Tháng 2/2025, Phó Thủ tướng Lê Thành Long đã ký Quyết định số 247/QĐ-TTg ban hành Kế hoạch triển khai theo Chỉ thị số 21-CT/TW ngày 4/5/2023 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về đổi mới, phát triển và nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp đến năm 2023, tầm nhìn đến năm 2045.
Kế hoạch nêu rõ về nhiệm vụ “Rà soát, sắp xếp, tổ chức lại hệ thống cơ sở giáo dục nghề nghiệp”. Cụ thể, yêu cầu sắp xếp, tổ chức lại hệ thống cơ sở giáo dục nghề nghiệp công lập đảm bảo tinh gọn, hiệu quả, bảo đảm về quy mô, cơ cấu và hợp lý về ngành, nghề, trình độ đào tạo, chuẩn hóa, hiện đại hóa, có phân tầng chất lượng, đáp ứng nhu cầu nhân lực của thị trường lao động, phù hợp với quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục nghề nghiệp.
Còn nhiều khó khăn trong đào tạo ở trường nghề
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Lê Lâm – Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Đại Việt Sài Gòn chia sẻ: “Việc sắp xếp, tổ chức, tinh gọn cơ sở giáo dục nghề nghiệp là một trong những nhiệm vụ quan trọng, cần được triển khai nhanh chóng nhằm điều chỉnh cơ cấu ngành nghề phù hợp với tình hình thực tế tại mỗi địa phương, góp phần nâng cao chất lượng chất lượng đầu ra, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường lao động.
Trước đó, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 73/QĐ-TTg phê duyệt Quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục nghề nghiệp thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Quy hoạch này cũng nhằm sắp xếp, tổ chức lại cơ sở giáo dục nghề nghiệp công lập theo hướng tinh gọn, hiệu quả; thống nhất đầu mối quản lý một số trường chất lượng cao, trường thực hiện chức năng trung tâm vùng, trung tâm quốc gia đào tạo và thực hành nghề chất lượng cao.
Tại Thành phố Hồ Chí Minh có khoảng gần 380 cơ sở giáo dục nghề nghiệp, bao gồm các trường cao đẳng, trường trung cấp, trung tâm đào tạo nghề và các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp. Trong năm nay, Thành phố Hồ Chí Minh sẽ tiến hành sáp nhập các cơ sở giáo dục nghề nghiệp thuộc thành phố quản lý theo Đề án “Quản lý mạng lưới cơ sở giáo dục nghề nghiệp trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2030”.
Thành phố hướng tới mục tiêu sẽ có ít nhất một trường thực hiện chức năng trung tâm quốc gia đào tạo và thực hành nghề chất lượng cao, ít nhất một trường thực hiện chức năng trung tâm vùng đào tạo và thực hành nghề chất lượng cao”.
Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Đại Việt Sài Gòn cho biết thêm, Thành phố Hồ Chí Minh là trung tâm kinh tế trọng điểm phía Nam và hàng đầu cả nước nên việc có nhiều cơ sở giáo dục nghề nghiệp cùng đào tạo ngành nghề tương tự là điều không tránh khỏi. Tuy nhiên, việc này dễ dẫn đến sự cạnh tranh trong tuyển sinh và đào tạo, đầu tư nguồn lực chưa thực sự hiệu quả, cơ sở vật chất, trang thiết bị đào tạo bị dàn trải, thiếu trọng tâm, lãng phí. Đặc biệt, trong bối cảnh hội nhập thị trường lao động quốc tế, sự phát triển của khoa học kỹ thuật, còn gây ảnh hưởng đến việc chuyển đổi các ngành nghề.
Không chỉ vậy, công tác tuyển sinh giáo dục nghề nghiệp tại trường nghề cũng gặp không ít khó khăn, nhất là các ngành, nghề nặng nhọc, độc hại, ngành nghề về năng khiếu. Việc triển khai đào tạo nghề chất lượng cao vẫn còn chậm. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, do chương trình, giáo trình đào tạo nghề còn nhiều nội dung mang tính hình thức, chưa được cập nhật, bổ sung thường xuyên với sự phát triển của xã hội và yêu cầu của thị trường lao động.
Vì vậy, tổ chức, sắp xếp lại hệ thống cơ sở giáo dục nghề nghiệp sẽ mang lại nhiều thuận lợi. Khi số lượng các trường giảm bớt, Nhà nước sẽ tập trung phát triển, đầu tư đào tạo các ngành, nghề mũi nhọn, trọng điểm quốc gia hơn, đảm bảo hiệu quả quản lý và nâng cao chất lượng đào tạo.
Cùng bàn về vấn đề này, thầy Quách Văn Hóa – Phó Hiệu trưởng Trường Kỹ thuật và Công nghệ Hà Giang cho biết: “Trong bối cảnh hội nhập hiện nay, giáo dục nghề nghiệp có vai trò quan trọng trong đào tạo nguồn nhân lực phục vụ phát triển kinh tế - xã hội. Bên cạnh những kết quả đáng ghi nhận, công tác giáo dục nghề nghiệp còn gặp nhiều khó khăn vướng mắc như: sự phối hợp giữa các cơ sở giáo dục nghề nghiệp với doanh nghiệp trong đào tạo chưa chặt chẽ; quy mô, cơ cấu ngành, nghề, trình độ đào tạo còn bất cập; các ngành, nghề đào tạo nhân lực chất lượng cao còn khó khăn, chưa bắt kịp nhu cầu của xã hội; nhận thức của một số phụ huynh, học sinh về trường nghề còn chưa đầy đủ…
Tại tỉnh Hà Giang, địa phương đã rà soát, sắp xếp các cơ sở giáo dục nghề nghiệp theo hướng tinh gọn, hiệu quả. Hiện nay, trên địa bàn tỉnh có 1 trường cao đẳng, 1 trường trung cấp và một số trung tâm giáo dục nghề nghiệp - giáo dục thường xuyên tham gia đào tạo dưới 3 tháng”.
Đẩy mạnh tự chủ ở các cơ sở giáo dục nghề nghiệp
Theo thầy Quách Văn Hóa, sáp nhập nhằm giảm đầu mối cơ sở giáo dục nghề nghiệp, mở rộng quy mô đào tạo, nâng cao năng lực hoạt động, tinh giản bộ máy là việc làm cần thiết nhằm đảm bảo hệ thống giáo dục nghề nghiệp tập trung đào tạo ngành, nghề theo hướng chuyên sâu và định hướng phát triển thị trường lao động.
Sắp xếp, tổ chức và sáp nhập các cơ sở đào tạo nghề trên địa bàn có nhiều ngành nghề tương đồng với nhau sẽ tạo thuận lợi cho nhà trường, tập trung được nguồn lực, tránh đầu tư dàn trải, lãng phí. Từ đó, mỗi địa phương sẽ phát huy tối đa thế mạnh nhằm nâng cao chất lượng đầu ra.
Còn theo thầy Lê Lâm, để công tác sắp xếp, tinh gọn bộ máy ở cơ sở giáo dục nghề nghiệp đạt hiệu quả, cần đẩy mạnh tự chủ tài chính của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp. Khi tự chủ tài chính, nhà trường sẽ phải căn cứ vào nhu cầu thực tế của xã hội, quy mô lớp học, tình hình cơ sở vật chất để đảm bảo không xảy ra tình trạng dư thừa hoặc lãng phí nguồn lực. Tự chủ là nhiệm vụ trọng tâm để nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp. Tuy nhiên, cần có cơ chế, hành lang pháp lý rõ ràng khi triển khai thực hiện.
Để có thể tự chủ tài chính, các cơ sở đào tạo cần tự cân đối nguồn thu – chi, nhưng vẫn cần nhận được sự đầu tư và định hướng từ Nhà nước. Việc này nhằm đảm bảo quá trình đào tạo đáp ứng đúng nhu cầu nhân lực của địa phương nói riêng và xã hội nói chung.
Ngoài ra, nhà trường cần căn cứ vào tình hình thực tiễn về nhu cầu lao động, thị trường việc làm của địa phương để định hướng, điều chỉnh quy mô đào tạo, đồng thời, thường xuyên rà soát, cập nhật chương trình giảng dạy. Phối hợp chặt chẽ với doanh nghiệp, các tổ chức địa phương nhằm thu thập thông tin, dự báo nhu cầu nhân lực tạo điều kiện cho sinh viên có môi trường thực tập, rèn luyện tay nghề cũng như tăng khả năng có việc làm ngay sau khi tốt nghiệp.
Cơ chế tự chủ giúp các trường đào tạo nghề nâng cao hiệu quả hoạt động, giảm thiểu thời gian, chi phí không cần thiết. Việc giao quyền tự chủ tài chính tạo tiền đề cho sự phát triển bền vững trong tương lai, là điều kiện cho các trường hoạt động năng động, chủ động và sáng tạo.
Tiếp theo, trách nhiệm quản lý của người đứng đầu là một trong những yếu tố then chốt giúp nâng cao hiệu quả hoạt động của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp. Người đứng đầu nhà trường phải cùng các cơ quan quản lý Nhà nước, địa phương phối hợp chặt chẽ, thường xuyên theo dõi, đánh giá, điều chỉnh chiến lược đào tạo kịp thời, đáp ứng sự thay đổi nhanh chóng của nhu cầu xã hội và thị trường lao động.
Sự liên kết, phối hợp giữa lãnh đạo nhà trường và cơ quan quản lý Nhà nước, địa phương sẽ tạo nên nền tảng vững chắc, giúp sắp xếp, tinh gọn bộ máy, tối ưu hóa nguồn lực và thực hiện hiệu quả các nhiệm vụ khác của nhà trường.
Cuối cùng, để sắp xếp lại hệ thống theo hướng tinh gọn, hợp lý cần gắn với quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội, quy hoạch vùng, quy hoạch địa bàn, quy hoạch ngành, nghề… Việc này không chỉ đảm bảo mỗi cơ sở đào tạo được giao nhiệm vụ phù hợp với đặc thù và nhu cầu của khu vực mà còn giúp tối ưu hóa nguồn lực, tránh đầu tư dàn trải, phù hợp với mục tiêu phát triển của địa phương, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.
Thầy Quách Văn Hóa cho rằng, để công tác sắp xếp, tinh gọn bộ máy trong các cơ sở giáo dục nghề nghiệp đạt hiệu quả, cần thực hiện tốt Nghị định số 178/2024/NĐ-CP của Chính phủ về chính sách, chế độ đối với cán bộ, công chức, viên chức, người lao động và lực lượng vũ trang trong thực hiện sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị. Nghị định này nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc sáp nhập, tái cấu trúc bộ máy, đồng thời bảo đảm ổn định và phát triển nguồn nhân lực trong hệ thống chính trị.
Ngoài ra, các cơ sở giáo dục nghề nghiệp được tổ chức lại cần xây dựng lộ trình cùng tầm nhìn cụ thể; có quy chế rõ ràng về tổ chức, nhiệm vụ và trách nhiệm, tránh chồng chéo công tác, đảm bảo nguồn lực được sử dụng tối ưu.
Bên cạnh đó, cần đầu tư đồng bộ về cơ sở vật chất, tăng cường công tác giám sát, đánh giá chất lượng. Việc đầu tư liên tục không chỉ tạo điều kiện thuận lợi cho giảng dạy mà còn đảm bảo chương trình đào tạo luôn được cập nhật, phù hợp với nhu cầu của thị trường lao động, từ đó nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.
“Trong bối cảnh xã hội hiện nay, việc sắp xếp, tổ chức lại các cơ sở giáo giáo nghề nghiệp nhằm bảo đảm hiệu quả, nâng cao chất lượng giáo dục; tập trung phát triển ngành, nghề trọng điểm phù hợp với từng địa phương.
Hy vọng, sau khi thực hiện tốt công tác này sẽ hình thành hệ thống các cơ sở giáo dục nghề nghiệp chất lượng cao, các trường thực hiện chức năng của trung tâm vùng, trung tâm thực hành nghề chất lượng cao”, thầy Hóa bày tỏ.