Bài học về sự lãng phí từ thủy điện Đồng Nai 6 và 6A
Theo ông Dũng, trong thời gian qua, dự án TĐ Đồng Nai 6 và Đồng Nai 6A đã nhận được sự quan tâm của nhiều vị ĐBQH và dư luận xã hội. Hai dự án này đã được loại khỏi quy hoạch mặc dù trước đó đã nhiều lần đưa vào quy hoạch. Vì thế, báo cáo của Chính phủ cần làm rõ nguyên nhân, trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước, đồng thời rút ra những bài học kinh nghiệm sâu sắc để hạn chế thất thoát và lãng phí cho người dân, doanh nghiệp và xã hội.
Qua các văn bản, báo cáo có liên quan đến hai dự án này, Ủy ban KH,CN&MT nhận thấy cần thiết phải nghiên cứu, xem xét, sửa đổi quy định về quy trình lập, thẩm định báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM) cho phù hợp.
Qua các văn bản, báo cáo có liên quan đến hai dự án này, Ủy ban KH,CN&MT nhận thấy cần thiết phải nghiên cứu, xem xét, sửa đổi quy định về quy trình lập, thẩm định báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM) cho phù hợp.
 |
| Ông Phan Xuân Dũng - Chủ nhiệm Ủy ban KHCN&MT của Quốc hội. |
Ông Dũng nhấn mạnh: "Có ý kiến cho rằng việc rà soát quy hoạch không chỉ bao gồm các dự án và vị trí tiềm năng TĐ mà báo cáo cũng cần bổ sung ở mức độ thích hợp kết quả rà soát, đánh giá toàn diện những công trình TĐ đã và đang vận hành, khai thác.
Ủy ban KHCN&MT đề nghị Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành và địa phương cung cấp thêm thông tin liên quan đến quá trình, kết quả rà soát, loại bỏ các dự án, vị trí tiềm năng TĐ như: Các ý kiến khác nhau; đề xuất, kiến nghị của các địa phương, cơ quan, đơn vị trong quá trình rà soát, loại bỏ; Trách nhiệm các chủ thể có liên quan khi các dự án TĐ đã được thẩm định, phê duyệt đưa vào quy hoạch theo đúng quy định nay bị loại bỏ, gây tốn kém, lãng phí; Số dự án TĐ đã đưa vào quy hoạch nhưng không thực hiện đúng quy trình, thủ tục hoặc được triển khai nhưng không có trong quy hoạch đã được phê duyệt".
Cũng theo ông Phan Xuân Dũng, tình hình trên cho thấy nhiệm vụ bảo đảm yêu cầu chất lượng, an toàn đối với công trình TĐ, đặc biệt là TĐ vừa và nhỏ phải được đặt lên hàng đầu. Trong không ít trường hợp, an toàn đập, hồ chứa công trình TĐ còn gắn với an ninh quốc gia.
"Ủy ban KHCN&MT đề nghị Chính phủ chỉ đạo tiếp tục rà soát, đánh giá, sửa đổi, bổ sung, ban hành mới các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan tới đầu tư xây dựng, vận hành đập và hồ chứa TĐ, cụ thể là các quy định về kiểm định, bảo đảm an toàn, tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật. Ngoài ra, cần tiếp tục đầu tư nguồn lực cho xây dựng, vận hành hệ thống quan trắc, giám sát, điều tra, khảo sát điều kiện tự nhiên; nghiên cứu, xây dựng các kịch bản phòng chống lũ lụt vùng hạ du, ứng phó sự cố xả lũ khẩn cấp, tình huống vỡ đập", ông Dũng nói.
Chưa quy định cụ thể trách nhiệm của chủ đầu tư thủy điện
Dựa trên các tiêu chí xem xét, đánh giá, kết quả rà soát quy hoạch trong báo cáo của Chính phủ cho thấy đã: Loại bỏ 424 dự án; Không xem xét đưa vào quy hoạch 172 vị trí tiềm năng; Tạm dừng có thời hạn 136 dự án; Tiếp tục rà soát, đánh giá 158 dự án. Như vậy, cả nước hiện còn lại 815 dự án, công trình TĐ (Nlm =24.334 MW); đang vận hành 268 dự án (14.240MW), đang thi công xây dựng và dự kiến khai thác từ nay đến năm 2017 là 205 dự án (6.198MW).
Ủy ban KH,CN&MT đánh giá cao sự nỗ lực, quyết tâm của Chính phủ, của các bộ, ngành và địa phương có liên quan; thống nhất về nguyên tắc cần loại bỏ những dự án, vị trí tiềm năng TĐ không bảo đảm yêu cầu bảo vệ môi trường, mất an toàn cho cộng đồng dân cư, hiệu quả đầu tư thấp, tác động tiêu cực đến KT-XH. Các dự án, vị trí TĐ tiềm năng bị đưa ra khỏi quy hoạch vì một số lý do như: Mức độ khả thi thấp; Không bảo đảm hiệu quả đầu tư, ít nhà đầu tư quan tâm; Có tác động xấu đến môi trường và KT-XH.
Ủy ban KH,CN&MT đánh giá cao sự nỗ lực, quyết tâm của Chính phủ, của các bộ, ngành và địa phương có liên quan; thống nhất về nguyên tắc cần loại bỏ những dự án, vị trí tiềm năng TĐ không bảo đảm yêu cầu bảo vệ môi trường, mất an toàn cho cộng đồng dân cư, hiệu quả đầu tư thấp, tác động tiêu cực đến KT-XH. Các dự án, vị trí TĐ tiềm năng bị đưa ra khỏi quy hoạch vì một số lý do như: Mức độ khả thi thấp; Không bảo đảm hiệu quả đầu tư, ít nhà đầu tư quan tâm; Có tác động xấu đến môi trường và KT-XH.
Ông Phan Xuân Dũng nêu: "Tại một số dự án, công trình TĐ, chất lượng khâu khảo sát, thiết kế, thi công, giám sát có nhiều hạn chế, gây không ít hệ lụy tiêu cực. Trong khi đó, trách nhiệm, xử lý sai phạm của chủ đầu tư, các chủ thể khác có liên quan khi công trình có chất lượng kém hoặc để xảy ra sự cố chưa được quy định cụ thể.
Công tác quản lý an toàn tại các công trình TĐ nhỏ chưa thực sự tuân thủ nghiêm ngặt theo quy định của pháp luật, tiềm ẩn nhiều rủi ro khó lường. Thí dụ, TĐ Đăk Rông 3 (Quảng Trị) bị vỡ tường chắn bê tông; TĐ Đăm Bol - Đạ Tẻl (Lâm Đồng) vỡ đường ống áp lực gây chết người; TĐ Đăk Mêk 3 (Kon Tum) đổ tường phía thượng lưu đập khi đang thi công gây chết người; TĐ Ia Krêl 2 (Gia Lai) vỡ đập khi bắt đầu tích nước; TĐ Sông Tranh 2 (Quảng Nam) có hiện tượng thấm nước qua thâm đập vượt quá mức quy định; động đất kích thích gây hoang mang, lo lắng, hư hại tài sản của người dân trong khu vực…".
Công tác quản lý an toàn tại các công trình TĐ nhỏ chưa thực sự tuân thủ nghiêm ngặt theo quy định của pháp luật, tiềm ẩn nhiều rủi ro khó lường. Thí dụ, TĐ Đăk Rông 3 (Quảng Trị) bị vỡ tường chắn bê tông; TĐ Đăm Bol - Đạ Tẻl (Lâm Đồng) vỡ đường ống áp lực gây chết người; TĐ Đăk Mêk 3 (Kon Tum) đổ tường phía thượng lưu đập khi đang thi công gây chết người; TĐ Ia Krêl 2 (Gia Lai) vỡ đập khi bắt đầu tích nước; TĐ Sông Tranh 2 (Quảng Nam) có hiện tượng thấm nước qua thâm đập vượt quá mức quy định; động đất kích thích gây hoang mang, lo lắng, hư hại tài sản của người dân trong khu vực…".
Chủ nhiệm Ủy ban KHCN&MT cũng chỉ rõ, đối với các công trình TĐ nhỏ, gần 30% số đập chưa được kiểm định; khoảng 6% số chủ đầu tư hoàn thành cắm mốc chỉ giới; khoảng 66% đập chưa có phương án bảo vệ được phê duyệt; gần 55% số chủ đập chưa có phương án phòng chống lụt bão (PCLB). Hiệu quả làm việc của hệ thống quan trắc tại một số công trình TĐ là rất thấp. Việc xây dựng phương án PCLB cho vùng hạ du trong tình huống xả lũ khẩn cấp, vỡ đập... gặp nhiều khó khăn, ít được quan tâm.
"Nguyên nhân của những bất cập nêu trên là không ít chủ đầu tư dự án TĐ nhỏ có năng lực chuyên môn và tài chính hạn chế; quy định về chế tài xử phạt vi phạm về an toàn đập, kiểm định đập; vai trò, trách nhiệm, sự phối hợp của các cơ quan quản lý nhà nước và chủ đầu tư chưa được ban hành kịp thời, rõ ràng và chưa được thực thi đầy đủ. Ngoài ra, thông tin, số liệu về điều kiện tự nhiên thường không đầy đủ và thiếu cập nhật do hạn chế nguồn lực đầu tư cho giai đoạn điều tra, khảo sát khu vực dự án", ông Dũng diễn giải.
Đặc biệt, trong thời gian qua, một số sự cố dự án, công trình TĐ vừa và nhỏ khu vực miền Trung, Tây Nguyên đã xảy ra, gây thiệt hại về người và tài sản. Sự cố, hiện tượng bất thường tại công trình TĐ Sông Tranh 2 (tỉnh Quảng Nam) như thấm nước qua thân đập, động đất kích thích… đã ảnh hưởng nhiều đến đời sống sinh hoạt, sản xuất của cộng đồng dân cư và hiệu quả hoạt động của công trình. Hiện nay, Thủ tướng Chính phủ chưa có quyết định chính thức về việc tiếp tục tích nước hồ chứa công trình TĐ này.
Ngọc Quang