Đi tìm sự thật về cáo buộc HAGL phá rừng, cướp đất tại Lào

Kinh tế

Những ngày đầu hè “đổ lửa”, gió Lào rát bỏng thổi ràn rạt qua mé đông Trường Sơn cũng là lúc tổ chức phi chính phủ Global Witness (có trụ sở đóng tại London, Anh) công bố những cáo buộc nặng nề về các dự án đầu tư Việt Nam sang Lào, Campuchia khiến dư luận liên tưởng đến một “sườn tây” ngột ngạt.Bài 1: Hành lang xanh ở hạ Lào Từ cửa khẩu Bờ Y (tỉnh Kon Tum, VN) đến thị xã tỉnh lỵ Attapeu (Lào) chưa đầy 100km, chạy xuyên qua 4 tỉnh nam Lào gồm: Attapeu, Sekong, Chapasak và Savanakhet, giáp liền mạch với các tỉnh miền Trung của VN. Đại ngàn thẫm xanh bên vách tây dãy Trường Sơn này đã từng được nước bạn Lào cho VN mượn để mở đường mòn Hồ Chí Minh trong kháng chiến chống Mỹ. Bởi vậy, mảnh đất này đã phải gánh chịu hàng triệu tấn bom và mảnh đất “phên giậu” này khi nhắc đến, nhiều thế hệ người VN phải bồi hồi, ngả mũ cúi đầu…
Các nhà đầu tư VN không phá rừng! Vừa qua mé tây dãy Trường Sơn, chúng tôi đón ngay những cơn dông ngập ngụa nước đầu mùa mưa xứ Lào. Liền kề với những cánh rừng nguyên sinh là ngút ngàn màu xanh những cánh đồng mía đường, cao su của Tập đoàn Hoàng Anh Gia Lai (HAGL) của VN đang chuẩn bị vào mùa khai thác.

Kho Kẹo (bản Hatxan) vừa nhận sổ CN, giấy chứng nhận học nghề để phát cho dân bản. Ảnh: T.Hải

Nơi dừng chân đầu tiên của chúng tôi là bản Hatxan (đơn vị hành chính tương đương với UBND xã,

Bầu Đức: "Nếu không dùng chuyên cơ, tôi khó hoàn thành tốt công việc"

Global Witness cáo buộc HAGL: Đằng sau là một âm mưu mờ ám?

Bầu Đức sẽ bội thu từ dự án "Hoang Anh Gia Lai Myanmar Centre"?

phường ở VN) - nơi mà tổ chức Global Witness đã đặc tả sự bần cùng hoá của người dân vùng dự án thuộc Tập đoàn HAGL. Nhưng chúng tôi không thể tìm đâu ra hình ảnh những “người đàn ông Lào, gầy guộc, đánh độc chiếc quần đùi, ngồi xổm trên khoảnh sân bé xíu trước túp nhà sàn dựng bằng phên nứa... Trước mặt anh là ba con thằn lằn bất động...” như họ nói. Thay vào đó là những dãy nhà mới xây khang trang với kiến trúc truyền thống của người Lào. Dưới những sàn nhà mới này, ôtô du lịch, xe bán tải đỗ choán cả khoảng sân. Chúng tôi vào nhà, gặp nhóm công nhân đang chia nhau giấy chứng nhận học nghề cạo mủ caosu và sổ công nhân. Tơ (ở bản Hatxan) cho biết: “Chúng tôi được HAGL tuyển làm công nhân, nhưng phải tham gia một khóa học, cấp bằng, sổ công nhân thì mới được vào rừng. Mọi người rất vui, vì giờ đã trở thành công nhân rồi”. Chúng tôi hỏi, mới làm công nhân sao có tiền sắm ôtô? Theo Tơ cười: “Ồ không, đấy là xe của Khôn Kì, nó làm công nhân nhiều năm nay mới đủ tiền, còn gia đình mình thì chỉ có 2 người thành công nhân. Bây giờ vừa nhận sổ nên thu nhập đủ ăn thôi”. "Thế Hatxan có còn hộ nghèo không? Có ai phải ăn thằn lằn nướng thay cơm không?". Tơ nói: “Còn, nhiều lắm, ở những nhà chưa có người được làm công nhân. Khi chúng tôi chưa làm công nhân cũng thiếu đói như họ. Còn thú rừng, rau suối, cá sông... là thức ăn thường ngày của đồng bào mình rồi. Bây giờ vẫn ăn, làm mồi nhậu”. Ông Kavon - Trưởng bản Hatxan, huyện Xaysettha, tỉnh Attapeu - cho biết, bản cũ có gần 300 gia đình, 100% sống dựa vào nghề săn bắt hái lượm. “Chúng tôi chỉ làm một mùa lúa nếp trên rẫy do canh tác lạc hậu, không có phân bón, nước tưới. Rừng trước đây còn nhiều, nhưng kiếm ăn chẳng được bao nhiêu, những cây gỗ lớn đã bị đốn hết từ sau ngày mới giải phóng, một phần bị người dân địa phương chặt phá lấy đất sản xuất” – ông Kavon nói. Theo Kavon, người dân Lào được tự do vào chặt phá rừng để lấy gỗ hoặc làm rẫy. Nay, 115 hộ đã được HALG tuyển dụng vào làm công nhân, bỏ làng cũ vào ở khu nhà mới do công ty xây dựng, được ở miễn phí. Riêng gia đình Kavon có 8 người thì đã 4 khẩu làm công nhân, thu nhập 80-100 triệu kíp/năm, không còn lo thiếu đói như xưa. Kavon dẫn chúng tôi thăm những hộ dân trong số hơn nửa bản Hatxan “nguyên thuỷ” vẫn còn ở nơi cũ để minh chứng rằng họ không hề bị các công ty VN “cướp đất”. Ngược lại, hầu hết họ đang thiết tha được vào làm công nhân để nâng cao đời sống, nhưng caosu chưa đến tuổi khai thác nên chưa được nhận. Đến bản Huoiphuxay, chúng tôi gặp Khó, anh cho biết đã làm công nhân từ năm 2011, hai con của anh còn nhỏ chưa đi học, vợ vẫn ở nhà làm lúa. Dù ruộng rẫy nhiều, nhưng thu nhập chẳng bao nhiêu, gia đình chủ yếu trông vào thu nhập của anh. Ngoài chi tiêu sinh hoạt, còn mua được xe máy và nhiều vật dụng đắt tiền từ tiền lương.

Tỉnh trưởng Attapeu - ông Khăm Phăn - khẳng định các dự án đầu tư của VN mang hiệu quả kinh tế xã hội rất lớn cho địa phương.

Ngược lên phía bắc, các tỉnh liền kề Sekong, Champasak đều ngát xanh những rừng caosu của các doanh nghiệp VN sang đầu tư, làm thay đổi cả một vùng đất mà nguyên là vùng đói nghèo nhất nước Lào. Ông Kơn Xăn Bua Vông - Phó Bí thư huyện, Phó Chủ tịch huyện Ba Chiang, tỉnh Champasak - khẳng định: “Không có chuyện các doanh nghiệp VN phá rừng ở đất Lào. Người dân ở đây đã canh tác theo tập tục du canh hàng chục năm trước, nên giờ chỉ toàn là rừng tái sinh, nương rẫy cũ của dân chứ không còn là rừng nguyên sinh. Từ khi Cty Cao su Việt-Lào (Tập đoàn Cao su VN) thực hiện dự án, đã giúp người dân địa phương thay đổi phương thức sản xuất. Chúng tôi rất phấn khởi vì không còn phải thấy cảnh năm nào cũng phá rừng, đốt rẫy như trước nữa. Cây cao su đã giải quyết việc làm với thu nhập cao cho dân, đóng góp thuế cho chính quyền. Từ nguồn thu thuế này, huyện mới điều tiết cho các bản nghèo hơn”.“Nhân danh bảo vệ môi trường để phá hoại”!

Báo chí Lào: HAGL là nhà đầu tư nước ngoài thành công nhất tại Lào

Bầu Đức: Cáo buộc của Global Witness không có căn cứ, sai 99,9%

Vì là ngày chủ nhật, nên ông Khăm Phăn - Uỷ viên Trung ương Đảng, Bí thư kiêm Tỉnh trưởng Attapeu - đã tiếp chúng tôi trên rẫy. Ông rất bức xúc khi chúng tôi hỏi: “Ông nghĩ gì trước những cáo buộc của tổ chức phi chính phủ ở Châu Âu về việc quan chức nhà nước Lào câu kết với doanh nghiệp VN để phá rừng, cướp đất của dân?” và trả lời: “Khi Tập đoàn HAGL đặt vấn đề thuê đất, tỉnh đã mời 5 cơ quan của các bộ xuống khảo sát thực địa, xác định trên hàng chục nghìn hécta chỉ có một số mảng rừng vài chục hécta có gỗ, nhưng cũng chỉ là gỗ tạp... Vì vậy không thể nói Chính phủ Lào cấu kết, làm ngơ để các doanh nghiệp VN sang phá rừng được”. Theo ông Khăm Phăn, đầu những năm 80, chính quyền các tỉnh phối hợp với Bộ Nông Lâm Lào, tiến hành một đợt quy hoạch các loại rừng. “Nhưng vì thiếu nhân lực, thiết bị lẫn công nghệ, nên quy hoạch chỉ mang tính định hướng. Thời điểm đó, khu vực dự án của HAGL quy hoạch là rừng sản xuất. Theo nguyên tắc, rừng sản xuất là rừng kinh doanh, có thể khai thác gỗ và trồng bổ sung hằng năm, không được khai hoang - tức chuyển mục đích sử dụng. Nhưng thực tế, suốt những thập niên 80, 90, các công ty chỉ khai thác gỗ mà không trồng lại, người dân cũng tự do chặt phá làm nương rẫy. Tình trạng này kéo dài nên chỉ còn lại rừng le, cỏ lau, không thể khôi phục được. “Vậy các dự án đầu tư VN có đẩy người dân địa phương ông đến bần cùng hóa?”. Trước câu hỏi này, ông Khăm Phăn chia sẻ: “Chúng tôi không thể cứ để dân sống cảnh du canh du cư, không có điện, đường, không được chăm sóc sức khoẻ, học hành... mãi được. Các dự án đầu tư từ VN đã giúp thay đổi hoàn toàn đời sống người dân. Chúng tôi đang rất vui thì lại bị phá hoại bởi những tổ chức nhân danh bảo vệ rừng, môi trường...”. Tuy vậy, Tỉnh trưởng Khăm Phăn cũng thừa nhận những “lỗ hổng” quản lý hành chính khiến cho các tổ chức phi chính phủ có kẽ hở, lợi dụng để xuyên tạc. Đến khi HAGL khai hoang, bản đồ lâm nghiệp lập vẫn nguyên từ những năm 80, trong khi thực tế hiện trạng rừng đã khác. Lẽ ra phải lập bản đồ mới, trong đó thể hiện diện tích này không còn là rừng sản xuất, đủ tiêu chí để chuyển mục đích sử dụng”.

Nhà ở do Cty Hoàng Anh Attapeu cấp miễn phí cho CN ở bản Hatxan, huyện Xaysettha, tỉnh Attapeu, Lào

Ông Khăm Phăn cũng chỉ ra một số bất cập trong việc thực hiện dự án của Tập đoàn HAGL tại Attapeu, trong đó việc chậm hoàn tất hồ sơ, phê duyệt báo cáo đánh giá tác động môi trường. Ông nói: “Chính phủ chúng tôi coi trọng niềm tin, vì vậy, với các doanh nghiệp VN và Trung Quốc, chúng tôi thường nói miệng với nhau là cứ làm đi, vừa triển khai, vừa hoàn tất thủ tục... trong khi các dự án chưa thông qua đánh giá tác động môi trường. Kể cả khi đưa cổ phiếu lên sàn chứng khoán London thì các thủ tục như giấy phép, báo cáo tác động môi trường... HAGL chỉ nói là được Chính phủ Lào đang làm, rồi sẽ có. Tất nhiên, các thủ tục pháp lý đó bây giờ đã hoàn tất, song nói với quốc tế như vậy là không ổn rồi. Chúng tôi cũng rút kinh nghiệm”. Tổng Lãnh sự VN tại 4 tỉnh Nam Lào - ông Nguyễn Quang Tính - cho biết, những cáo buộc của Global Witness mang thông tin một chiều, áp đặt và không chính xác, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến quan hệ láng giềng giữa 2 quốc gia. Vấn đề này không chỉ gói gọn phần trách nhiệm ở các doanh nghiệp VN, chính quyền các địa phương của Lào, vì vậy Tổng Lãnh sự đã có báo cáo chi tiết cho đại sứ, chính phủ hai nước để có giải pháp ứng xử hợp lý. Theo ông Tính, hoàn toàn không có hiện tượng các nhà đầu tư VN sang Lào để phá rừng, cướp đất hay bần cùng hoá người dân vùng dự án...

GDP của tỉnh Attapeu tăng từ 13% lên 38% khi có HAGL

Tỉnh trưởng Attapeu, ông Khăm Phăn cho biết: GDP của tỉnh Attapeu đã tăng bình quân 13% liên tiếp 3 năm trước. Riêng năm 2012, khi caosu HAGL có thu hoạch mủ, lập tức GDP tỉnh tăng trên 38%. Thu nhập bình quân đầu người từ 600 USD năm 2010, đến năm 2012 đã là 1.340 USD.

Dự kiến đến năm 2014, khi toàn bộ diện tích caosu đưa vào khai thác mủ, HAGL sẽ sử dụng khoảng 20.000 lao động. Nếu tính một lao động nuôi 2 người phụ thuộc thì lúc ấy, các dự án của HAGL đã nuôi sống gần một nửa dân số của tỉnh Attapeu (hiện khoảng 130.000 người). Chưa kể các hoạt động dịch vụ thương mại khác sẽ phát triển theo vùng dự án với mức đầu tư hàng tỉ USD ở vùng đất thưa dân như Attapeu..

Theo Lao động