Con trai có quyền thách cưới
Ông Ya Phú (76 tuổi), nguyên già làng thôn Pró, huyện Đơn Dương (tỉnh Lâm Đồng) cho biết: "Theo tục lệ người Chu Ru, con gái là người làm chủ gia đình còn con trai trở thành con dâu nhà người ta. Vì vậy, người Chu Ru thường quý trọng con gái hơn con trai. Bước vào tuổi 14-15 con gái bắt đầu đi bắt chồng.
Trước đây, con gái Chu Ru không có tiền để bắt chồng thì chỉ cần tự dệt 3 chiếc khăn thổ cẩm màu trắng, hồng, chàm sẫm, độ rộng 80 cm, dài khoảng 3 mét để mang sang nhà trai dạm hỏi. Chọn một đêm thiêng, cô gái cùng khoảng 10 người trong thân tộc lặng lẽ mang lễ sang nhà chàng trai. Thế nhưng hầu như 10 đám bắt chồng đều được cả 10 bởi ngày đó, người con trai Chu Ru không đòi hỏi quá nhiều tiền thách cưới.
Những người đàn ông tại thôn Próh, huyện Đơn Dương kể về cái ngày được bắt về làm chồng.
Ngày nay, cuộc sống của người Chu Ru phần nào bị kinh tế chi phối, nên con gái đi bắt chồng với chi phí khá tốn kém. Một khi người con trai đã đồng ý nhận lời cầu hôn của nhà gái thì riêng của cưới để mang sang cho nhà trai cũng phải tốn vài cây vàng. đó là chưa kể đến tiền chi phí làm lễ tiệc chiêu đãi khách khứa, thân tộc trong đám ăn hỏi, đám cưới của cả hai bên gia đình.
Theo lời kể của các cô gái Chu Ru ở xã Próh, trong ngày cưới nhà trai thường đòi từ phía nhà gái rất nhiều lễ vật bao gồm trâu, bò, heo, đồng la, cồng chiêng, ghè, tố, chóe, khố, váy, vòng cườm, nhẫn và một đám cưới linh đình kéo dài bảy ngày, bảy đêm có sự chứng kiến của già làng, anh em họ hàng hai bên tại nhà gái. Vì vậy, để đáp ứng khoản thách cưới, gia đình đàng trai phải gia hạn cho nhà gái khoảng 3-6 tháng thì mới tổ chức đám cưới.
Anh Gya Túc (40 tuổi, ngụ tại xã Pró) nhớ lại: "Ngày đó, tôi được vợ bắt về với giá 20 triệu đồng, quy ra vàng năm đó cũng hơn 1 cây đấy. Cũng may, nhà vợ tôi đất đai rộng, có mấy con trâu liền, nên chỉ cần làm đám hỏi hai tháng là tôi được bắt về làm rể rồi. Mà làm rể không sướng tí nào đâu đôi khi vẫn bị nhà vợ chê trách do không làm tròn trách nhiệm. Nói chung con trai Chu Ru thường được ví như một nàng dâu".
Gái nhà nghèo khó lấy chồng
Một tấm chồng thông thường ở thôn Próh Trong hiện nay có giá từ 1- 1,5 cây vàng, kèm theo 5-10 triệu đồng tiền mặt. Có nhiều đám, giá cả được nhà trai đưa ra ngất ngưởng từ 2 - 5 cây vàng, kèm theo... 50 triệu tiền mặt. Hệ quả là những gia đình nghèo cha mẹ không có tiền để bắt chồng cho con, nhiều cô gái đã trở thành những người phụ nữ đơn thân.
Theo thống kê của UBND xã Próh, toàn xã có 5.092 người dân trong đó có tới 30% hộ thuộc diện nghèo, mà những hộ nghèo này hầu hết là người dân tộc Chu Ru. Nguyên nhân chính dẫn đến cái nghèo của người dân là bị ảnh hưởng từ việc bắt chồng.
Sinh con gái được người Chu Ru xem trọng hơn con trai.
Vì tục bắt chồng đã bị biến tướng nên nhiều gia đình người Chu Ru ở Đơn Dương hiện nay không cho nhà gái tổ chức đám cưới, nếu chưa giao đủ lễ vật. Và tất cả những trường hợp nợ do bắt chồng trước đây, nếu để qua ba đời mà không trả được, khi con nợ chết gia đình vẫn phải làm thịt trâu, bò để cúng.
Dân làng vẫn đến dự, nhưng rất lạ là tất cả đều không ăn. Nhưng họ phải trả dần, vì lẽ đó mà các cặp vợ chồng trẻ cứ thế nai lưng ra làm để trả nợ. Trong trường hợp cặp vợ chồng nào không trả hết thì đến đời con, đời cháu vẫn phải trả.
Tuy nhiên, phần đa những gia đình người Chu Ru ở Próh vẫn làm tất cả những gì có thể để bắt chồng cho con. Nhà có trâu thì bán trâu, không có thì vay ngân hàng, thậm chí có nhà còn ra ngoài vay với lãi suất cao ngất ngưởng, rồi bán ruộng đất do cha ông để lại để con gái có thể bắt được tấm chồng.
Chính vì vậy mà những gia đình có đến năm, bảy cô con gái thì coi như là tai họa trên trời rơi xuống. Do đó, có nhiều gia đình chỉ đủ tiền bắt chồng cho một trong số năm, bảy cô con gái của mình, số còn lại đành chấp nhận ở giá.
Ông Jơr Rơng Nga Phó Chủ tịch Hội đồng nhân dân xã Próh huyện Đơn Dương cho biết thêm: Tính đến thời điểm này, cả xã Próh có gần 30 người con gái không lấy được trồng, tính riêng thôn Próh thôi đã có hơn 10 cô không thể bắt được chồng.
Bên cạnh đó, trường hợp hai dòng họ có mâu thuẫn với nhau từ đời trước thì ngoài tiền thách cưới và sính lễ, nhà gái phải bồi thường cho nhà trai thêm một khoản tiền để giải hòa, số tiền ấy không quá con số 5 triệu.
Bà Jơr Nưng (80 tuổi, ngụ thôn Pró Trong) cho hay: "Bây giờ nhiều đám cưới của người Chu Ru không cần phải trâu, bò, khăn, áo mà người ta quy ra tiền mặt và vàng. Nhiều gia đình vốn đã nghèo nay càng túng quẫn vì lo kinh phí bắt chồng cho con. Do vậy, có cặp vợ chồng ăn ở với nhau có mấy mặt con rồi mà vẫn chưa được tổ chức lễ cưới vì chưa có tiền nộp cho nhà chồng.
Dẫu biết rằng tục bắt chồng là truyền thống ngàn đời của bà con dân tộc thiểu số nhưng nó làm cho cái nghèo đói, cái nợ nần vẫn bám riết lấy bà con, còn các cô gái Chu Ru đến tuổi cập kê vẫn không dám nghĩ đến chuyện lập gia đình.
Thiết nghĩ, chính quyền địa phương cần phải đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động để cuộc sống đồng bào ngày càng tốt đẹp hơn.
Trong xã hội Chu Ru, hiện tượng quan hệ nam nữ tiền hôn nhân không được xem là hệ trọng và trinh tiết của người con gái không hề có ảnh hưởng gì tới cuộc hôn nhân. Nhưng, ngoại tình được xem như là một trọng tội và bị luật tục trừng phạt nặng nề.
Ông Jơr Rơng Nga, Phó Chủ tịch HĐND xã Próh, huyện Đơn Dương chia sẻ: "Người Chu Ru không có khái niệm ly hôn, nếu đôi trai gái thành vợ chồng rồi thì phải tự bảo ban nhau chịu khó làm ăn, sinh con đẻ cái và phải sống với nhau trọn đời. Trừ trường hợp chồng chết, hay vợ chết, một trong hai người mới được đi bước nữa. Nhưng phải đợi một năm sau mới được lập gia đình. Trong quá trình lập gia đình với người vợ mới thì người chồng đó vẫn phải đền cho gia đình vợ cũ hoặc chồng cũ 1 con trâu hay một con lợn với quan niệm vẫn nhớ người xưa, vì vậy, từ xa xưa tới giờ hiếm có cặp vợ chồng người Chu Ru bỏ nhau.
