1. Chiều hanh hao, khô nẻ bởi những cơn gió Lào thông thốc thổi, tôi tìm đến nhà bà Đồng Thị Pạ, ở tổ dân phố 3, phường Nam Thanh, TP Điện Biên Phủ (Điện Biên). Bà là mẹ đẻ của cô “hoa hậu ma túy” Nguyễn Thị Hoa. Chị Nguyễn Thị Tuyết (chị gái của Hoa) dẫn tôi qua một hành lang hun hút, tĩnh lặng, trái ngược với sự ồn ào, xô bồ ngoài đại lộ 7 – 5. Cầu thang dẫn lên hành lang tối om. Trong căn phòng tranh tối tranh sáng, một cụ bà tóc bạc trắng, dáng nhỏ thó đang ngồi bên cử sổ lầm rầm nói một mình… Nghe tiếng chị Tuyết gọi, bà rờ rẫm, lập cập bước ra, ngồi lọt thỏm vào chiếc ghế sa lông màu cánh gián đóng theo kiểu cũ dễ có thâm niên mấy thập kỷ. Khuôn mặt bà nhăn nheo, đôi mắt mờ đục, vẫn còn vương những giọt nước mắt. Chị Tuyết buồn bã: “Bà yếu hẳn từ hồi cháu Hoàng mất đi”. Hoàng là con trai thứ hai của Nguyễn Thị Hoa, mới mất vì nghiện ma túy và căn bệnh AIDS cách đây chưa lâu...
Bà Đồng Thị Pạ năm nay bước sang tuổi 85. Bà quê gốc ở Hải Phòng, bố bà đi làm đồn điền cho Pháp, cuộc sống mưu sinh đã đưa đẩy ông sang tận Phong Sa Lỳ (Lào) từ đầu những năm 30 của thế kỷ trước. Ông lấy vợ người Lào sinh ra 5 người con, trong đó có bà Pạ. Chồng bà, ông Nguyễn Văn Đức cũng có hoàn cảnh tương tự, ông là thế hệ người Việt thứ hai sinh ra và lớn lên trên đất nước Triệu Voi. Ông Đức từng có nhiều năm gia nhập quân đội Việt Minh chiến đấu tại chiế trường Lào. Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, ông bà đưa cả 5 người con – 2 trai, 3 gái về sinh sống và lập nghiệp tại Điện Biên. Nguyễn Thị Hoa là con thứ 3 trong gia đình…
Chồng của Nguyễn Thị Hoa là Hà Mạnh Luyện. Ông Luyện sinh năm 1943, là lái xe Đoàn 3 quá cảnh sang Lào. Ông Luyện quê ở Ninh Giang, Hải Dương. Đầu những năm 80 của thế kỷ trước, mỗi chuyến đưa hàng sang Lào, dừng nghỉ tại Điện Biên, ông Luyện đều ghé thăm gia đình bà Pạ. Chẳng biết ma xui quỷ khiến thế nào, một ngày đẹp giời, cô con gái thứ 3 Nguyễn Thị Hoa, kém ông Luyện đến gần hai chục tuổi, mơn mởn như đóa hoa ban bên bờ Nậm Rốm, lại phải lòng người đàn ông có vợ con ở quê. Thời gian đầu ông bà Pạ cũng gia sức ngăn cản, nhưng cái duyên cái số nó vận vào nhau, trời không chịu đất thì đất phải chịu trời, ông bà đành chấp nhận để Hà Mạnh Luyện về ở rể.
2. Với giọng kể đứt quãng, phều phào vì xúc động và cũng bởi sức khỏe yếu, bà Đồng Thị Pạ kể cho chúng tôi nghe cái bi kịch của gia đình: “Anh tính xem, Hoa bị bắt rồi, có người bảo vợ chồng tôi sao biết con buôn ma túy mà không ngăn cản. Sinh con ra ai chẳng muốn chúng lương thiện, tiến bộ, nhưng chúng “dính” từ khi nào làm sao chúng tôi biết được”. Bà không biết Hoa dính vào cái chuyện tày đình từ bao giờ, người ta buôn bán ma túy thì phải giàu có, nhưng Hoa thì chẳng có tiền. Trước khi Hoa bị bắt nửa tháng, ông Đức – chồng bà đi vay người họ hàng được 1,5 triệu đồng, dự định sang Phong Sa Lỳ thăm họ hàng, nhưng Hoa cũng nài nỉ mượn để lo công việc gì đó. Đến khi Nguyễn Thị Hoa bị bắt, Công an khám nhà, tiền mặt trong tủ chỉ có đúng 70 ngàn đồng. Bà Pạ tức tưởi: “Lúc Hoa bị bắt, thằng Quyết (Hà Mạnh Quyết) mới 13 tuổi, thằng Khoai (Hà Quốc Anh) mới có 8 tuổi đầu”.
Nguyễn Thị Hoa có 3 người con trai, chẳng biết cái sự quả báo hay “đời mẹ ăn mặn đời con khát nước” mà từ ngày Hoa đi tù, bao nỗi bất hạnh thi nhau giáng xuống gia đình bé nhỏ mà bà Pạ là người phải giơ đầu chịu báng. Khi Nguyễn Thị Hoa chuẩn bị đưa ra xét xử, nge phong thanh có người bảo nếu lấy xác nhận là con của người có công, thì sẽ được giảm án. Ông Nguyễn Văn Đức, bố của Hoa đi vay tiền, rồi thuê xe ôm chạy mấy trăm cây số sang Lào để tìm lại và xin xác nhận giấy tờ, huân huy chương ngày xưa ông được tặng thưởng. Nhưng cái rủi chẳng đến một mình, sang đến Phong Sa Lỳ, chiếc xe chở ông tại gây tai nạn, ông bị gãy chân phải đưa về nhà nằm cả mấy tháng. Sau cái đận ấy, cùng với những nỗi đau buồn từ con gái, ông quỵ hẳn, bị tai biến mạch máu não, nằm liệt gần chục năm trời đến khi nhắm mắt lìa đời vào đầu năm 2003…
Anh em kiến giả nhất phận, các anh chị của Hoa đều có gia đình, cuộc sống cũng nghèo khó chẳng giúp được nhiều. Từ ngày Hoa đi tù, bà Đồng Thị Pạ già nhưng cũng cung cúc bữa rau bữa cháo nuôi chồng ốm và 3 đứa cháu. Những đứa trẻ không có bàn tay chăm sóc lại lớn lên trong nỗi mặc cảm về tội lỗi của mẹ nên chúng sớm bước ra với cuộc đời bụi bặm. Con lớn của Nguyễn Thị Hoa là Hà Mạnh Quyết. Quyết sinh năm 1982, khi mẹ bị bắt mới 13 tuổi đầu. Cái tuổi ăn chưa no lo chưa tới, mẹ bị bắt, ông bà già yếu không kiểm soát được, bố hầu như không quản lý, dạy dỗ, Quyết nhanh chóng nhiễm những thói hư tật xấu. Đang học lớp 11, Quyết bỏ học rồi lao vào những cuộc chơi thâu đêm suốt sáng với đám bạn bè hư hỏng. Năm 20 tuổi, Quyết đã có thâm niên nghiện ma túy được 3 năm. Để có tiền hút chích, Quyết tham gia bán lẻ ma túy ngay tại nhà. Việc hư hỏng của Quyết một có lẽ một phần cũng chịu hậu quả từ bố cậu – ông Hà Mạnh Luyện. Vợ đi tù, ông luyện ở nhà mở cửa hàng karaoke, và chứa chấp gái mại dâm. Cuối năm 2003, lần thứ hai bị bắt quả tang về hành vi chứa chấp và tổ chức mại dâm và buôn bán trái phép chất ma túy, 2 bố con ông Luyện cùng kéo nhau vào trại. Ông Luyện bị án 7 năm, cậu con cả Hà Mạnh Quyết án phạt 5 năm. Trung tá Quàng Văn Hoán, Phó trưởng Công an phường Nam Thanh, TP. Điện Biên Phủ - một người từng có thâm niên hơn ba chục năm công tác tại vùng lòng chảo Điện Biên, trước đó có kể rằng, một điều bất hạnh lớn nhất đã xảy ra, cả ông Luyện và Quyết khi vào trại đều đã bị nhiễm HIV, không rõ từ các cô gái mại dâm hay từ việc tiêm chích chung ma túy. Đầu năm 2007, hai bố con ông Luyện được đặc xá tha tù trước thời hạn, vì sức khỏe quá yếu. Ông Luyện về quê và đã chết tại Hải Dương. Hà Mạnh Quyết chết sau bố 3 tháng vì căn bệnh AIDS…
Bố và anh cả đi tù, cậu con trai thứ hai Hà Mạnh Hoàng, sinh năn 1984 cũng bỏ học rồi chơi ma túy. Chị Nguyễn Thị Tuyết – chị gái hoa nói xen vào trong khi bà Pạ đang ho sù sụ: “Mẹ tôi và các bác cũng đã làm tất cả để cưu mang , cứu giúp Hoàng, nhưng nó chứng nào tật đấy. Căn nhà của vợ chồng Hoa để lại ở ngay mặt tiền đại lộ 7 – 5, thuộc địa bàn phường Nam Thanh khang trang là thế, nhưng cũng bị Hoàng phá, cạy lấy từng thanh sắt, khung cửa sổ đem bán lấy tiền hút chích. Hoàng cũng “dính” HIV và ra đi vào một ngày đông giá rét cuối tháng 12 - 2009”…
Bà Pạ mếu máo: “Giờ đây tôi chỉ còn hy vọng có thằng Khoai” – cậu con út của Nguyễn Thị Hoa, tên là Hà Quốc Anh. Quốc Anh hồi nhỏ bụ bẫm, hiền lành, ngoan ngoãn, bố mẹ bận làm ăn cứ để cậu bé lăn lóc nhưng vẫn lớn nhanh như thổi, nên gia đình quen gọi là “Khoai”. Quốc Anh sinh năm 1988, cũng từng là học sinh giỏi và rất thương ông bà và bố mẹ, nhưng khi bố bị bắt và đi tù, sự nghiệp học hành của cậu lại dở dang ở lớp 11. Chị Nguyễn Thị Tuyết nước mắt lưng tròng sụt sùi: “Bà và các bác, các dì cũng cố gắng làm tất cả để cứu lấy đứa con cuối cùng của Hoa. Năm 2010, khi Hoa chưa ra trại chúng tôi đã gửi cháu đi học nghề dưới Hà Nội, hy vọng cháu sẽ có một công việc ổn định, có thu nhập để sau này chăm sóc mẹ khi ra tù…”.
Từ ngày chồng mất đi, bà Pạ vẫn thui thủi một mình trong căn nhà nhỏ. Khi con rể và hai đứa cháu lần lượt bỏ bà đi, bà Pạ suy sụp hẳn. Chị Tuyết cho biết, trước đây dù nhiều lần động viên, bà vẫn không lên ở với các con, bà muốn ở một mình với các cháu để chờ Hoa ra tù. Nhưng rồi sức khỏe yếu quá giữa năm 2010 bà mới đồng ý ra ở với cô con gái thứ hai là Nguyễn Thị Thanh. Hoa bị bắt năm 1996, nhưng bà Pạ cũng chỉ 1 lần nhìn thấy mặt con vào năm 1997, khi Tòa đưa vụ án ra xét xử. Ngày Hoa chưa ra tù và cho đến tận bây giờ, ngày nào bà Pạ cũng thắp hương cầu xin trời phật phù hộ cho con gái và và những đứa cháu của mình. Bà biết, điều này không thể làm thay đổi thảm cảnh của gia đình Nguyễn Thị Hoa, nhưng bà vẫn hy vọng, những lời cầu xin của bà sẽ thấu tận trời xanh, ông trời sẽ bỏ qua những tội lỗi mà cô con gái đã trót gây ra từ mười mấy năm trước…
3. Phải nhờ một cán bộ Cảnh sát khu vục Công an phường Nam Thanh, tôi mới tìm được nhà Nguyễn Thị Hoa. Căn nhà to vật vã nằm giữa những ngôi nhà tầng trên đại lộ 7 – 5. Hoa tiếp tôi với thái độ rụt rè, dò xét và cẩn trọng trong từng câu nói. Vẫn đôi mắt buồn và ngơ ngác như thuở nào nhưng Nguyễn Thị Hoa trông xanh xao và tiều tụy đi nhiều so với cái hồi chúng tôi gặp cô trong trại giam. Hoa cho biết, trước Tết Nguyên đán cô mới về Hà Nội mổ basedow nên sức khỏe còn yếu nhiều. Hoa rất kiệm lời và dường như đều cố giấu cảm xúc trong câu chuyện với tôi. Trở về với đời thường, việc đầu tiên là Hoa lấy lại , nhờ anh chị em cải tạo căn nhà vốn dĩ cho một cửa hàng sắt thép, vật liệu xây dựng thuê kinh doanh và đón bà Pạ cùng cậu con út Hà Quốc Anh về ở cùng. Dự định sắp tới của Hoa khi sức khỏe ổn định có thể cô sẽ cùng với vài người bạn hùn vốn mở cửa hàng may – nghề cô học được trong những năm thụ án tại Trại giam số 5. Dù đã ít nhiều biết những bị kịch của gia đình trong thời gian mình đi cải tạo nhưng Nguyễn Thị Hoa vẫn thực sự choáng váng khi đối diện với thực tế. Đêm nào trong giấc ngủ chập chờn, những kỷ niệm hạnh phúc thuở nào cùng những nỗi mất mát lại có dịp ùa về như dao cứa làm Hoa dằn vặt, thao thức. Người xưa nói rằng một ngày tù thiên thu ở ngoài, mười lăm năm là hơn 5.400 ngày đó là quãng thời gian thật khủng khiếp đối với cuộc đời một người phụ nữ. Sau bao sóng gió cuộc đời, giờ đây Nguyễn Thị Hoa chỉ mong tìm được sự bình yên, thanh thản trong tâm hồn, có sức khỏe để có thể kiếm một công việc ổn định để trả hiếu với mẹ và nuôi dạy cậu con trai út Hà Quốc Anh thành người…