Theo ý kiến từ một số chuyên gia giáo dục trong nước và quốc tế, việc triển khai nội dung giáo dục trí tuệ nhân tạo trong giáo dục phổ thông ở Việt Nam cần tham khảo những chương trình, cách thức từ các quốc gia đi trước và đưa ra hướng đi phù hợp, minh bạch, tạo thuận lợi cho cả giáo viên và học sinh.
Quá trình triển khai phải được thực hiện nghiêm túc, nhanh chóng và chuyên nghiệp
Chia sẻ với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, thầy Đỗ Đình Thuấn – Giáo sư tại Đại học Mount Union (bang Ohio, Mỹ) cho biết, theo kết quả nghiên cứu của một nhóm chuyên gia Đại học Stanford, việc đưa AI vào giáo dục phổ thông tại Mỹ là cần thiết đối với học sinh. Nhiều bang đã thử nghiệm, triển khai việc giảng dạy những kiến thức nền tảng AI, giúp học sinh hiểu AI vận hành ra sao, chẳng hạn như học sinh cần biết cách sử dụng AI, cách tạo lập câu lệnh để thu được kết quả hiệu quả; từ một tệp dữ liệu đầu vào, mô hình AI được huấn luyện và cho ra kết quả thế nào. Đây đều là những nội dung thực tế và phù hợp với học sinh phổ thông. Cùng với đó, Chính phủ và các nhà trường phải bố trí kinh phí để triển khai nội dung trí tuệ nhân tạo trong hệ thống giáo dục phổ thông.
Theo thầy Thuấn, Mỹ có lợi thế lớn khi triển khai AI ở trường phổ thông nhờ sự phát triển mạnh mẽ của các công ty công nghệ và nền tảng AI ở quốc gia này. Các công cụ AI liên tục ra đời, hỗ trợ giáo viên phổ thông dễ dàng tiếp cận và sử dụng, thậm chí có những công cụ cho phép giáo viên sử dụng dễ dàng, thuận lợi mà không cần câu lệnh phức tạp. Bên cạnh đó, Mỹ cũng tổ chức thường xuyên các hội thảo dành cho giáo viên để cập nhật công nghệ AI mới và hướng dẫn ứng dụng hiệu quả trong dạy học. Thời lượng dạy AI trong mỗi tiết học ở nhiều trường phổ thông cũng được quy định không quá nhiều, nhằm giúp nội dung trở nên gần gũi và dễ tiếp cận với học sinh.
Thông tin thêm, thầy Thuấn cho hay, Mỹ quan niệm rằng, sống trong thời đại AI thì phải biết sử dụng AI, thay vì cấm đoán. Hiện nay đa số các trường đã ban hành chính sách quy định, hướng dẫn người học sử dụng AI phù hợp. Học sinh được dạy cách dùng AI trung thực, minh bạch.
Tại Mỹ, các quy định về sử dụng AI trước hết được ban hành ở cấp nhà trường, sau đó đến giáo viên trong từng môn học: học sinh được dùng công cụ nào, trong thời lượng bao lâu; vi phạm sẽ bị xử lý minh bạch. Chính sách cũng được cập nhật thường xuyên theo sự phát triển công cụ AI. Giáo viên đóng vai trò then chốt, nhiều giáo viên còn chủ động mua thêm các công cụ để kiểm tra học sinh có sử dụng AI hay không, qua đó chỉ ra hành vi đúng – sai khi dùng AI để học sinh tự ý thức.
Từ cách làm của Mỹ, Việt Nam cần lưu ý rằng, chúng ta không nên đưa chương trình AI ở bậc đại học xuống phổ thông mà phải xây dựng nội dung AI phù hợp, gần gũi; thiết kế một nền tảng AI riêng dành cho giáo viên phổ thông (nền tảng này đòi hỏi phải có đủ thời gian và kinh phí để phát triển).
Dù vậy, thầy Thuấn thông tin, không phải bang nào ở Mỹ cũng đã triển khai việc đưa nội dung giáo dục AI vào trường phổ thông. Một số bang hiện vẫn đang xây dựng chính sách để đưa AI vào trường phổ thông, dự kiến sớm nhất áp dụng từ tháng 6/2026, như tại bang Ohio.
Theo thầy Thuấn, đối với học sinh phổ thông, cần cân nhắc phân chia nội dung và mức độ tiếp cận AI theo từng nhóm đối tượng. Chẳng hạn, nhóm học sinh thiên về kỹ thuật, lập trình, các khối tự nhiên cần được định hướng để trở thành lực lượng có khả năng tạo ra các ứng dụng AI trong tương lai. Với các nhóm còn lại, chương trình chỉ cần tập trung vào việc giúp các em biết cách sử dụng công cụ AI một cách phù hợp và đúng đắn.
Đối với Việt Nam, khi triển khai AI vào trường phổ thông, cần đặc biệt chú ý đến sự chênh lệch giữa học sinh ở các thành phố lớn và các vùng nông thôn. Thầy Thuấn cho rằng, các thành phố lớn nên triển khai thí điểm trước để rút kinh nghiệm, sau đó các địa phương xa hơn có thể cử giáo viên đến học hỏi mô hình đã vận hành hiệu quả.
Đồng thời, Việt Nam cũng cần đảm bảo hạ tầng Internet ổn định, đủ mạnh để cập nhật dữ liệu cho các ứng dụng AI; đồng thời, trang thiết bị như máy tính phải có cấu hình cao để vận hành những nền tảng, công cụ AI một cách trơn tru.
Cũng theo thầy Thuấn, khi học sinh phổ thông được trang bị nền tảng AI vững chắc, việc học chuyên sâu ở bậc đại học sẽ thuận lợi hơn, giúp Việt Nam chủ động xây dựng đội ngũ có năng lực tạo ra các ứng dụng AI mang dấu ấn quốc gia, hạn chế nguy cơ tụt hậu.
“Việc đưa AI vào giáo dục phổ thông tất yếu đòi hỏi quá trình nghiên cứu, thí điểm nghiêm túc, sau đó rút kinh nghiệm và triển khai rộng. Tuy nhiên, quá trình này phải được thực hiện nhanh chóng, chuyên nghiệp để hiện thực hóa mục tiêu đưa AI vào đời sống”, thầy Thuấn nhấn mạnh.
Trường học trên thế giới ban hành “quy tắc sử dụng AI” nhằm đảm bảo tính an toàn, trách nhiệm với học sinh
Bàn về vấn đề trên, theo thầy Nguyễn Lương Hùng - Chuyên gia công nghệ thông tin và phương pháp dạy học, Trưởng Ban quản trị Thư viện trực tuyến ViOLET, việc đưa AI vào giáo dục cho học sinh phổ thông là xu hướng chung - tất yếu và bắt buộc trên thế giới.
Trong đó, mỗi quốc gia lại có yêu cầu khác nhau từ mức độ hiểu biết đơn giản về AI, nhận thức đúng đắn và sử dụng an toàn, đến việc tích hợp AI vào các môn như STEM, Tin học hay các môn Khoa học tự nhiên. Thậm chí, một số quốc gia như Hàn Quốc, Singapore, Israel còn coi việc hiểu biết về AI như đọc, viết, toán học. Qua tìm hiểu và những tài liệu công bố công khai, hầu hết những nước đã triển khai đều phát triển AI trong nhà trường phổ thông theo mô hình: Hiểu biết – Năng lực ứng dụng – Đạo đức số.
Mặc dù việc đưa AI vào ứng dụng trong giảng dạy và học tập cho học sinh phổ thông là xu thế tất yếu, tuy nhiên, theo thầy Hùng, ở Việt Nam khi áp dụng cần tập trung vào những kiến thức AI trực quan, đơn giản, đan xen một số nội dung nâng cao như việc học sinh hiểu AI là gì, khác gì so với các chương trình máy tính thông thường; học sinh biết khám phá AI trong cuộc sống và thực hành đơn giản với việc biết đặt câu hỏi cho chatbot, phân loại hình ảnh, nhập dữ liệu nhỏ cho mô hình dự đoán.
Đặc biệt, với học sinh tiểu học và trung học cơ sở không nên đưa ra những mô hình phức tạp, không đòi hỏi học sinh lập trình AI sâu. Trong chương trình cần tập trung mạnh vào giảng dạy kỹ năng sử dụng AI an toàn, có trách nhiệm. Bởi, học sinh phổ thông là nhóm dễ bị ảnh hưởng bởi AI, vì thế, cần chú trọng đến việc giáo dục học sinh không nhập thông tin cá nhân cho AI, không gian lận khi dùng AI (nhất là trong học tập, làm bài tập), biết kiểm chứng sự thật tránh lạm dụng AI và bị AI lạm dụng. Có thể nói đây chính là nội dung bất cứ nền giáo dục nào khi đưa AI vào đều coi là mục tiêu bắt buộc cần đạt.
Bên cạnh đó, cần giáo dục học sinh nhận thức rõ, AI chỉ là trợ lý học tập chứ không thể thay thế tư duy của học sinh.
Trên thực tế, các quốc gia triển khai AI ở phổ thông đều kiểm soát rất chặt chẽ việc học sinh sử dụng công nghệ này. Ở Hàn Quốc và Singapore, trường học ban hành “quy tắc sử dụng AI” yêu cầu học sinh không được dùng AI để làm hộ bài, mọi sản phẩm phải khai báo mức độ hỗ trợ của AI và vi phạm sẽ bị trừ điểm hoặc kỷ luật như hành vi gian lận học tập. Nhiều bang tại Mỹ cũng quy định học sinh không được nhập dữ liệu cá nhân lên công cụ AI, đồng thời hệ thống mạng trường học tự động chặn những nền tảng AI chưa được kiểm duyệt...
Và cũng như các quốc gia khác, để đưa AI vào giáo dục phổ thông hiệu quả thì Việt Nam cần chú trọng đến việc nâng cao trình độ cho giáo viên, giúp giáo viên nắm vững về nền tảng AI, ứng dụng AI trong dạy học, đánh giá học sinh…
“Việc triển khai trí tuệ nhân tạo vào giáo dục phổ thông có nhiều thuận lợi như sự sẵn có của công nghệ, khả năng hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học và giúp học sinh tiếp cận kỹ năng tương lai.
Tuy nhiên, theo thầy Hùng, thực tế Việt Nam nếu triển khai cũng đối mặt không ít thách thức: giáo viên chưa được tập huấn bài bản chưa có khung đánh giá chuẩn năng lực AI, một bộ phận học sinh có tư tưởng lạm dụng AI để làm hộ bài, hạ tầng công nghệ số có hạn chế không đồng đều và rủi ro về an toàn thông tin, thói quen và ý thức sử dụng bản quyền cũng như ứng dụng trả phí rất hạn chế do điều kiện tài chính và thói quan sử dụng nhiều năm nay”, thầy Hùng thông tin.
Để ứng dụng AI vào giáo dục phổ thông, thầy Hùng cho rằng, Việt Nam cần chuẩn bị tối thiểu ba nhóm điều kiện.
Thứ nhất, phải trang bị hạ tầng cơ bản gồm đường truyền ổn định, thiết bị tối thiểu trong lớp học và các nền tảng số an toàn để giáo viên – học sinh có thể sử dụng AI một cách hiệu quả. Đầu tư đồng bộ hóa nền tảng số, thiết bị dạy học số và trang bị các điều kiện để các nhà trường triển khai giáo dục AI hiệu quả cho từng cấp học
Thứ hai, cần tập huấn giáo viên về kiến thức AI nền tảng, kỹ năng sử dụng công cụ, phương pháp giảng dạy và kỹ năng hướng dẫn học sinh học an toàn và cách đánh giá trong bối cảnh có AI; đây là điều kiện then chốt vì năng lực giáo viên quyết định chất lượng triển khai.
Thứ ba, phải xây dựng quy định hướng dẫn sử dụng AI trong nhà trường, có quy chế kiểm tra giám sát và xử lý đối với những vi phạm trong quá trình sử dụng AI, đặc biệt về an toàn dữ liệu, chống gian lận và giới hạn mức độ hỗ trợ của AI trong học tập. Khi ba điều kiện tối thiểu này được bảo đảm đồng bộ, AI mới có thể đi vào thực tiễn giáo dục phổ thông một cách hiệu quả và phù hợp với điều kiện Việt Nam.
Chất lượng triển khai nội dung giáo dục AI vào trường phổ thông phụ thuộc chính ở chất lượng đội ngũ
Tiến sĩ Nguyễn Trung Hòa – Người sáng lập AIGiaoDuc.vn bày tỏ, giáo dục phổ thông Việt Nam cần đặc biệt chú ý tới yếu tố con người, chính sách và cách thức triển khai AI sao cho đồng bộ, hiệu quả và minh bạch.
Trong đó, điều quan trọng nhất chính là thay đổi tư duy của đội ngũ giáo viên, giúp họ tiếp cận các công cụ AI nhằm phục vụ lợi ích của bản thân và học sinh, thay vì chỉ thực hiện theo yêu cầu của nhà trường hay chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Công tác truyền thông phải giúp giáo viên nhận thấy rõ thuận lợi của AI, hiểu rằng việc ứng dụng công cụ này có thể giảm tải công việc, tiết kiệm thời gian, qua đó nâng cao chất lượng chuyên môn.
Khi những giá trị đó được nhìn nhận đúng mực, nguồn kinh phí mà ngành Giáo dục hoặc địa phương đầu tư cho triển khai AI vào nhà trường phổ thông mới thực sự mang lại hiệu quả, tránh tình trạng các chương trình phổ cập chỉ mang tính hình thức.
Ông Hòa khẳng định, chất lượng triển khai nội dung giáo dục AI vào trường phổ thông phụ thuộc vào chính chất lượng đội ngũ.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy, phần lớn giáo viên phổ thông còn đang dạy AI theo kiểu sự vụ, còn mang tính rập khuôn và gò bó theo công thức.Trong khi đó, giáo viên cần tư duy tiếp cận AI một cách đúng đắn, biến việc sử dụng công cụ thành kỹ năng, từ kỹ năng sẽ phát triển thành kỹ xảo. Bên cạnh đó, giáo viên phải được trang bị đầy đủ “cần câu” để có thể giao tiếp với AI theo nhiều phương thức khác nhau, chủ động hơn trong cách ứng dụng và triển khai. Tư duy tiếp cận phải thay đổi thì mới có thể tạo ra sự chủ động trong sử dụng AI trong công việc giảng dạy.
Việc đưa AI vào giáo dục phổ thông cũng đòi hỏi phải thay đổi nhanh chóng về phương pháp dạy học và cách thức học tập, không thể tiếp tục vận hành theo tư duy truyền thống. Thông qua giáo viên, học sinh cần được định hướng đúng đắn để tránh tư duy lạm dụng, hiểu rằng các công cụ AI chỉ là phương tiện hỗ trợ và phải biết tận dụng lợi thế của nó mà không phụ thuộc. Các vấn đề liên quan đến đạo đức, an toàn và sử dụng AI một cách lành mạnh đối với học sinh phổ thông cũng cần được chú trọng.
Tiến sĩ Nguyễn Trung Hòa cho biết thêm, thời gian qua Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam (Bộ Giáo dục và Đào tạo) đã phối hợp cùng UNICEF Việt Nam tổ chức lấy ý kiến chuyên gia và giáo viên tại một số địa phương về khung năng lực AI dành cho giáo viên. Khung năng lực này nhận được nhiều góp ý khoa học và phản hồi tích cực. Nếu được ban hành, đây sẽ là nền tảng quan trọng, tạo thuận lợi cho quá trình triển khai AI vào giáo dục phổ thông trong thời gian tới.
