Trong bối cảnh hiện nay, tính chất phức tạp của quan hệ lao động ngày càng gia tăng. Tranh chấp lao động khi không được giải quyết kịp thời, đúng quy định của pháp luật sẽ kéo theo nhiều hệ lụy.
Do đó, đòi hỏi cần có nguồn nhân lực được đào tạo chính quy về lĩnh vực quan hệ lao động để giải quyết các vấn đề phát sinh, cân bằng lợi ích của các bên, đảm bảo quan hệ lao động hài hoà, tiến bộ, góp phần phát triển kinh tế, ổn định chính trị - xã hội.
Tại Việt Nam, Trường Đại học Công đoàn là 1 trong 2 cơ sở giáo dục hiện đang đào tạo ngành Quan hệ lao động.
Nhu cầu nhân lực ngành Quan hệ lao động có xu hướng tăng
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Nguyễn Thị Thùy Yên - Trưởng khoa Khoa Quan hệ Lao động và Công đoàn, Trường Đại học Công đoàn cho biết, nhằm đáp ứng nhu cầu thực tiễn, năm 2014, Trường Đại học Công đoàn chính thức đào tạo ngành Quan hệ lao động, trình độ đại học, hệ chính quy, theo hệ thống tín chỉ.
Đến nay, ngành Quan hệ lao động đã tuyển sinh và đào tạo được 11 khoá. Dự đoán, trong tương lai gần, dưới tác động của bối cảnh hội nhập quốc tế và cách mạng công nghiệp 4.0, nhu cầu nguồn nhân lực trong lĩnh vực quan hệ lao động tiếp tục tăng, ngành Quan hệ lao động sẽ phát triển với những bước tiến mới.
Quan hệ lao động là ngành học cùng thuộc nhóm ngành Quản trị - Quản lý cùng với một số ngành học khác như Quản trị nhân lực, Quản trị văn phòng. Chia sẻ về điểm tương đồng và khác biệt của ngành Quan hệ lao động với những ngành học trên, Tiến sĩ Nguyễn Thị Thùy Yên cho biết:
“Đây đều là những ngành học liên quan đến con người và tổ chức, có tính liên ngành. Đòi hỏi người làm chuyên môn phải có kiến thức sâu rộng về kinh tế, xã hội học, nhân lực, pháp luật, tâm lý vừa phải có các kỹ năng cần thiết về quản trị như kỹ năng lãnh đạo, kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng đàm phán, thương lượng, kỹ năng đối thoại, kỹ năng vận động thuyết phục, kỹ năng quản trị xung đột…
Trong đó, Quan hệ lao động là ngành đào tạo chuyên sâu để thiết lập và giải quyết các vấn đề trong cơ chế 2 bên (mối quan hệ giữa người lao động/tổ chức đại diện người lao động – người sử dụng lao động/tổ chức đại diện người sử dụng lao động trong doanh nghiệp) và cơ chế 3 bên (người lao động/tổ chức đại diện người lao động – người sử dụng lao động/tổ chức đại diện người sử dụng lao động – Nhà nước).
Đặc biệt là những vấn đề liên quan trực tiếp đến quyền, lợi ích của người lao động trong quan hệ lao động, nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của người lao động, cân đối hài hoà lợi ích của các bên, hướng đến xây dựng quan hệ lao động hài hoà, ổn định và tiến bộ".
Về cơ hội việc làm, sau khi tốt nghiệp, cử nhân ngành Quan hệ lao động có thể làm việc trong các cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp, tổ chức trong nước và quốc tế với các vị trí công việc cụ thể như:
Chuyên viên Quan hệ lao động trong các cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế nhà nước và ngoài nhà nước; Cán bộ công đoàn trong hệ thống Công đoàn Việt Nam; Làm việc trong tổ chức đại diện người sử dụng lao động; Chuyên viên trong lĩnh vực lao động, việc làm, tiền lương tại các cơ quan quản lý nhà nước về lao động; Chuyên viên trong tổ chức lao động quốc tế; Cán bộ tổ chức, nhân sự trong các cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp; Giảng viên, nghiên cứu viên về lĩnh vực quan hệ lao động và công đoàn trong các cơ sở giáo dục đại học, viện nghiên cứu…
Chương trình đào tạo giảm lý thuyết, tăng thực hành
Tiến sĩ Nguyễn Thị Thùy Yên cho biết, trong quá trình đào tạo, Trường Đại học Công đoàn và Khoa Quan hệ lao động và Công đoàn chủ động, lắng nghe, nắm bắt nhu cầu thực tiễn của xã hội để thường xuyên điều chỉnh, cập nhật, đổi mới chương trình đào tạo cho phù hợp.
So với chương trình đào tạo năm 2014, chương trình hiện nay đã giảm tỉ lệ các học phần lý thuyết, tăng tỉ lệ thực hành, bổ sung nhiều học phần mới, nhất là các học phần về kiến thức chuyên ngành và học phần kỹ năng.
Được biết, bên cạnh khối kiến thức đại cương, sinh viên ngành Quan hệ lao động được trang bị khối kiến thức cơ sở ngành như: Lý luận chung về quan hệ lao động, Quản lý nhà nước về quan hệ lao động, Pháp luật về lao động và Công đoàn... Qua đó, giúp sinh viên có khả năng tư vấn pháp lý về quyền, nghĩa vụ của người lao động và người sử dụng lao động.
Trong điều kiện hội nhập, khi Việt Nam tham gia các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, các doanh nghiệp không chỉ đáp ứng tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm mà còn phải đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế về lĩnh vực lao động.
Vì vậy, để phù hợp với bối cảnh mới, phía khoa Quan hệ lao động và Công đoàn đã kịp thời điều chỉnh, bổ sung một số kiến thức mới ví dụ như Tiêu chuẩn lao động quốc tế.
Nhằm đảm bảo chuẩn đầu ra cho sinh viên và đáp ứng yêu cầu của nhà tuyển dụng, trong chương trình học, sinh viên ngành Quan hệ lao động còn được học nhiều kỹ năng để giải quyết vấn đề, xử lý các tình huống mâu thuẫn trong doanh nghiệp; giao tiếp tốt với người lao động, chủ doanh nghiệp, công đoàn và cơ quan nhà nước; biết cách xây dựng mối quan hệ hài hoà giữa các bên để tạo môi trường lao động ổn định; nhạy bén với các vấn đề xã hội và xu hướng lao động; quan tâm đến các xu hướng lao động mới như chuyển đổi số, công đoàn độc lập, bảo vệ quyền lợi lao động phi chính thức.
Ngoài ra, phía khoa còn tổ chức đưa sinh viên đi thực hành, thực tế tại doanh nghiệp, nghe báo cáo, tìm hiểu các nội dung của quan hệ lao động tại doanh nghiệp như vấn đề tiền lương, việc làm, thời giờ làm việc, thời gian nghỉ ngơi, bảo hiểm, an toàn vệ sinh lao động, các hoạt động công đoàn chăm lo, bảo vệ quyền lợi người lao động.
Nhờ vậy, người học vừa củng cố kiến thức, vừa tăng cường tính thực tế và kỹ năng thực hành nghề nghiệp, có cơ hội tìm kiếm việc làm phù hợp với ngành học sau khi tốt nghiệp.
“Trong bối cảnh công nghệ số, nhu cầu về lao động có trình độ và kỹ năng cao là yêu cầu tất yếu. Đối với sinh viên tốt nghiệp ngành Quan hệ lao động, khi tham gia vào thị trường lao động, để có thể đáp ứng nhu cầu của đơn vị sử dụng lao động cũng như thực hiện hiệu quả các công việc, ngoài những kỹ năng cơ bản mà bất cứ người lao động nào cũng cần có như: kỹ năng sử dụng ngoại ngữ, kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin, kỹ năng giao tiếp…
Theo nhận định của chúng tôi, những kỹ năng cốt lõi, giữ vai trò quan trọng giúp sinh viên ngành Quan hệ lao động có thể vận dụng vào công việc của mình và thành công là kỹ năng thương lượng, kỹ năng đối thoại, kỹ năng giải quyết tranh chấp lao động” - Tiến sĩ Nguyễn Thị Thùy Yên nói thêm.
Dưới góc nhìn của người học, em Đỗ Thị Minh Thương - Sinh viên năm thứ 4 ngành Quan hệ lao động: “Hình dung ban đầu của em về ngành Quan hệ lao động là có phần khô khan, nhàm chán, nhưng khi thực sự học, em thấy ngành này đầy hấp dẫn, bám sát nhu cầu thực tế, trang bị cho sinh viên nhiều kỹ năng thực hành.
Sự đổi mới trong phương pháp giảng dạy của thầy cô giúp em hào hứng hơn mỗi khi lên lớp. Trong giờ học, sinh viên trở thành trung tâm, chủ động, sáng tạo trong những bài thuyết trình, sôi nổi với các buổi thảo luận nhóm hay miệt mài tập đóng vai, diễn tình huống và giải quyết tình huống".
Để chinh phục kiến thức của ngành học, Minh Thương đã rút được một số kinh nghiệm cho bản thân như chấp hành tốt nội quy quy chế học tập, phát huy khả năng tự học, tự nghiên cứu, song song với đó, có thể tìm kiếm các công việc làm thêm phù hợp với ngành học để tích lũy thêm kinh nghiệm từ thực tế, trau dồi toàn diện kiến thức, kỹ năng, thái độ.
Minh Thương cho biết, ngoài ra, khoa và nhà trường cũng tích cực hỗ trợ việc học của sinh viên thông qua việc mời chuyên gia, báo cáo viên, doanh nghiệp nói chuyện chuyên đề, đưa sinh viên đi thực hành, thực tế; cung cấp đầy đủ tài liệu học tập, trang thiết bị, cơ sở vật chất phục vụ nhu cầu học tập của sinh viên; hướng dẫn sinh viên tìm ra phương pháp học tập phù hợp, nghiên cứu khoa học, viết báo cáo thực hành, khóa luận tốt nghiệp.
Trường Đại học Công đoàn có đội ngũ cố vấn học tập, giáo vụ luôn hỗ trợ sinh viên trong quá trình học tập, mọi thắc mắc đều được giải đáp kịp thời.
Trang bị kỹ năng mới trong bối cảnh công nghệ số
Theo Tiến sĩ Nguyễn Thị Thùy Yên, chuyên viên quan hệ lao động là cầu nối giữa người lao động – doanh nghiệp và nhà nước, giúp duy trì và cân bằng lợi ích của các bên, xây dựng mối quan hệ hài hoà, ổn định.
Do đó, sinh viên theo học ngành này cần có những phẩm chất như đam mê, nhiệt tình, có thái độ nghiêm túc, tinh thần cầu thị, ý thức trách nhiệm, ý thức phục vụ cộng đồng, tính chủ động, sáng tạo, linh hoạt để thích ứng trong mọi công việc.
Dưới góc nhìn của cựu sinh viên, chị Nguyễn Tri Phương - Cựu sinh viên ngành Quan hệ lao động, hiện công tác tại Cục Quan hệ lao động và Tiền lương cho biết: "Những kiến thức được học trong 4 năm đại học giúp ích rất nhiều trong công việc của tôi, đặc biệt là những kiến thức quản lý nhà nước về quan hệ lao động, kiến thức pháp luật lao động và công đoàn, quản trị nhân lực.
Sau khi tốt nghiệp đại học và đi làm, tôi tiếp tục theo học và tốt nghiệp thạc sĩ ngành Quản trị nhân lực, Trường Đại học Công đoàn (ngành gần với ngành Quan hệ lao động) để nâng cao trình độ học vấn, kiến thức cho bản thân nhằm đáp ứng tốt hơn yêu cầu công việc hiện tại".
Chị Phương khẳng định, chỉ cần có đam mê, quyết tâm và mục tiêu phấn đấu, sinh viên học ngành Quan hệ lao động sẽ có nhiều cơ hội việc làm và phát triển bản thân. Nhất là trong điều kiện, quan hệ lao động ngày càng phát triển mạnh mẽ như hiện nay.
Cùng chia sẻ về trải nghiệm thực tế sau khi đi làm, chị Nguyễn Thu Phương - Cựu sinh viên ngành Quan hệ lao động, hiện đang là chuyên viên phòng Tổng hợp Hành chính, Công ty Chế biến Than Quảng Ninh nói: "Trong quá trình làm việc, tôi đã áp dụng được nhiều kiến thức được dạy ở đại học vào công việc. Bên cạnh đó, tôi cũng chủ động bổ sung cho mình những kỹ năng cần thiết để đáp ứng yêu cầu công việc như: kỹ năng lập kế hoạch, kỹ năng quản trị thời gian, kỹ năng truyền thông trong bối cảnh công nghệ số, kỹ năng viết báo cáo..."
Chị Phương đưa ra lời khuyên với các bạn sinh viên rằng, cần có thái độ, ý thức trách nhiệm ngay trong quá trình học tập, xác định mục tiêu rõ ràng và phương pháp học tập phù hợp, chủ động, sáng tạo, linh hoạt. Chắc chắn sau khi tốt nghiệp ngành Quan hệ lao động, các bạn sẽ có nhiều cơ hội tìm kiếm việc làm phù hợp với ngành học, phát triển nghề nghiệp, khẳng định bản thân, đóng góp cho cộng đồng và xã hội.
Đứng ở phía đơn vị sử dụng lao động, chị Nguyễn Thị Thu Huyền - Phó phòng Tổ chức Hành chính Công ty Chế biến than Quảng Ninh khẳng định, vị trí chuyên viên Quan hệ lao động ngày càng cần thiết vì quan hệ lao động xuất hiện mọi nơi, mọi lúc và có xu hướng phát triển phức tạp.
Chị Huyền cho biết: "Hiện nay, trong doanh nghiệp, vị trí chuyên viên Quan hệ lao động đang được trả mức lương dao động trong khoảng từ 12 đến 15 triệu đồng/tháng tuỳ thuộc vào trình độ, kinh nghiệm làm việc.
Trong tương lai, để hướng tới mục tiêu đưa doanh nghiệp phát triển bền vững, chúng tôi nhận thức rằng việc thiết lập và duy trì quan hệ lao động hài hòa, ổn định, tiến bộ trong doanh nghiệp càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.
Vì vậy, chúng tôi đang tích cực đẩy mạnh việc hợp tác với Khoa Quan hệ lao động và Công đoàn, Trường Đại học Công đoàn, để sớm ký kết biên bản hợp tác tuyển dụng sinh viên tốt nghiệp ngành Quan hệ lao động về làm việc tại doanh nghiệp".
Chia sẻ thêm về những kỹ năng cần thiết để sinh viên ngành Quan hệ lao động ra trường có thể đáp ứng công việc thực tế, chị Huyền chia sẻ, trong giai đoạn hiện nay, đặc biệt là dưới tác động của cách mạng công nghiệp 4.0 và bối cảnh công nghệ số, để bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, sinh viên cần phải bổ sung cho bản thân những kỹ năng mới như: kỹ năng số và sử dụng công nghệ, kỹ năng đàm phán, thương lượng từ xa, kỹ năng truyền thông và xử lý khủng hoảng truyền thông trong bối cảnh số, kỹ năng thích ứng.