Có tới 18 huyện, thị xã ngoại thành rộng lớn với những hình thái nông thôn mang đặc trưng riêng, hệ thống di tích lịch sử phong phú, di sản phi vật thể đặc sắc và ẩm thực đa dạng, Hà Nội được đánh giá là địa phương có nhiều tiềm năng phát triển du lịch cộng đồng.
Đặc biệt trong những năm gần đây, Hà Nội đang đẩy mạnh phát triển du lịch cộng đồng gắn với xây dựng nông thôn mới trên cơ sở phát huy giá trị văn hóa truyền thống, môi trường cảnh quan và huy động cả cộng đồng chung tay làm du lịch tạo sự bền vững trong phát triển.
Với các chủ trương của Uỷ ban nhân dân thành phố Hà Nội trong việc khai thác nguồn tài nguyên thiên nhiên, di sản, làng nghề, văn hóa và lợi thế về nông nghiệp tại khu vực ngoại thành để phát triển du lịch cùng với sự vào cuộc tích cực của ngành Du lịch, ngành Nông nghiệp và các địa phương quan tâm, người dân ủng hộ, bước đầu việc phát triển du lịch cộng đồng đã cho thấy những lợi ích thiết thực.
Bên cạnh đó, việc biến di sản, văn hóa, sản phẩm làng nghề, sản phẩm nông nghiệp thành tài sản, tạo ra các sản phẩm du lịch hấp dẫn phục vụ nhu cầu của đông đảo các du khách trong nước và quốc tế bước đầu đã có những chuyển biến. Việc đầu tư cho du lịch cộng đồng đã góp phần thay đổi bộ mặt địa phương và phát triển kinh tế.
Theo tìm hiểu, Hà Nội đã có những địa bàn cộng đồng tích cực tham gia vào hoạt động du lịch như: Gốm Bát Tràng (huyện Gia Lâm), Làng lụa Vạn Phúc (Hà Đông), Làng cổ Đường Lâm (thị xã Sơn Tây), Khu Di tích Hương Sơn (chùa Hương, huyện Mỹ Đức), Làng sinh vật cảnh Hồng Vân (huyện Thường Tín), Điểm du lịch Hạ Mỗ (huyện Đan Phượng)...
Du lịch cộng đồng đã góp phần tạo việc làm, chuyển đổi cơ cấu ngành nghề, nâng cao đời sống cho người dân, đồng thời phát huy giá trị di sản văn hóa lịch sử, sản phẩm làng nghề, sản phẩm nông nghiệp tại địa phương.
Từ những hoạt động ban đầu chỉ gồm tham quan, ăn uống mang tính tự phát, qua sự chỉ đạo, hướng dẫn của Uỷ ban nhân dân thành phố Hà Nội cộng với sự hỗ trợ của Sở Du lịch, chính quyền các địa phương, Hà Nội đã có nhiều mô hình du lịch cộng đồng hấp dẫn với các sản phẩm du lịch đồng bộ.
Khi đó, du khách được tham gia các hoạt động tham quan, trải nghiệm các hoạt động văn hóa, thưởng thức những đặc sản ẩm thực địa phương, mua những món quà lưu niệm mang đậm bản sắc địa phương; có thể ngủ lại tại các homestay. Hầu hết các dịch vụ đều do chính người dân địa phương thực hiện.
Để tiếp tục phát triển du lịch cộng đồng, từ tháng 3/2022, thành phố Hà Nội đã ban hành Kế hoạch số 73/KH-UBND về phát triển kinh tế du lịch nông nghiệp, nông thôn gắn với xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2022-2025. Theo kế hoạch này, thành phố đề ra mục tiêu đến năm 2025, mỗi huyện, thị xã có tiềm năng và thế mạnh về phát triển du lịch nông nghiệp, nông thôn triển khai ít nhất từ một đến ba sản phẩm “Dịch vụ du lịch cộng đồng và điểm du lịch”.
Thành phố này cũng đặt ra mục tiêu phấn đấu mỗi huyện, thị xã có tiềm năng xây dựng ít nhất một mô hình chuỗi liên kết du lịch nông nghiệp, nông thôn đặc thù có sự tham gia của các chủ thể là nông dân, hợp tác xã, hộ kinh doanh và doanh nghiệp.
Các mô hình này đều đang hoạt động hiệu quả, được thành phố hỗ trợ tập huấn kỹ năng làm du lịch, xây dựng thương hiệu, xây dựng du lịch thông minh, thiết kế sản phẩm, xây dựng sản phẩm OCOP… Đây sẽ là “chất xúc tác” để du lịch cộng đồng tiếp tục phát triển. Mặc dù vậy, để hình thành những cộng đồng làm du lịch một cách chuyên nghiệp, vẫn còn một hành trình dài.
Trao đổi với Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, ông Phan Việt Hùng - Phó trưởng Ban quản lý Di tích lịch sử Đình Vạn Xuân (Hạ Mỗ, Đan Phượng) cho biết: “Từ khi Đình Vạn Xuân được xếp vào một trong những điểm du lịch cộng đồng thuộc điểm du lịch Hạ Mỗ và được định hướng phát triển du lịch cộng đồng tại địa phương cũng có nhiều thay đổi khởi sắc hơn.
Ngoài việc thu hút du khách các nơi đến thăm quan, kích cầu cho việc buôn bán các sản vật địa phương thì chúng tôi cũng có cơ hội được quảng bá hình ảnh của đình. Bên cạnh đó, thông qua việc tiếp đón các đoàn khách du lịch, nhất là các đoàn khách là học sinh, sinh viên chúng tôi cũng góp phần vào việc giáo dục lịch sử, giới thiệu cho thế hệ trẻ biết về Hy Minh Dũng Nghị Đại vương, tức Lý Bát Lang, hoàng tử thứ 6 của Hậu Nam đế Lý Phật Tử hiện tại đang được thờ tại đình.
Để làm tốt được việc quảng bá hình ảnh địa phương, hằng năm chúng tôi đều tổ chức tập huấn cho người dân kỹ năng làm du lịch. Làm sao để có thể để lại ấn tượng tốt cho khách du lịch để họ có thể quay lại thêm nhiều lần nữa hoặc giới thiệu bạn bè đến thăm quan.
Nhìn chung ý thức làm du lịch của người dân được nâng lên, cộng đồng thấy được lợi ích từ du lịch nên có thái độ thân thiện với khách, cho dù không trực tiếp tham gia đón khách. Nhiều hàng hoá, sản vật của người dân địa phương được du khách biết đến, góp phần kích cầu tăng trưởng của địa phương thông qua du lịch cộng đồng”.
Có mặt tại Làng lụa Vạn Phúc (Hà Đông) từ rất sớm để mua áo dài thương hiệu lụa Vạn Phúc, bà Lê Vũ Linh (Thị xã Đông Triều, Quảng Ninh) cho biết, bà biết đến lụa Vạn Phúc thông qua giới thiệu của bạn bè đã từng trải nghiệm mô hình du lịch cộng đồng tại đây.
"Tâm lý chung của nhiều người khi đi du lịch và mua sản phẩm của tại điểm du lịch là tìm hiểu trước về nơi sẽ đến để trải nghiệm. Làng lụa Vạn Phúc là một địa điểm chúng tôi lựa chọn vì được khá nhiều bạn bè quảng bá. Chất lượng của lụa Vạn Phúc có lẽ là không phải bàn cãi nữa rồi, nhưng có lẽ yếu tố tác động lớn nhất chính là từ cách định hướng của chính quyền địa phương để người dân làm du lịch tốt hơn, giữ chân du khách.
Tôi thấy rằng, việc thành phố Hà Nội tận dụng thế mạnh của địa phương có nhiều làng nghề, nhiều thắng cảnh để làm du lịch cộng đồng là một chủ trương đúng đắn và nên mở rộng hơn nữa. Điều này không chỉ quảng bá cho địa phương mà còn giúp người dân trong các điểm du lịch phát triển kinh tế thông qua việc bán các sản vật vốn có của địa phương", bà Linh bày tỏ.