Năm học 2022-2023 đang diễn ra cũng là năm thứ 3 bước vào triển khai chương trình giáo dục phổ thông 2018, song, tình trạng thừa - thiếu giáo viên vẫn đang là một “nỗi lo” chung của các địa phương.
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Võ Văn Minh - Chủ tịch Hội đồng trường Trường Đại học Sư phạm (Đại học Đà Nẵng) nhìn nhận: “Trước hết, thừa và thiếu giáo viên, nhất là “cục bộ” theo địa phương, theo từng môn học… vẫn là một “vòng lặp”, thực sự không đáng có. Rất tiếc là vẫn chưa có dấu hiệu chấm dứt.
Chính vì vậy rất cần những quyết sách tầm vĩ mô thực sự căn bản, mang tính dài hạn và chiều sâu, thể hiện đúng tầm của “quốc sách hàng đầu” và “đầu tư cho giáo dục cần đi trước một bước”.
 |
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Võ Văn Minh (Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học Sư phạm - Đại học Đà Nẵng). Ảnh: Ngân Chi. |
Đào tạo và bồi dưỡng giáo viên là nhiệm vụ của các trường đại học đào tạo sư phạm, thế nhưng thừa và thiếu giáo viên lại là câu chuyện khác, ngay cả ngành giáo dục và đào tạo cũng chỉ là một bên có liên quan.
Thiết nghĩ, Chính phủ cần chủ trì cùng với các ngành Tài chính, Nội vụ, Giáo dục và Đào tạo, và các địa phương… cùng nhau xây dựng kế hoạch, chính sách tầm chiến lược và có lộ trình giải quyết bài toán thừa - thiếu lặp đi lặp lại này một cách căn cơ...”.
 |
Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Võ Văn Minh, để giải quyết bài toán thiếu giáo viên, cần những quyết sách tầm vĩ mô thực sự căn bản, mang tính dài hạn và chiều sâu, thể hiện đúng tầm của “quốc sách hàng đầu” và “đầu tư cho giáo dục cần đi trước một bước”. Ảnh minh họa: Ngân Chi. |
Đồng quan điểm đó, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đào Đăng Phượng - Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương cũng cho biết: “Tình trạng thiếu, thừa giáo viên cục bộ tại nhiều địa phương là một vấn đề hết sức cấp thiết được toàn xã hội, ngành giáo dục quan tâm. Điều đó mở ra cho các nhà trường sư phạm những cơ hội trong việc thu hút, tuyển sinh.
Tuy nhiên, nếu xem xét ở mức độ bao quát hơn, chúng ta thấy rằng, thực trạng thiếu giáo viên đặt ra cho các nhà trường sư phạm những nhiệm vụ, sứ mệnh hết sức lớn.
 |
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đào Đăng Phượng - Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương. Ảnh: Ngân Chi. |
Với vai trò là nơi đào tạo đội ngũ nhà giáo, các trường sư phạm không chỉ làm nhiệm vụ đào tạo cho đủ, “lấp chỗ trống” trong việc thiếu giáo viên mà còn phải hướng tới mục tiêu cao hơn - đó là phục vụ sự đổi mới của nền giáo dục, trong đó có giáo dục phổ thông”.
Phó Giáo sư Đào Đăng Phượng cũng đề cập đến những giải pháp đảm bảo đội ngũ đáp ứng chương trình giáo dục phổ thông mới, cụ thể: “Với nhiệm vụ bổ sung đội ngũ giáo viên có đủ trình độ để đáp ứng yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông mới, đặc biệt ở những môn học đặc thù như Tin học, Nghệ thuật (Âm nhạc, Mỹ thuật), các trường sư phạm đã đề xuất tăng chỉ tiêu tuyển sinh hàng năm.
Cùng với việc bổ sung đội ngũ, đó là việc bồi dưỡng, đào tạo lại đội ngũ giáo viên cho các trường phổ thông theo chuẩn đáp ứng với yêu cầu dạy học mới.
Song song với việc bổ sung đội ngũ, các trường đào tạo sư phạm, trong đó, có sư phạm nghệ thuật cũng cần thay đổi theo hướng chuyển từ giáo dục chủ yếu trang bị kiến thức sang mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực của nhà giáo tương lai, để những giáo viên tương lai có thể đảm nhận tốt vai trò mới.
Khi đó, giáo viên không chỉ dạy kiến thức mà còn phải là người cố vấn, hướng dẫn giàu kinh nghiệm cho học sinh tiếp cận với tri thức trong thời đại bùng nổ thông tin với nguồn tài nguyên số vô tận. Bên cạnh đó, trong chương trình giảng dạy của các trường sư phạm cũng cần có sự đổi mới một cách mạnh mẽ phương pháp dạy và học, cách kiểm tra, đánh giá trong đào tạo giáo viên; đẩy mạnh nghiên cứu khoa học giáo dục và khoa học quản lý”.
“Để có thể đáp ứng được yêu cầu ngày càng cao của xã hội và công cuộc đổi mới giáo dục, trong những năm qua, nhà trường luôn chú trọng trang bị cho sinh viên các phương pháp mang tính công cụ như: tự học, nghiên cứu, tư duy…
Song hành với các hoạt động rèn luyện các kỹ năng nghề như thực tập sư phạm, thực tế chuyên môn, tinh thần khởi nghiệp cho người học, từng bước góp phần phát triển năng lực tư duy và khát vọng cống hiến của sinh viên ngành sư phạm. Những điều này được thể hiện ngay trong quá trình học cũng cần được cụ thể hóa ở chuẩn đầu ra các ngành đào tạo”, thầy Phượng chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn của Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương.
 |
Một giờ học tại Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương. Ảnh: Ngân Chi. |
Trong khi đó, Phó Giáo sư Võ Văn Minh cũng đề cập: “Mặc dù, với chính sách ưu đãi cho sinh viên sư phạm như hiện nay và thực trạng thiếu giáo viên ở nhiều địa phương, song không phải trường nào cũng tuyển sinh được. Điều đó cho thấy, việc thí sinh chọn lựa trường để học đã khác trước. Chính vì vậy, chất lượng đào tạo vẫn phải là hàng đầu nếu muốn tồn tại trong bối cảnh hiện tại cũng như tương lai.
Với chương trình giáo dục phổ thông tổng thể 2018, một số môn học mới như Nghệ thuật hay Khoa học tự nhiên, Lịch sử và Địa lý,… thực sự rất cần giáo viên nếu các trường, các địa phương triển khai đúng thực chất với chủ trương đổi mới căn bản và toàn diện.
Về phía Trường Đại học Sư phạm (Đại học Đà Nẵng), ngay từ những ngày đầu, cùng với các trường sư phạm chủ chốt, đã chủ động chuẩn bị các nguồn lực, cơ sở vật chất, cũng như chủ động thiết kế các chương trình đào tạo giáo viên đáp ứng các môn học mới.
Tuy nhiên, với một số ngành đặc thù như Nghệ thuật, để đáp ứng yêu cầu về nguồn lực giáo viên có chất lượng, Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng cần cân nhắc đến tiêu chuẩn mở ngành hợp lý hơn.
Mặt khác, với các tiêu chí xác định chỉ tiêu tuyển sinh chính quy và vừa làm vừa học của một số ngành sư phạm cũng cần linh hoạt hơn, nhất là khi đã quy định mới về tổ chức đào tạo với mô hình kết hợp. Thiết nghĩ, để ứng phó với những tình huống bất thường cần có những giải pháp khác bình thường, để cùng nhau tháo gỡ những cái khó chung”.
Sứ mệnh “người thầy của những người thầy”
Theo Phó Giáo sư Võ Văn Minh, Trường Đại học Sư phạm Đà Nẵng là trường đi đầu trong kiểm định cơ sở giáo dục đại học và cũng là trường đầu tiên có ngành đào tạo giáo viên kiểm định chất lượng quốc tế, nên “văn hoá chất lượng” đã được hình thành sớm và được xác định là giá trị cốt lõi của nhà trường.
“Là thành viên tham gia có trách nhiệm trong công cuộc đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, nhất là triển khai bồi dưỡng giáo viên theo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, trong thời gian qua, nhà trường đã đầu tư cải tiến tất cả chương trình đào tạo, hướng đến phát triển năng lực giáo dục và đạo đức nghề nghiệp.
Đến nay, tất cả đã được thực hiện một cách thống nhất và công khai với cộng đồng.
 |
Sinh viên Trường Đại học Sư phạm (Đại học Đà Nẵng). Ảnh: Nhà trường cung cấp. |
Với mục tiêu đào tạo ra những người giáo viên chuẩn mực, am hiểu sâu về giáo dục và là người đam mê chuyên môn, nhà trường chú trọng chất lượng tuyển sinh đầu vào sư phạm, môi trường học tập chuyên nghiệp, như đầu tư hệ thống thư viện, giảng đường, phòng thí nghiệm; tăng cường các hoạt động ngoại khóa, giao lưu quốc tế; chế độ học bổng khuyến khích, nhất là học bổng ngoài ngân sách dành riêng cho sinh viên sư phạm…
Do đó, tinh thần, thái độ học tập của người học rất tích cực. Qua các đợt thực tập, kiến tập sư phạm, sinh viên đã phản hồi rất tốt, thể hiện sự yêu nghề, mong muốn được cống hiến với nghề giáo”, Phó Giáo sư Võ Văn Minh lý giải.
“Tuy nhiên, để một sinh viên năng động, sáng tạo, yêu nghề giáo và mong muốn được “cháy” hết mình với nghề nghiệp là một câu chuyện rộng hơn, phụ thuộc vào nhiều yếu tố như môi trường làm việc ở các trường phổ thông và môi trường sống ở các địa phương. Hiện nay, nhà trường đã cố gắng kết nối với cựu người học, với các trường phổ thông để hỗ trợ, bồi dưỡng và cũng là tạo kênh thông tin phản hồi để góp phần cải tiến chất lượng giáo dục.
Nhà trường xác định, có nhiều yếu tố làm nên chất lượng đào tạo giáo viên, nhưng giảng viên sư phạm mới là yếu tố đóng vai trò quan trọng nhất. Giảng viên sư phạm không chỉ đào tạo sinh viên để trở thành giáo viên tương lai mà còn trực tiếp bồi dưỡng giáo viên hiện tại để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.
 |
Hơn 10 năm qua, Trường Đại học Sư phạm (Đại học Đà Nẵng) đã đầu tư phát triển chất lượng đội ngũ giảng viên, thể hiện rõ ở tỉ lệ tiến sĩ/giảng viên tăng gần 3 lần, có khoa đến hiện tại gần 100% tiến sĩ. Ảnh minh họa: Nhà trường cung cấp. |
Hơn 10 năm qua, cùng với “đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo”, nhà trường đã đầu tư phát triển chất lượng đội ngũ giảng viên, thể hiện rõ ở tỉ lệ tiến sĩ/giảng viên tăng gần 3 lần, có khoa đến hiện tại gần 100% tiến sĩ. Giảng viên có trình độ cao, am hiểu về giáo dục học và phương pháp giảng dạy đã tham gia tích cực cùng với các trường phổ thông trong đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá; cùng với Bộ Giáo dục và Đào tạo thẩm định chương trình, sách giáo khoa; tham gia với địa phương biên soạn tài liệu giáo dục địa phương…
Tuy nhiên, sứ mệnh của giảng viên vẫn phải cân bằng trên 3 trụ cột: sáng tạo tri thức (tức nghiên cứu khoa học); truyền bá tri thức (tức giảng dạy); và phục vụ cộng đồng, xã hội. Thông qua kiểm định chất lượng giáo dục, nhà trường và giảng viên đã thấu hiểu triết lý và kiên trì thực hiện vì mục tiêu chất lượng”, Chủ tịch Hội đồng trường Trường Đại học Sư phạm (Đại học Đà Nẵng) chia sẻ.
Liên quan đến nội dung này, Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương nhấn mạnh, giảng viên trong các nhà trường sư phạm - “người thầy của những người thầy”, ngoài những trách nhiệm trên, còn cần có những nhiệm vụ đặc biệt khác, bởi họ chính là nhân tố quyết định tới chất lượng đào tạo ở nhà trường và có ảnh hưởng trực tiếp tới đội ngũ giáo viên sau này.
“Trong kỷ nguyên số hoá với nguồn tài nguyên phong phú trên internet, đòi hỏi giảng viên của nhà trường sư phạm càng phải tích cực đổi mới. Bởi chỉ cần một cú click chuột, người học đã có thể tìm được rất nhiều thông tin mà họ cần. Vì vậy, vai trò của giảng viên lúc này cần có sự dịch chuyển: Từ người truyền đạt kiến thức sang người cố vấn, hướng dẫn cho sinh viên tiếp cận với tri thức…
Điều đó, đòi hỏi giảng viên ngày càng phải nâng cao bản lĩnh, trau dồi tri thức của mình để có thể song hành cùng sự phát triển của khoa học, đáp ứng yêu cầu của thời đại.
Bên cạnh đó, giảng viên của các trường đào tạo sư phạm cũng cần phải phát triển toàn diện các năng lực như: Sử dụng công nghệ thông tin ở mức độ thành thạo để có thể hướng dẫn cho sinh viên của mình áp dụng vào việc dạy học, thiết kế các nội dung dạy học chuyên môn; nâng cao năng lực nghiên cứu khoa học và sử dụng ngoại ngữ như một phương tiện quan trọng phục vụ cho học tập và nghiên cứu trong thời đại toàn cầu hóa như hiện nay”, thầy Phượng phân tích.
Theo Phó Giáo sư Đào Đăng Phượng, vai trò của người thầy ở mỗi cấp học có sự khác nhau rõ rệt do đặc trưng về lứa tuổi, nhiệm vụ giáo dục ở các cấp học tương ứng. Với các trường đại học, người thầy nên được coi như là một “đồng nghiệp” đi trước, giàu kinh nghiệm để dẫn dắt sinh viên của mình tiếp cận với kiến thức chuyên môn, kỹ năng nghề nghiệp, tự chủ, tự chịu trách nhiệm, sẵn sàng mọi năng lực để tham gia vào thị trường lao động. Để làm được điều đó, trong quá trình giảng dạy, giảng viên không chỉ truyền đạt kiến thức, kỹ năng nghề nghiệp mà còn phải khuyến khích và phát huy khả năng tư duy, phản biện, tự học, tự nghiên cứu, sáng tạo của sinh viên.
 |
Nhiều địa phương đang thiếu giáo viên, đặc biệt là giáo viên môn Nghệ thuật. Ảnh minh họa: Ngân Chi. |
“Với Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương - một môi trường sư phạm mang “đặc thù” nghệ thuật, những giảng viên cũng có rất nhiều nét riêng: Họ vừa là những nhà giáo và đồng thời là những nghệ sĩ. Những yêu cầu như, sử dụng công nghệ thông tin, nghiên cứu khoa học hay năng lực ngoại ngữ vốn đã là một thử thách với phần đông giảng viên tại các trường sư phạm, nay lại càng trở nên khó khăn hơn với môi trường ít nhiều mang những nét đặc trưng nghệ thuật - thiên về tính sáng tạo, ngẫu hứng và có phần khá lạ lẫm với những quy tắc thường quy.
Tuy nhiên, bằng kinh nghiệm trên 50 năm về đào tạo sư phạm nghệ thuật, chúng tôi đã khắc phục những trở ngại trên để có được một đội ngũ giảng viên chất lượng, có thể nói là niềm tự hào của nhà trường trong nhiều năm qua.
Song song với việc nâng cao năng lực sáng tạo trên các lĩnh vực nghệ thuật thể hiện qua các tác phẩm tham dự nhiều cuộc thi, liên hoan âm nhạc, các kỳ triển lãm trong nước và quốc tế…, giảng viên nhà trường còn không ngừng nâng cao trình độ học vấn đáp ứng theo chuẩn quy định. Ngày càng có nhiều giảng viên có trình độ, học hàm học vị cao như: 14 phó giáo sư, 30 tiến sĩ, gần 300 thạc sĩ; trong đó có nhiều người là nhà giáo ưu tú, nghệ sĩ ưu tú, Hội viên hội Mỹ thuật Việt Nam, Hội Nhạc sĩ Việt Nam…
Những con số trên là khiêm tốn so với một cơ sở giáo dục đại học thông thường nhưng lại là rất ấn tượng so với một cơ sở giáo dục mang đặc thù nghệ thuật như Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương.
Có thể nói, trong sự lớn mạnh của nhà trường ngày hôm nay, có phần đóng góp vô cùng quan trọng của đội ngũ cán bộ giảng viên giàu năng lực chuyên môn, kinh nghiệm và nhiệt tình tâm huyết với nghề. Chúng tôi rất tự hào và có niềm tin lớn lao vào đội ngũ cán bộ giảng viên - chính họ là nhân tố quyết định thành công đối với việc nâng cao chất lượng đào tạo của Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương trong những năm qua và nhiều năm tới đây”, Phó Giáo sư Đào Đăng Phượng chia sẻ.
Động lực quan trọng để thu hút nhân lực ngành sư phạm
Về việc từng tồn tại một số “rào cản” trong thời gian qua, khiến một bộ phận sinh viên sư phạm nghệ thuật tốt nghiệp chưa có cơ hội gắn bó với nghề giáo, Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương cho rằng, cần phải nhìn nhận một thực tế: “Tình trạng sinh viên tốt nghiệp không theo nghề không phải riêng đối với khối ngành sư phạm nghệ thuật mà còn là tình trạng chung của nhiều ngành khác. Nguyên nhân thì có rất nhiều, có thể do các bạn trẻ chưa đủ yêu thích với nghề - hoặc lựa chọn theo ý của gia đình, hoặc là miễn cưỡng vì không có cơ hội nào tốt hơn; hoặc trong quá trình học thấy không phù hợp, sau khi ra trường có những cơ hội việc làm tốt với thu nhập cao hơn… ngoài ra, sự thăng tiến trong nghề giáo viên, đặc biệt là giáo viên nghệ thuật không có nhiều”.
Để khuyến khích người trẻ tiếp tục tham gia cống hiến với nghề giáo, vị Hiệu trưởng đề cập đến một số giải pháp: “Trước tiên về vấn đề chính sách. Có thể nói, chính sách cho giáo dục đóng một vai trò hết sức quan trọng trong việc xây dựng đội ngũ giáo viên. Chẳng hạn như chính sách hỗ trợ sinh viên sư phạm cả học phí và chi phí sinh hoạt đã tác động tới số lượng và chất lượng tuyển sinh các ngành sư phạm trong một vài năm gần đây.
Việc ngày càng đông các bạn trẻ thi vào trường sư phạm là một tín hiệu tốt cho thấy sự quan tâm của phụ huynh và các em học sinh đối với ngành ngày một tăng. Nhưng để khuyến khích các bạn trẻ tiếp tục giữ được tình yêu với nghề, tham gia cống hiến với nghề, rất cần có những chính sách liên quan tới vấn đề tuyển dụng, tiền lương, đãi ngộ đối các giáo viên. Ngoài việc ưu tiên lương cho nhà giáo được xếp cao nhất trong thang bậc lương hành chính sự nghiệp, còn có thêm phụ cấp theo chức vụ, vùng miền… đảm bảo thu nhập ở mức tương đối tốt để các thầy, cô giáo yên tâm công tác.
 |
Chính sự trân trọng của xã hội, ghi nhận và vị thế công việc mới là động lực để thu hút sự quan tâm, nuôi dưỡng và duy trì nhiệt tình của các bạn trẻ đối với nghề giáo - Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đào Đăng Phượng nhấn mạnh. Ảnh minh họa: Ngân Chi. |
Bên cạnh chính sách đối với giáo viên trong hệ thống trường công lập, cũng cần có cơ chế chính sách khuyến khích đối với giáo viên ngoài công lập như hợp đồng lao động, vấn đề thâm niên hay trợ cấp… tạo tâm lý an toàn cho giáo viên để họ yên tâm làm việc, cống hiến. Bởi thực tế hiện nay, cùng với nền kinh tế thị trường, các cơ sở giáo dục ngoài công lập được khuyến khích để mở rộng, lực lượng giáo viên phục vụ nhu cầu của loại hình giáo dục này cũng cần nhiều hơn”.
“Hơn tất cả, không chỉ là vấn đề về chính sách và đãi ngộ, bởi suy cho cùng, những điều đó đều xuất phát từ một nền tảng ý thức xã hội: Thái độ tôn trọng, đề cao vị thế của nghề thầy giáo.
Tôi cho rằng, chính sự trân trọng của xã hội, ghi nhận và vị thế công việc mới là động lực để thu hút sự quan tâm, nuôi dưỡng và duy trì nhiệt tình của các bạn trẻ đối với nghề giáo. Và để làm được điều đó, đòi hỏi nhận thức chung của toàn cộng đồng, xã hội nhất là trong bối cảnh phát triển nhân loại - thời đại của nền kinh tế tri thức!”, Phó Giáo sư Đào Đăng Phượng nhấn mạnh.
“Đổi mới giáo dục là một quá trình”
Ở góc độ tuyển sinh, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Võ Văn Minh - Chủ tịch Hội đồng trường Trường Đại học Sư phạm (Đại học Đà Nẵng) thông tin: “Công tác tuyển sinh của nhà trường trong những năm qua là khá tốt cả về số lượng và chất lượng, nhất là đối với tất cả các ngành đào tạo giáo viên. Đó là một tín hiệu mừng cho xã hội và cả nhà trường. Chất lượng đầu vào không ngừng được tăng cao, điều đó dẫn đến quá trình tổ chức và đào tạo cũng thuận lợi hơn.
Là một trường thành viên thuộc Đại học Đà Nẵng, nên công tác tuyển sinh được triển khai có tính thống nhất và cũng đã có các phương án chuẩn bị kỹ lưỡng cho những năm tiếp theo. Tuy nhiên, tinh thần chung vẫn là đảm bảo không xáo trộn, không gây lúng túng cho học sinh và phụ huynh, đồng thời phải đảm bảo khách quan và đúng quy định, chính vì vậy, đa dạng phương thức tuyển sinh vẫn được ưu tiên thực hiện”.