Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Thành Long ký Quyết định số 247/QĐ-TTg ban hành Kế hoạch triển khai thực hiện Chỉ thị số 21-CT/TW của Ban Bí thư Trung ương Đảng về đổi mới, phát triển và nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.
Theo đó, có nhiệm vụ “tăng cường nguồn lực và nâng cao hiệu quả đầu tư cho giáo dục nghề nghiệp”, Kế hoạch yêu cầu ưu tiên bố trí chi ngân sách nhà nước cho giáo dục nghề nghiệp trong tổng chi ngân sách nhà nước cho giáo dục - đào tạo và dạy nghề tương xứng với vị trí, vai trò của giáo dục nghề nghiệp nhất là cho đào tạo nhân lực chất lượng cao, các ngành, nghề trọng điểm, mũi nhọn.
Chưa được đầu tư đúng mức
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, thầy Nguyễn Xuân Thụ - Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng nghề Nghi Sơn (tỉnh Thanh Hóa) chia sẻ: "Mục tiêu giáo dục nghề nghiệp của nước ta là đào tạo nhân lực trực tiếp cho sản xuất, kinh doanh và dịch vụ, có năng lực thực hành nghề tương ứng với trình độ đào tạo; có đạo đức, sức khỏe; có trách nhiệm nghề nghiệp; có khả năng sáng tạo, thích ứng với môi trường làm việc trong bối cảnh hội nhập quốc tế; bảo đảm nâng cao năng suất, chất lượng lao động; tạo điều kiện cho người học sau khi hoàn thành khóa học có khả năng tìm việc làm, tự tạo việc làm hoặc học lên trình độ cao hơn.
Theo Tờ trình số 90/TTr-BCS ngày 14/3/2023 của Ban cán sự đảng Uỷ ban nhân dân tỉnh và Công văn số 3690-CV/VPTU ngày 21/3/2023 của Tỉnh ủy về phương án sắp xếp, xử lý cơ sở nhà, đất Trung tâm Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên thị xã Nghi Sơn và Trường Trung học cơ sở Lương Chí cũ để thực hiện Dự án đầu tư trường Cao đẳng nghề Nghi Sơn; Công văn số 3914/UBND-KHTC ngày 27/3/2023 của Ủy ban nhân dân tỉnh về việc triển khai kết luận của thường trực tỉnh ủy tại Công văn số 3690-CV/VPTU ngày 21/3/2023, tổng mức đầu tư cho nhà trường dự kiến khoảng 140 tỷ đồng.
Về ngân sách đầu tư, tổng mức chi của nhà trường năm 2024 là 60,5 tỷ đồng, bao gồm xây dựng một khu giảng đường với 40 phòng học và mua sắm cơ sở vật chất, trang thiết bị học tập. Ngoài ra, nhiều hạng mục khác cũng đang trong quá trình triển khai. Nguồn vốn đầu tư công trung hạn giai đoạn 2025-2030 sẽ được bổ sung thêm.
Với mức đầu tư hiện nay, nhà trường chỉ đảm bảo mức độ tối thiểu về điều kiện tổ chức của cơ sở giáo dục nghề nghiệp. Để nâng cấp năng lực đào tạo, phát triển đội ngũ nhân lực chất lượng cao cần đầu tư thêm nhiều hạng mục khác”.
Theo thầy Nguyễn Xuân Thụ, việc triển khai phân bổ ngân sách nhà nước cho giáo dục nghề nghiệp chủ yếu theo ba nguồn: kinh phí chi thường xuyên, vốn đầu tư của tỉnh và vốn đầu tư từ Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025.
Mặc dù, đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận, nhưng việc phân bổ ngân sách nhà nước cho giáo dục nghề nghiệp vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Tỷ lệ chi còn thấp dẫn đến đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy và đào tạo của các trường nghề bị hạn chế.
Bên cạnh đó, điều kiện giảng dạy, cơ sở vật chất còn yếu, lạc hậu, lịch dạy phải chia thành nhiều ca cũng khiến công việc trở nên áp lực, ảnh hưởng đến sự gắn bó lâu dài của giáo viên với nhà trường. Nhiều giáo viên giỏi, có tay nghề vững thường lựa chọn làm việc tại các cơ sở có mức lương và chế độ đãi ngộ tốt hơn.
Cùng trao đổi về vấn đề này, cô Nguyễn Thị Hồng – Hiệu trưởng Trường Cao đẳng miền núi Bắc Giang chia sẻ: “Hiện tại, cơ sở vật chất của trường vẫn chưa thực sự đảm bảo do đang trong quá trình xây dựng và đầu tư. Dự kiến trong thời gian tới, có thể từ năm 2026-2030, sẽ có các chương trình đầu tư bổ sung để hoàn thiện và nâng cao chất lượng hạ tầng giáo dục và đào tạo.
Hằng năm, ngân sách nhà nước đều ưu tiên bố trí kinh phí cho lĩnh vực giáo dục đào tạo đảm bảo tỷ lệ theo quy định tại Nghị quyết số 29–NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng nhu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hoá trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế.
Tuy nhiên, hiện nay việc đầu tư vào trang thiết bị, vật tư phục vụ dạy nghề mới chỉ dừng ở mức cơ bản, chưa đạt đến mức tối ưu. Chất lượng thiết bị vẫn còn hạn chế, chưa thể đáp ứng được tiêu chuẩn tốt hoặc khá, chủ yếu nằm ở mức trung bình. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng giảng dạy, khiến người học không đủ điều kiện thực hành trên trang thiết bị hiện đại, tạo ra khoảng cách giữa đào tạo và thực tế.
Không chỉ vậy, cơ sở vật chất không đảm bảo còn tác động đến đội ngũ giáo viên, gây khó khăn trong việc truyền đạt kiến thức và kỹ năng thực tiễn; làm giảm hiệu quả giảng dạy, ảnh hưởng đến động lực làm việc cũng như khó thu hút, giữ chân đội ngũ nhân lực có chuyên môn và tay nghề.
Để nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp, cần có sự đầu tư đồng bộ vào trang thiết bị giảng dạy theo hướng hiện đại, sát với nhu cầu thực tế. Đồng thời, các chính sách hỗ trợ giáo viên như: nâng cao mức lương, cải thiện chế độ đãi ngộ, tạo điều kiện thuận lợi cho công tác giảng dạy, cũng cần được quan tâm hơn. Việc này, nhằm thu hút những người giỏi, bao gồm cả giáo viên có chuyên môn cao và thợ lành nghề tham gia vào giảng dạy, đảm bảo sự phát triển bền vững của hệ thống đào tạo nghề".
Tăng cường đầu tư công theo từng vùng
Thạc sĩ Phạm Văn Điều – Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Gia Lai chia sẻ: “Đối với các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, việc nâng cao chất lượng, kỹ năng lao động cho sinh viên đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển nguồn nhân lực, góp phần nâng cao năng suất và sức cạnh tranh của nền kinh tế. Để chương trình đào tạo phù hợp với từng ngành nghề cần phải đầu tư về cơ sở vật chất, trang thiết bị học tập riêng biệt. Đặc biệt, trong lĩnh vực công nghệ và kỹ thuật cần thường xuyên cập nhật, nâng cấp phù hợp với tình hình thực tế.
Cùng với đó, cần đầu tư vào đào tạo bồi dưỡng và nâng cao trình độ cho đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên, trang bị công nghệ hiện đại cho người học góp phần đáp ứng những thay đổi nhanh chóng của xã hội. Đây là một trong những yếu tố quan trọng nhằm nâng cao chất lượng đào tạo. Vì vậy, nếu mức đầu tư thấp sẽ khó có thể cải thiện được những vướng mắc đang gặp phải tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp hiện nay.
Trong những năm gần đây, việc phân bổ ngân sách nhà nước cho chi giáo dục nghề nghiệp còn gặp khó khăn. Tỷ lệ chi chưa cao, chưa tương xứng với sự phát triển của khoa học công nghệ. Việc huy động, bố trí kinh phí của bộ, ngành, địa phương cho công tác phát triển dạy nghề chưa được chú trọng, dẫn tới đầu tư thiết bị đào tạo chưa được đồng bộ”.
Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Gia Lai cho rằng, khi nguồn đầu tư hạn chế sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến điều kiện giảng dạy và khả năng thu hút giáo viên. Hiện nay, chế độ đãi ngộ, chính sách về lương thưởng cho giáo viên dạy nghề còn chưa được cải thiện đúng mức gây khó khăn trong việc giữ chân đội ngũ nhân lực có chuyên môn, tay nghề cao.
Để nâng cao chất lượng đào tạo tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, trước hết, phải đầu tư cho đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên; cơ sở vật chất phải đồng bộ và tiên tiến; chương trình giảng dạy, giáo trình phải được cập nhật theo nhu cầu phát triển của khoa học công nghệ.
Về ngân sách đầu tư, cần tăng cường đầu tư công theo từng vùng riêng biệt. Cụ thể, vai trò của nhà nước là đảm bảo nguồn vốn đầu tư công, chính quyền địa phương cần chú trọng đầu tư vào những ngành nghề mũi nhọn dựa trên thế mạnh riêng của từng vùng, từng địa phương.
Mỗi tỉnh có ưu thế khác nhau nên cách tiếp cận phải được điều chỉnh phù hợp với đặc thù của từng địa phương. Khu vực có nhiều khu công nghiệp sẽ cần đầu tư khác so với khu vực nông thôn hoặc khu vực thành phố. Điều này nhằm nâng cao và đảm bảo sử dụng ngân sách đầu tư một cách hợp lý, hiệu quả.
Còn theo Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng nghề Nghi Sơn, cần đẩy mạnh công tác tư vấn hướng nghiệp ngay từ bậc học trung học cơ sở, trung học phổ thông để học sinh hiểu rõ về các ngành nghề, cơ hội phát triển trong tương lai, tránh tâm lý chạy theo số đông. Với những em có hoàn cảnh khó khăn, Nhà nước nên có những chính sách hỗ trợ tài chính, học bổng hoặc miễn giảm học phí để các em có cơ hội theo học nghề.
Ngoài ra, cần tăng cường hợp tác giữa doanh nghiệp và các cơ sở giáo dục nghề nghiệp. Khi doanh nghiệp cùng tham gia vào quá trình đào tạo, sinh viên sẽ có cơ hội được thực tập, rèn luyện kỹ năng, tay nghề ngay từ khi còn trên ghế nhà trường, tránh bỡ ngỡ sau khi tốt nghiệp.
Vị Phó Hiệu trưởng cho biết thêm, để tăng hiệu quả chi ngân sách nhà nước cho hoạt động giáo dục nghề nghiệp cần phân tách rõ ràng nguồn cấp phát kinh phí của nhà nước cho cơ sở giáo dục nghề nghiệp thành 2 loại.
Thứ nhất, cấp phát kinh phí theo trường. Đây là nguồn kinh phí được cấp trực tiếp cho các cơ sở giáo dục nghề nghiệp nhằm đảm bảo hoạt động vận hành thường xuyên.
Thứ hai, cấp phát theo nhiệm vụ được giao. Nguồn kinh phí này được phân bổ dựa trên hiệu quả hoạt động và kết quả đào tạo của từng cơ sở giáo dục nghề nghiệp. Các tiêu chí có thể bao gồm: kinh phí cấp cho học sinh trung học cơ sở học nghề, số lượng học viên tốt nghiệp, tỷ lệ có việc làm sau đào tạo, chất lượng đào tạo và mức độ đáp ứng nhu cầu thị trường lao động…
Việc áp dụng cơ chế này không chỉ giúp sử dụng ngân sách hiệu quả hơn mà còn tạo động lực để các cơ sở giáo dục nghề nghiệp nâng cao chất lượng đào tạo, gắn kết chặt chẽ với nhu cầu doanh nghiệp và thị trường lao động.