Lớp học hạnh phúc và rộng hơn là ngôi trường hạnh phúc đang trở thành một trong những mục tiêu chính của giáo dục hiện nay.
Năm học 2020 – 2021, ngành Giáo dục đã ban hành một số quy định mới như: Không phê bình học sinh trước lớp, trước toàn trường hay trong cuộc họp phụ huynh; Không còn quy định buộc thôi học,…
Mặc dù quy định đã được ban hành, tuy nhiên việc áp dụng các hình thức kỷ luật tích cực trong nhà trường vẫn là câu chuyện nan giải, bởi không ít giáo viên băn khoăn sẽ xử lý thế nào với những học sinh ngang bướng, nghịch ngợm?
Trong thâm tâm, giáo viên không muốn bạo lực học trò
Chia sẻ với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Thạc sĩ Nguyễn Thúy Uyên Phương, người đưa mô hình trường học Kiến tạo về Việt Nam, Chủ tịch Hội đồng trường ICS (Thành phố Hồ Chí Minh) cho biết: Giáo viên phản ứng với những quy định mới liên quan đến kỷ luật tích cực hoặc chưa thực hiện đúng theo quy định cũng là điều dễ hiểu, dù không đồng tình nhưng có thể cảm thông với họ.
Cô Phương chia sẻ: “Tôi tin rằng, trong thâm tâm, giáo viên không bao giờ muốn nặng lời với học trò. Họ chỉ muốn lớp giữ nề nếp, muốn các em tập trung học tập, muốn các em tốt lên nhưng đôi lúc họ thực hiện sai phương pháp mà không biết”.
 |
| Thạc sĩ Nguyễn Thúy Uyên Phương cho rằng cần có tập huấn đồng bộ để thực hiện kỷ luật tích cực. (Ảnh: Nhân vật cung cấp) |
Cũng theo cô Uyên Phương, những quy định mới được ban hành chỉ mới tập trung cho phần ngọn, chưa đi vào làm rõ nguyên tắc, giá trị phổ quát đằng sau của kỷ luật tích cực.
Quy định đặt ra là giáo viên không được phê bình, nêu tên học sinh trước lớp, trước trường,… nhưng họ lúng túng vì chưa được đào tạo về phương pháp thay thế.
Bên cạnh đó, giáo viên đang phải đối mặt với rất nhiều áp lực, trong khi đời sống vật chất của họ vẫn chưa được đảm bảo. Nhiều áp lực đè nặng khiến giáo viên căng thẳng, khi chính bản thân họ không hạnh phúc sẽ khó mang đến hạnh phúc cho học trò.
“Chừng nào sĩ số lớp học vẫn 50 - 60 em/lớp, chừng nào các hình thức thanh tra, kiểm tra giáo viên mang tính hình thức vẫn duy trì, đời sống người giáo viên vẫn còn nhiều gánh nặng thì những căng thẳng trong môi trường giáo dục sẽ vẫn tồn tại.
Nhiều giáo viên tâm sự với tôi những cuộc thi giáo viên giỏi khiến họ mệt mỏi, nó chỉ mang tính biểu diễn và không thực chất.
Việc thanh tra, kiểm tra giáo án cũng mang tính hình thức, khối lượng báo cáo rườm rà, gây lãng phí thời gian mà lại không mang lại ý nghĩa, chất lượng cho công tác giảng dạy”, cô Phương cho biết.
Theo quan điểm của cô Uyên Phương, cần đi vào vấn đề nền tảng để giúp cải thiện đời sống cho giáo viên, trang bị cho họ công cụ vững chắc để họ thay đổi suy nghĩ và cách làm.
Rất cần có những hỗ trợ để cải thiện đời sống vật chất, đời sống tinh thần cho giáo viên, giảm bớt những phần việc vô nghĩa, không tạo ra giá trị gì cho giáo dục. Từ nền tảng đó, thầy cô sẽ chú trọng đến việc xây dựng một cộng đồng nhà trường tích cực, hiệu quả.
“Trường học là nơi giáo dục con người, kỷ luật tích cực là một trong những quan điểm nhân văn, tiến bộ của giáo dục hiện đại. Để hiện thực hoá được tư tưởng tốt đẹp ấy, giáo viên rất cần sự hỗ trợ để đưa ra những giải pháp hiệu quả”, cô Phương chia sẻ.
Thầy cô cần hiểu đúng về kỷ luật tích cực
Chia sẻ về giáo dục tích cực, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Thành Nam - Thành viên Hiệp hội Tâm lý và Giáo dục Việt Nam - Chủ nhiệm khoa Các Khoa học Giáo dục, Đại học Giáo dục (Đại học Quốc gia Hà Nội) khẳng định: Để giáo dục tích cực được thực hiện đồng bộ trong tất cả trường học là cả một quá trình và cần thời gian.
Theo thầy Nam, vì hầu hết giáo viên đều được lớn lên, được nuôi dưỡng bởi nền văn hóa kỷ luật truyền thống, chưa được trải nghiệm những tình huống thực tế về kỷ luật tích cực nên rất khó để thay đổi nhận thức, thái độ, hành vi của mình.
 |
| Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Thành Nam cho rằng nhiều giáo viên chưa hiểu về bản chất, mục tiêu của kỷ luật tích cực, còn sử dụng quyền uy trong kỷ luật học sinh (Ảnh: Nhân vật cung cấp) |
“Giáo viên đang dùng quyền uy, vị thế mà xã hội trao cho mình để khiến học trò sợ và nghe theo. Họ chỉ nhìn thấy những điều trước mắt nhưng không nghĩ đến tác động lâu dài.
Khi giáo viên quát mắng, ngay lập tức, học sinh có thể dừng lại hành vi sai phạm của mình. Điều này khiến cho nhiều người nhầm tưởng rằng kỷ luật tiêu cực đã đạt hiệu quả.
Nhưng đằng sau đó, học sinh bị tổn thương, giáo viên đánh mất đi mối quan hệ với học trò, các em thay đổi cách nhìn, suy nghĩ về giáo viên, các em có thể oán giận, thậm chí chống đối, trả đũa”, thầy Nam phân tích.
Theo Phó Giáo sư Trần Thành Nam, phê bình, la mắng, kỷ luật nặng sẽ tạo nên một môi trường giáo dục thiếu niềm tin, thiếu tình thương, mối quan hệ giữa giáo viên và học trò trở nên rời rạc, việc xây dựng một cộng đồng giáo dục nhân bản, khai phóng, hiệu quả là không thể hướng tới.
Giáo viên cần hiểu rằng, những quy định không phê bình học sinh trước lớp, trước trường, không kỷ luật nặng... là đang hướng đến phương pháp giáo dục nhân văn, tích cực, giúp học sinh nhận ra lỗi sai, thay đổi hành vi nhưng không làm các em tổn thương, không làm tình cảm thầy trò xa cách, không đánh mất giá trị hạnh phúc trong trường học.
Thầy Nam khẳng định: “Quyền lớn nhất của thầy, cô là vinh dự được tham gia vào quá trình giáo dục con người. Thầy cô là người có ảnh hưởng đến tương lai và sự phát triển của một con người”.
Rõ ràng, mục tiêu của kỷ luật là để học trò nhận ra lỗi hành vi và thay đổi lỗi hành vi đấy. Phê bình các em trước lớp, trước trường chưa bao giờ là phương pháp giáo dục nhân cách hiệu quả đối với trẻ.
Phó Giáo sư Trần Thành Nam nêu ra 4 vấn đề quan trọng của kỷ luật tích cực.
Thứ nhất, bản chất của kỷ luật tích cực không phải là kỷ luật mà là tập trung sự chú ý vào những hành vi tốt. Khi hành vi tốt tăng lên, đứa trẻ sẽ tự động điều chỉnh, loại bỏ dần những hành vi xấu.
Thầy Nam phân tích: “Trong lớp có một học sinh nói chuyện, nếu theo kỷ luật kiểu cũ, giáo viên sẽ phê bình trước lớp làm cho em xấu hổ nhằm rút kinh nghiệm không tái phạm.
Nhưng hiệu quả thì chưa thấy mà ngay lập tức em học sinh bị bêu xấu sẽ bị tổn thương, cả lớp học gián đoạn, chuyển sự chú ý vào một lỗi hành vi. Thậm chí, trẻ ghi nhớ và lan truyền câu chuyện ấy đến gia đình, đến nhiều người khác, là mầm mống cho những chuyện đáng tiếc khác rất khó kiểm soát.
Ngược lại, nếu áp dụng kỷ luật tích cực, cô giáo sẽ đi xuống bàn học sinh vi phạm, cúi xuống bạn ngồi kế bên không nói chuyện, cô nói lời cảm ơn học sinh vì em đã giữ trật tự trong lớp, điều này giúp cả lớp theo dõi bài học của cô tốt hơn.
Như vậy, không có ai bị bêu tên xấu hổ nhưng học sinh vi phạm sẽ tự ý thức điều chỉnh hành vi của mình, cả lớp tập trung vào bạn có hành vi tốt. Cách làm này giúp giáo viên đạt mục tiêu giáo dục đối với cả cá nhân học sinh vi phạm và cả lớp, bên cạnh đó còn động viên, khen ngợi xứng đáng với học sinh có hành vi tốt”.
Thứ hai, kỷ luật tích cực là dựa trên mối quan hệ gắn bó với học trò, dựa vào trái tim, tình thương và sự chân thành.
Thay vì sử dụng quyền uy, thầy cô hãy dùng tình thương, sự quan tâm của mình, trở thành người đồng hành, yêu thương, chia sẻ với các em. Học sinh sẽ cảm nhận được tình cảm ấy, các em hiểu cô mong muốn điều gì và sẽ thực hiện như một sự đền đáp lại tấm lòng của cô.
Thứ ba, kỷ luật tích cực phải gắn liền với quản lý cảm xúc. Muốn quản lý được cảm xúc cá nhân, giáo viên phải hiểu đằng sau những hành động, ứng xử sai của học sinh là gì?
“Có đứa trẻ muốn tìm sự chú ý, hãy cho các em sự chú ý tích cực; có em muốn thể hiện bản thân, vì chưa bao giờ được cô cho thể hiện; có khi vì đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi; vì gia đình có biến động khiến em khó kiểm soát hành vi của mình.
Nếu một học sinh có thái độ chống đối, giáo viên phải xem lại cách ứng xử của mình có gây hiểu nhầm cho trẻ, có làm trẻ trở nên xa cách và chống lại mình không”, thầy Nam chia sẻ.
Mỗi thầy cô giáo cũng phải tự thay đổi, tự đấu tranh với niềm tin xưa cũ về kỷ luật, phải đặt câu hỏi về mục tiêu của giáo dục hiện nay.
Thứ tư, giáo viên phải có tư duy phản biện và kỹ năng xử lý các tình huống, vấn đề. Trước những tình huống vi phạm của học sinh, thầy cô cần tìm rõ nguyên nhân, bản chất của câu chuyện ấy. Bằng tình yêu thương, sự chân thành để tìm kiếm những giải pháp giáo dục tốt nhất, giúp các em nhận ra lỗi sai, chủ động thay đổi tích cực.
Theo Phó Giáo sư Trần Thành Nam, để hướng đến trường học hạnh phúc thì cần thiết phải đưa kỷ luật tích cực và quản lý tích cực vào trong lớp học như một giá trị nền tảng.
Đây sẽ là hạt mầm đầu tiên để xây dựng nên những phong trào như tổ hòa giải cho những xích mích nhỏ mới chớm, hay là tham vấn tâm lý học đường.
Giáo dục tích cực là hạt mầm để gieo trồng, xây dựng nền văn hóa ứng xử thân thiện, tôn trọng trong trường học.