Ngày 28/12/2022, Thanh tra Chính phủ có Thông báo Kết luận thanh tra số 2303/TB-TTCP Chuyên đề công tác quản lý nhà nước về giáo dục, đào tạo; thời kỳ từ ngày 01/01/2014 - 31/12/2018.
Tại kết luận thanh tra, Thanh tra Chính phủ cũng kiến nghị kiểm điểm trách nhiệm và có hình thức xử lý nghiêm trách nhiệm theo quy định của pháp luật đối với Bộ trưởng, lãnh đạo Bộ được phân công phụ trách (theo từng thời kỳ); tổ chức kiểm điểm, xử lý nghiêm trách nhiệm theo quy định của pháp luật đối với đơn vị, người đứng đầu, cấp phó của người đứng đầu đơn vị thuộc Bộ (theo từng thời kỳ) có liên quan đến những thiếu sót, khuyết điểm, vi phạm đã nêu.
Vậy, trước ông Nguyễn Đức Thái, ai là lãnh đạo Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam?
Lộ ra sai phạm tại Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam
Cụ thể, Thanh tra Chính phủ chỉ ra, ngày 11/4/2013, Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành văn bản số 2372/BGDĐT-GDTrH về việc sử dụng sách tham khảo có nội dung: “Sách bài tập do Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam biên soạn dựa theo sách giáo khoa. Sách được Bộ thẩm định, cho phép xuất bản, in và phát hành”.
Việc Bộ Giáo dục và Đào tạo “tự nhận” được thẩm định, cho phép xuất bản, in và phát hành sách bài tập bị cơ quan thanh tra cho là “không đúng chức năng, nhiệm vụ”.
Thực tế, việc tổ chức biên soạn, biên tập, xuất bản, in ấn và tổng phát hành các loại sách bài tập, sách tham khảo thuộc chức năng, nhiệm vụ của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam (là đơn vị thống lĩnh thị trường, độc quyền tổ chức biên soạn, biên tập, xuất bản, in và phát hành sách bài tập).
Điều này khiến phụ huynh và học sinh hiểu nhầm rằng sách bài tập là tài liệu bắt buộc, phải mua kèm theo sách giáo khoa, dẫn đến thực tiễn hầu hết gia đình học sinh khi mua sách giáo khoa đều mua sách bài tập kèm theo.
Thanh tra Chính phủ cho rằng, có dấu hiệu “lợi ích nhóm” giữa Bộ Giáo dục và Đào tạo là cơ quan quản lý nhà nước với nhà xuất bản trong việc in ấn, phát hành sách bài tập.
Theo Thanh tra Chính phủ, việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất sách giáo khoa theo phương thức chào hàng cạnh tranh có nhiều bất thường, chưa đảm bảo công bằng, minh bạch, hiệu quả kinh tế.
Cụ thể, nhà xuất bản xác định nhu cầu sản xuất không sát thực tế nên lượng hàng tồn kho lớn (chủ yếu là giấy in), dẫn đến làm tăng chi phí lãi vay, dự phòng giảm giá hàng tồn kho, dẫn đến giảm hiệu quả sử dụng vốn.
 |
Ông Mạc Văn Thiện (bìa trái) trong lễ công bố quyết định của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo về các chức danh lãnh đạo Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam. Ảnh: NXB GDVN. |
Từ trước tháng 8/2017, nhà xuất bản chưa ban hành quy định về lựa chọn nhà thầu in sách giáo khoa, cung cấp vật tư, giấy in,... để áp dụng thống nhất trong doanh nghiệp.
Đồng thời, đơn vị cũng chưa bổ sung đăng ký kinh doanh nhập khẩu giấy in hoặc tổ chức thực hiện việc ủy thác nhập khẩu giấy in để giảm bớt chi phí trung gian, tiết kiệm chi phí, giảm giá thành sách. Nhà xuất bản còn sử dụng giấy in định lượng thấp, thấp hơn định lượng giấy in sách thường theo Tiêu chuẩn quốc gia.
Từ trước năm 2014 và trong giai đoạn từ 2014 đến 2019, nhà xuất bản chỉ thu thập báo giá của một số ít nhà thầu cung cấp giấy in, chỉ có 2 đến 3 đơn vị được nhà xuất bản lựa chọn cung cấp giấy in sách giáo khoa trong một năm, lặp đi lặp lại trong nhiều năm.
Đáng chú ý, trong giai đoạn 2014-2019, Công ty Cổ phần giấy Phùng Vĩnh Hưng được lựa chọn cung cấp chiếm 83,1% số lượng giấy của nhà xuất bản (tương ứng số tiền 1.890.879 triệu đồng).
Cơ quan thanh tra kiểm tra xác suất một số hợp đồng cung cấp giấy in của Công ty Cổ phần giấy Phùng Vĩnh Hưng cho nhà xuất bản (1/3 tổng lượng giấy in đã cung cấp, tương ứng 528.377 triệu đồng), cho thấy, giá giấy in Công ty bán cho nhà xuất bản cao bình quân gấp khoảng 1,7 lần giá giấy Công ty nhập khẩu trực tiếp (tương ứng số tiền chênh lệch khoảng 210.665 triệu đồng).
Về xác định giá trần các gói thầu in sách bằng hình thức đấu thầu: Nhà xuất bản bán 3 loại giấy in có mức thuế suất thuế giá trị gia tăng đầu vào 5% cho các đơn vị trúng thầu in sách. Tuy nhiên, khi xây dựng giá trần của gói thầu in, nhà xuất bản tính chung vào với mức thuế của dịch vụ in sách giáo khoa có thuế suất thuế giá trị gia tăng là 10%, làm giá trần gói thầu tăng thêm 5%, dẫn đến gia đình học sinh phải mua sách bằng giá nhà xuất bản đã đăng ký từ năm 2011 cao hơn giá sách phải đăng ký đúng giá với số tiền 14.861,9 triệu đồng.
Doanh nghiệp đưa tiền lãi vay vào giá trần các gói thầu in sách được nhà xuất bản tính thuế giá trị gia tăng đối với chi phí lãi vay là chưa phù hợp quy định của Bộ Tài chính, làm giá trần các gói thầu tăng, dẫn đến gia đình học sinh phải mua sách bằng giá nhà xuất bản đã đăng ký từ năm 2011 cao hơn giá sách phải đăng ký đúng giá với số tiền 325,2 triệu đồng.
Nhà xuất bản không thực hiện thu thập báo giá trang in thành phẩm của các nhà in để xác định đơn giá từng trang in theo giá thị trường làm cơ sở xây dựng giá trần của gói thầu in sách mà tự xây dựng định mức công in, trong khi cơ sở để xây dựng định mức công in là không chính xác do căn cứ vào văn bản đã hết hiệu lực; tổ chức đấu thầu in sách giáo khoa chia thành nhiều gói thầu nhỏ chưa đảm bảo phù hợp với Luật Đấu thầu, làm giảm hiệu quả của công tác đấu thầu in sách.
Về in sách giáo khoa bằng hình thức giao in gia công, in trong gói: Nhà xuất bản giao in gia công cho các nhà in là công ty con của nhà xuất bản chưa tiết kiệm được chi phí in, dẫn đến tăng chi phí sản xuất sách giáo khoa; định mức công in của nhà xuất bản còn quy định đơn giá công in đối với một số nội dung công việc không hợp lý.
Về chi phí phát hành sách (chiết khấu): Việc phát hành sách qua các kênh phát hành đến tay người tiêu dùng qua nhiều bước trung gian nên chưa tiết kiệm được chi phí; tỉ lệ chiết khấu của sách giáo khoa (25%) so với một số mặt hàng độc quyền, thiết yếu khác phải kê khai giá thì tỉ lệ chiết khấu của sách giáo khoa còn cao, chưa hợp lý; các Tổng công ty sách - thiết bị giáo dục miền (là công ty con của nhà xuất bản, trong quan hệ thương mại là đối tác mua hàng của nhà xuất bản) tham gia thực hiện một số nội dung công việc trong quy trình phát hành sách giáo khoa thuộc nhiệm vụ của nhà xuất bản giáo dục miền để hưởng tỉ lệ chiết khấu 5% giá bìa là chưa hợp lý.
Về phân bổ chi phí lãi vay, chi phí quản lý doanh nghiệp vào giá thành sách giáo khoa: Trước năm 2014 và từ năm 2014 đến nay, nhà xuất bản chưa thực hiện xây dựng tiêu chí cụ thể để phân bổ cho từng mạng hoạt động mà chỉ lựa chọn và thực hiện tiêu thức phân bổ các chi phí chung vào giá thành sách giáo khoa dựa trên tiêu thức tỉ lệ doanh thu; phân bổ chi phí chúng không đúng tỉ lệ doanh thu của sách giáo khoa trên tổng doanh thu, làm tăng chi phí chung được phân bổ cho sách giáo khoa cao hơn so với số liệu thực tế số tiền 69.980,4 triệu đồng, dẫn đến gia đình học sinh phải mua sách giáo khoa bằng giá nhà xuất bản đã đăng ký từ năm 2011 cao hơn giá sách phải đăng ký đúng với số tiền 69.980,4 triệu đồng.
Lựa chọn và thực hiện tiêu thức phân bổ chi phí chung theo tỉ lệ doanh thu chưa đảm bảo phù hợp, chưa hợp lý làm tăng chi phí sản xuất sách giáo khoa; chưa tối ưu hóa với đặc điểm hoạt động, yêu cầu quản lý của nhà xuất bản và chưa đáp ứng được yêu cầu, giải pháp giảm giá thành sách giáo khoa.
Một sai phạm khác được chỉ ra trong Kết luận thanh tra là nhà xuất bản chưa thực hiện đầy đủ yêu cầu của Bộ Giáo dục và Đào tạo nhưng đã tăng giá sách giáo khoa 16,9% từ năm học 2019-2020; xây dựng kế hoạch sản xuất kinh doanh và kế hoạch đầu tư phát triển 05 năm, thực hiện thoái vốn, tái cơ cấu chậm theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo; thực hiện tăng vốn tại một số công ty chưa đúng theo Đề án tái cơ cấu được Bộ phê duyệt.
Kết quả kiểm tra, xác minh cho thấy: Giai đoạn 2014-2018, quá trình xây dựng giá gói thầu in sách giáo khoa, hạch toán của nhà xuất bản có sai sót dẫn đến gia đình học sinh phải mua bằng giá nhà xuất bản đã đăng ký giá từ năm 2011 (được ấn định trên giá bìa) cao hơn sách giáo khoa phải đăng ký đúng giá với số tiền khoảng 85.167,5 triệu đồng; việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in, nhà thầu in, phát hành, kinh doanh sách giáo khoa còn một số thiếu sót, vi phạm dẫn đến giá sách đã được đăng ký từ năm 2011 cao bất hợp lý.
Nhà xuất bản chưa thực hiện rà soát cơ cấu chi phí và giá thành, định mức, kế hoạch sản xuất kinh doanh, tỉ lệ chiết khấu của sách giáo khoa cao, chưa thực hiện tiết kiệm chi phí nhằm giảm giá thành sách giáo khoa, chưa thực hiện tái cấu trúc và nâng cao công tác quản trị doanh nghiệp...
Trong khi nhà xuất bản là doanh nghiệp thống lĩnh thị trường, doanh nghiệp độc quyền biên tập, thiết kế, chế bản, xuất bản, in, phát hành, kinh doanh sách giáo khoa đối với sách giáo khoa được biên soạn theo Nghị quyết số 40/2000/QH10, gia đình học sinh phải mua sách theo giá ấn định trên bìa sách.
Như vậy, nhà xuất bản có hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, lạm dụng vị trí độc quyền bị cấm theo quy định của Luật Cạnh tranh; xây dựng mức giá để đăng ký sai so với hướng dẫn của cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định (giá sách giáo khoa được nhà xuất bản đăng ký giá từ năm 2011), có dấu hiệu vi phạm quy định trong lĩnh vực giá, quy định về đăng ký giá sách.
 |
Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam. Ảnh: NXBGDVN. |
Thời kỳ thanh tra năm 2014-2018, trong khi sách giáo khoa được nhà xuất bản đăng ký giá từ năm 2011. Do đó cơ quan thanh tra chưa xác định được cụ thể, chính xác số tiền gia đình học sinh đã mua sách cao hơn giá đăng ký đúng giá từ 2011 đến nay.
Chính phủ giao Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan để đưa vào kế hoạch thanh tra về các yếu tố hình thành giá sách giáo khoa.
Thanh tra Chính phủ kiến nghị xử lý trách nhiệm như thế nào?
Với những hạn chế, thiếu sót, vi phạm trên, Kết luận thanh tra cũng chỉ rõ:
Về xử lý kinh tế: Đối với Công ty TNHH MTV Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam: Nộp toàn bộ số tiền gia đình học sinh đã mua sách giáo khoa cao hơn giá sách giáo khoa mà nhà xuất bản phải đăng ký đúng giá từ năm 2011 đến nay, ngay sau khi Bộ Tài chính ban hành kết luận thanh tra, kiểm tra các yếu tố hình thành giá sách từ năm 2011 (trong đó, có số tiền 85.167,5 triệu đồng trong thời kỳ thanh tra từ năm 2014-2018, do nhà xuất bản phân bổ chi phí chung chưa đúng tỉ lệ doanh thu của sách giáo khoa, hạch toán không đúng thuế suất giá trị gia tăng đầu vào của 03 loại giấy in, tính thuế giá trị gia tăng đối với chi phí lãi vay chưa đúng quy định.
Về xử lý hành chính đối với Bộ Giáo dục và Đào tạo: Kiểm điểm trách nhiệm và có hình thức xử lý nghiêm trách nhiệm theo quy định của pháp luật đối với Bộ trưởng, lãnh đạo Bộ được phân công phụ trách (theo từng thời kỳ); tổ chức kiểm điểm, xử lý nghiêm trách nhiệm theo quy định của pháp luật đối với đơn vị, người đứng đầu, cấp phó của người đứng đầu đơn vị thuộc Bộ (theo từng thời kỳ) có liên quan đến những thiếu sót, khuyết điểm, vi phạm đã nêu trong Kết luận thanh tra...
Lãnh đạo Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, Bộ Giáo dục và Đào tạo giai đoạn thanh tra là ai?
Qua tìm hiểu lại tài liệu, Văn bản số 2372/BGDĐT-GDTrH của Bộ Giáo dục và Đào tạo được ban hành vào ngày 11/4/2013 Thứ trưởng lúc bấy giờ là ông Nguyễn Vinh Hiển ký, thời điểm này, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo là ông Phạm Vũ Luận.
Theo tìm hiểu của phóng viên, ngày 10/4/2015, trên website của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam có đăng tải thông tin Lễ công bố quyết định của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo về các chức danh lãnh đạo Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam. [1]
Theo đó, ông Ngô Trần Ái thôi giữ chức vụ Chủ tịch Hội đồng thành viên Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam để đảm nhận nhiệm vụ giúp Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo trong chỉ đạo hoạt động xuất bản và các nhiệm vụ khác do Bộ trưởng phân công.
Ông Mạc Văn Thiện thôi chức vụ Phó Tổng Giám đốc Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam và bổ nhiệm giữ chức vụ Chủ tịch Hội đồng thành viên Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam nhiệm kỳ 2014-2019.
Đến tháng 3/2017, ông Nguyễn Đức Thái được bổ nhiệm làm Chủ tịch Hội đồng thành viên Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam.
Tài liệu tham khảo:
[1] https://www.nxbgd.vn/bai-viet/le-cong-bo-cac-quyet-dinh-cua-bo-gddt-ve-cac-chuc-danh-lanh-dao-nxbgdvn