở thành cơ sở cách mạng, từng giúp đỡ, cưu mang nhiều nhà cách mạng lớn của ta thời kỳ đó. Thủ tướng Phạm Văn Đồng cũng nhiều lần ghé qua gia đình bà Phạm Thị Cúc. Chính những lần viếng thăm này đã khiến tình cảm giữa hai ông bà nảy nở.
Khi mới nên nghĩa vợ chồng, Thủ tướng Phạm Văn Đồng từng hứa với vợ, dù có đi làm cách mạng ở đâu, ông cũng nhất định đưa bà đi cùng. Nhưng sau này vì điều kiện công việc, vì nhiệm vụ cách mạng, ông đã không giữ được lời hứa của mình với người vợ hiền.
Quãng thời gian ông được Chính phủ biệt phái vào Nam, thương hoàn cảnh vợ chồng ông xa nhau, Bác Hồ đã cho phép bà Phạm Thị Cúc vào Nam với chồng. Vì nhớ chồng mà khi đó, bà đã đi bộ vượt Trường Sơn trong 5 tháng ròng rã để vào Nam gặp chồng. Vào đến nơi thì cũng là lúc ông được lệnh ra Bắc, bà lại vượt Trường Sơn ra Bắc. Suy sụp sức khỏe sau những hành trình dài vất vả như thế, lại thương nhớ chồng ngày đêm, bà sinh ra bệnh nửa quên nửa nhớ. Sau một thời gian phát bệnh, bà rơi vào trạng thái trầm kha khiến căn bệnh của bà càng khó lòng cứu chữa. Mặc dù Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã đưa bà đi chữa bệnh ở cả Trung Quốc, Liên Xô nhưng bệnh tình của bà vẫn không hề thuyên giảm. Khi đó, một số chuyên gia y khoa đầu ngành của nước bạn khi nghe về bệnh tình của bà đã chuẩn đoán nguồn cơn căn bệnh của bà là do xa vắng chồng lâu ngày. Họ khuyên đưa bà về Việt Nam để có điều kiện gần gũi với chồng con, với hi vọng nhờ thế bệnh tình sẽ thuyên giảm. Nghe theo lời khuyên của bác sĩ, Thủ tướng Phạm Văn Đồng dù bận rộn việc nước vẫn dành nhiều thời gian ở bên vợ, chăm sóc, động viên, gần gũi bà. Nhưng bệnh tình của bà không vì thế mà thuyên giảm.
Bà Phạm Thị Cúc phát bệnh khi rất trẻ khiến những năm tháng sau này, Thủ tướng Phạm Văn Đồng rất vất vả để chăm sóc gia đình của mình. Năm 1951, con trai ông bà ra đời khi bệnh tình của bà bắt đầu có xu hướng nặng lên, ông đặt tên con là Phạm Sơn Dương và đưa con vào Phủ Chủ tịch sống, còn bà thì sống ở căn biệt thự trên phố Khúc Hạo. Ngày đó, một tuần vài lần, ông đều đưa con trai đến căn biệt thự trên phố Khúc Hạo thăm bà. Nhà thơ Việt Phương khi đó cũng sống tại căn biệt thự này nói rằng, lần nào đến thăm vợ, Thủ tướng Phạm Văn Đồng cũng nói chuyện với vợ rất dịu dàng. Ông thường ngồi bên giường bệnh của bà, khi thì nắm tay bà thật âu yếm, khi thì ngồi chải lại mái tóc cho bà.
Bệnh tình khiến bà Phạm Thị Cúc cứ lúc quên lúc nhớ, nhưng điều đặc biệt là bà nhớ rất kỹ những chuyện thời xưa nên lần nào đến thăm vợ, Thủ tướng Phạm Văn Đồng cũng kiên nhẫn gợi lại chuyện xưa với vợ, cốt để vợ vui. Ông vẫn hi vọng nhờ đó bệnh tình của bà sẽ dần khôi phục. Nhưng những nỗ lực của ông không thể giúp bà khỏi bệnh.
Thủ tướng Phạm Văn Đồng là một người hết mực yêu thương vợ. Bà bị bệnh khi còn rất trẻ, nhiều người khuyên ông nên lấy vợ khác. Nhưng ông một mực từ chối. Ông yêu bà và muốn trọn vẹn tình nghĩa với bà nên đã quyết định ở bên bà và chăm sóc bà, dẫu cuộc sống riêng của ông vì thế mà chịu nhiều thiệt thòi. Lúc nào, ông cũng dặn con trai mình phải thường xuyên quan tâm và yêu thương mẹ. Những ngày bận bịu công việc không qua Khúc Hạo được, Thủ tướng Phạm Văn Đồng thường dặn con trai Phạm Sơn Dương qua trò chuyện với mẹ. Mỗi lần như thế, ông đều gửi tặng bà những món quà nho nhỏ, cốt để bà vui.
Nhắc về bà Phạm Thị Cúc, nhà thơ Việt Phương kể, tuy bệnh tật như thế, nhưng bà vẫn là một người phụ nữ rất dịu dàng. Các con trai của nhà thơ Việt Phương rất quấn quýt với bà và đặc biệt được bà yêu mến. Chiều chiều, bà thường ngồi trên cái ghế tựa ngoài vườn ngắm hai người con trai của nhà thơ Việt Phương chạy nhảy, nô đùa trong sân và mỉm cười dịu dàng. Số phận đã không ưu ái bà khi bắt bà chịu cảnh bệnh tật từ khi còn quá trẻ, chẳng có cơ hội an hưởng hạnh phúc bên chồng con. Dẫu vậy, bà vẫn may mắn có được sự yêu thương và chăm sóc hết mực của chồng.
Những năm cuối đời, Thủ tướng Phạm Văn Đồng có một nguyện vọng: Ông mong người vợ hiền của ông “đi trước” ông, để ông được lo cho bà một cách tươm tất, trọn vẹn, chu đáo, để ông được yên tâm, thanh thản bởi cả đời mình, lúc nào ông cũng nghĩ ông nợ bà. Nhưng ông đã bỏ bà ra đi cách đây 12 năm và phải gửi gắm bà lại cho người con trai Phạm Sơn Dương chăm sóc.
Dạy con sống giản dị, khiêm tốn
Thủ tướng Phạm Văn Đồng có một người con trai duy nhất là Thiếu tướng Phạm Sơn Dương. Đó là kết quả của tình yêu giữa ông và bà Phạm Thị Cúc. Con trai ông bà ra đời đã sớm chịu nhiều thiệt thòi khi không có được sự chăm sóc đầy đủ của mẹ. Vì bận bịu công việc của đất nước nên khi đó, Thủ tướng Phạm Văn Đồng phải nhờ thầy giáo Vũ Linh (em vợ của nhà thơ Việt Phương) vào sống cùng tại Phủ Chủ tịch để vừa lo việc dạy dỗ, bảo ban vừa lo việc học cho Phạm Sơn Dương. Tuy công việc bận bịu nhưng Thủ tướng Phạm Văn Đồng vẫn cố gắng dành thời gian cho con trai vào những bữa ăn, cùng đưa con trai ngồi ăn với Chủ tịch Hồ Chí Minh.
 |
| Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng |
Nhà thơ Việt Phương kể, tuy là con trai của Thủ tướng nhưng Phạm Sơn Dương sớm được cha mình dạy cho tính khiêm tốn: “Phạm Sơn Dương hiền lành, ít nói và rất gắn bó với gia đình bên ngoại. Những người trong gia đình bên ngoại cũng vốn có tính cách khiêm tốn. Được sự dạy dỗ của cha và các cậu, các dì bên ngoại nên Phạm Sơn Dương rất hiền lành, ít nói. Tôi chưa bao giờ thấy Phạm Sơn Dương cậy thế cha mình là Thủ tướng mà lên mặt với người khác. Lúc sinh thời, Thủ tướng Phạm Văn Đồng là người ăn uống rất giản dị nên con trai ông cũng quen với nếp sinh hoạt giản dị như thế từ bé. Tôi còn nhớ, hồi đó khi nhà bếp thường nấu gạo ngon cho Thủ tướng Phạm Văn Đồng ăn vì ưu tiên ông bị bệnh dạ dày. Phạm Sơn Dương ăn cùng cha nên đương nhiên được hưởng chế độ đó. Nhưng Dương không hề thích ăn loại gạo ngon này. Cứ mỗi lần đến bữa ăn, Phạm Sơn Dương lại mang bát cơm của mình ra đổi lấy nắm cơm của mấy anh lính bảo vệ. Cơm của lính thì nấu bằng gạo thường, ăn không ngon nhưng Phạm Sơn Dương lại ăn rất ngon lành”.
Là con trai của Thủ tướng đương nhiệm khi đó nên khi bước vào tuổi trưởng thành, Phạm Sơn Dương nhận được không ít lời đề nghị cấp học bổng của các nước bạn, nhưng Thủ tướng Phạm Văn Đồng từ chối tất cả những lời đề nghị đó. Ông không muốn con trai mình hưởng đặc quyền đặc lợi mà yêu cầu con trai mình phải tự rèn luyện bản thân. Vì thế, thay vì cho con đi học nước ngoài, ông quyết định cho con vào quân đội.
Quãng thời gian đi học, Phạm Sơn Dương được đối xử như một học sinh bình thường chứ không phải con trai của Thủ tướng. Vì công việc bận rộn nên khi đó Thủ tướng Phạm Văn Đồng cũng rất ít khi có thời gian lên thăm con. Ông thường nhờ cấp dưới lên thăm và động viên con trai học hành. Khi có thời gian rảnh rỗi hay khi tiện việc đi công tác qua, ông qua thăm con trai ở trường, nhưng lần viếng thăm nào của ông cũng rất kín đáo, không hề rình rang, nên hiếm ai biết có Thủ tướng ghé qua. Hiểu tính cách của cha mình nên sau này, Phạm Sơn Dương cũng sống rất khiêm tốn. Đi sơ tán hay đi làm việc, không bao giờ Phạm Sơn Dương nói mình là con của Thủ tướng để tránh nhận được sự quan tâm đặc biệt từ mọi người.
Trước khi qua đời, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã dặn dò con trai duy nhất của mình: “Ba không có tài sản gì để lại cho con. Ba chỉ để lại một sự nghiệp để tiếp tục. Ba yêu cầu con chăm sóc má con, chăm lo dạy bảo các con của con mạnh khỏe, ngoan ngoãn, học giỏi trở thành người có ích cho xã hội, cho đất nước, xứng đáng là người sĩ quan của quân đội ta”.
Mối thân tình giữa Thủ tướng và người thư ký 53 năm
Nhà thơ Việt Phương làm thư ký cho Thủ tướng Phạm Văn Đồng suốt 53 năm. Vì thế, tình cảm giữa Việt Phương và Thủ tướng Phạm Văn Đồng cũng vô cùng sâu đậm. Vợ của ông – bà Tú Lan- được Thủ tướng Phạm Văn Đồng nhận làm em gái nuôi. Các con của ông cũng được Thủ tướng Phạm Văn Đồng hết sức yêu quý. Nhà thơ Việt Phương kể, khi các con ông còn bé, Thủ tướng Phạm Văn Đồng thường chơi với các con ông khi có thời gian rảnh. Thủ tướng sống trong Phủ Chủ tịch cùng với Chủ tịch Hồ Chí Minh và ăn cơm cùng Người. Không ít bữa cơm, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đưa con của nhà thơ Việt Phương đi dùng cơm cùng Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đó là một kỷ niệm đẹp và vô cùng đáng quý với gia đình nhà thơ Việt Phương. Bởi với nhà thơ Việt Phương, việc các con ông được ăn cơm cùng Chủ tịch Hồ Chí Minh và Thủ tướng Phạm Văn Đồng là một vinh dự lớn cho cả gia đình nhà thơ nói chung và các con của ông nói riêng.
Thủ tướng Phạm Văn Đồng rất thân thiết với vợ chồng nhà thơ Việt Phương. Nhà thơ Việt Phương là thư ký cho Thủ tướng. Còn vợ ông là em gái nuôi của Thủ tướng. Sẽ không có gì khó hiểu nếu Thủ tướng Phạm Văn Đồng dành nhiều sự ưu ái cho gia đình nhà thơ Việt Phương. Nhưng cả ông và vợ ông - một nhà giáo có uy tín, từng là cô giáo của nhiều trí thức lớn của ta hiện nay như nhà sử học Dương Trung Quốc, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, Chu Hảo…đều hết sức tránh lợi dụng tấm chân tình của Thủ tướng. Có lần, Thủ tướng Phạm Văn Đồng đề nghị tạo điều kiện cho các con của nhà thơ Việt Phương đi du học nhưng vợ ông sau khi suy nghĩ đã từ chối. Sau này, những người con của nhà thơ Việt Phương đã tự phấn đấu, tự nỗ lực để giành học bổng du học.
Đôi lúc vì áp lực công việc, vì cấp dưới làm việc chưa đúng ý, cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng có thể nổi cáu. Và người duy nhất có thể làm ông nguôi cơn giận ngay lập tức mà không vì bất cứ lý do gì chính là nhà thơ Việt Phương. Nhà thơ Việt Phương kể: “Mỗi khi Thủ tướng Phạm Văn Đồng cáu, anh em lại gọi tôi đến. Mỗi khi nhìn thấy tôi, Thủ tướng lập tức nguôi cáu giận. Có lần tôi tháp tùng Thủ tướng đi tham quan Vịnh Hạ Long. Hôm đó, Thủ tướng ngỏ ý muốn đi tàu dạo quanh vịnh. Biết tin đó nên hai tàu hải quân đã được lệnh tháp tùng Thủ tướng, một tàu đi trước, một tàu đi sau vừa làm nhiệm vụ dẫn đường, vừa đảm bảo an toàn cho Thủ tướng. Thấy tàu hải quân đi ngay trước tàu mình một đoạn, biết là tàu đi bảo vệ mình, Thủ tướng rất giận với các cán bộ ở Quảng Ninh vì Thủ tướng cho rằng Quảng Ninh đã bày vẽ tốn kém, phí tiền của Nhà nước mà chưa có sự đồng ý của Thủ tướng. Khi đó, tôi ở trên tầng trên, nghe tiếng của Thủ tướng, biết là ông giận dữ nên liền chạy xuống. Nhìn thấy tôi, Thủ tướng đã bớt giận đi đôi phần. Đến khi tôi giải thích việc bảo vệ Thủ tướng là chính sách của Đảng và là nhiệm vụ của các địa phương, thì ông hoàn toàn nguôi giận và tiếp tục buổi tham quan”.
Vợ nhà thơ Việt Phương từng nói với ông: “Người hiểu anh nhất là Thủ tướng Phạm Văn Đồng”. Càng sau này, khi ngồi ngẫm lại điều này, nhà thơ Việt Phương càng thấm thía câu nói đó và thấy lời nhận xét của mình là đúng. Cùng làm việc chung mấy chục năm trời, nhà thơ Việt Phương hiểu rất rõ tính cách của Thủ tướng Phạm Văn Đồng và ngược lại Thủ tướng Phạm Văn Đồng cũng hiểu rất rõ tính cách của nhà thơ Việt Phương. Nhà thơ Việt Phương kể: “53 năm làm thư ký cho Thủ tướng Phạm Văn Đồng, cả tôi và Thủ tướng đều mặc định với nhau một điều: có thể trong thâm tâm, chúng tôi rất hiểu nhau và đánh giá cao những việc mà người kia làm, nhưng Thủ tướng Phạm Văn Đồng không bao giờ khen: “Phương làm việc này tốt, Phương làm việc kia hay”. Tôi cũng không bao giờ nịnh Thủ tướng theo kiểu: “Việc này anh giải quyết thật hợp tình hợp lý, hay bài diễn văn hôm nay của anh thật hay”. Chúng tôi đều là người không thích nói ra những lời khen ngợi.
(còn tiếp)
Thảo Nguyên/Đang yêu