Kiến trúc cảnh quan là ngành học liên quan đến quy hoạch, thiết kế, thi công, quản lý công trình cảnh quan và môi trường ngoài nhà. Hiện tại, ở Việt Nam có một vài cơ sở giáo dục đại học đào tạo ngành này.
Ngành học mang lại sự hài hòa cho thiên nhiên – con người – kiến trúc
Chia sẻ về ngành Kiến trúc cảnh quan, trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đặng Văn Hà - Viện trưởng Viện Kiến trúc cảnh quan và Cây xanh đô thị, Trường Đại học Lâm nghiệp cho hay:
"Kiến trúc cảnh quan là một trong những ngành học trong nhóm ngành Kiến trúc, Quy hoạch, Quản lý đô thị và nông thôn.
So với các ngành học như Kiến trúc đô thị, Quản lý đô thị và công trình, ngành Kiến trúc cảnh quan tập trung về quy hoạch, thiết kế và nghệ thuật tổ chức môi trường cảnh quan đô thị, nông thôn; cảnh quan khu vui chơi giải trí, du lịch nghỉ dưỡng, du lịch sinh thái; cảnh quan sân vườn nhà ở, khu dân cư; bảo vệ và phục hồi cảnh quan sinh thái, bảo tồn và phát huy các giá trị cảnh quan lịch sử, văn hoá.
Đây cũng là ngành học xây dựng mối quan hệ cảnh quan hài hoà giữa yếu tố môi trường thiên nhiên, con người, các tổ hợp kiến trúc công trình và nghệ thuật thẩm mỹ".
Thầy Hà cho biết, sinh viên theo học ngành Kiến trúc cảnh quan sẽ được trang bị các khối kiến thức cơ bản về khoa học, công nghệ, nghệ thuật, diễn họa, đồ họa máy tính, văn hoá, sinh thái cảnh quan, thực vật và động vật, vật liệu cảnh quan, kinh tế xây dựng, pháp luật và tiêu chuẩn, quy chuẩn trong xây dựng, ngoại ngữ, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng thuyết trình; kiến thức chuyên sâu về quy hoạch, thiết kế, thi công và quản lý các công trình cảnh quan thông qua các đồ án môn học và học kỳ doanh nghiệp.
Để học tốt ngành học này, sinh viên nên được định hướng rõ về kiến thức, kỹ năng, phạm vi công việc và tính liên ngành trong công việc, môi trường làm việc sau khi tốt nghiệp.
Đồng thời, người học cần rèn luyện tư duy sáng tạo trong quy hoạch, thiết kế, thẩm mỹ thông qua vận dụng sáng tạo các môn học thuộc khối kiến thức cơ bản trong quá trình làm các đồ án quy hoạch, thiết kế; rèn kỹ năng diễn họa bằng tay và sử dụng các phần mềm đồ hoạ máy tính; rèn luyện cách phân tích và phát hiện vấn đề ở thực tiễn trong quá trình thực hiện học kỳ doanh nghiệp hoặc khi được cử đi tham quan, học tập ở nước ngoài.
Trường Đại học Kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh cũng là một trong số các đơn vị đào tạo ngành Kiến trúc cảnh quan, bắt đầu từ năm 2013. Tiến sĩ, Kiến trúc sư Vũ Việt Anh - Giảng viên Bộ môn Kiến trúc cảnh quan, Viện trưởng Viện Đào tạo quốc tế, Trường Đại học Kiến trúc Thành phố Hồ Chí Minh bày tỏ:
"Ngành Kiến trúc cảnh quan có lịch sử phát triển từ những ngày đầu xuất hiện văn minh nhân loại, song chỉ mới được chính thức gọi tên từ vài thế kỷ gần đây, trước sự suy thoái môi trường và nhu cầu gắn kết cộng đồng từ cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất.
Ngành Kiến trúc cảnh quan đang có sự quan tâm ngày càng lớn của giới chuyên môn và cộng đồng, có sức hút đối với giới trẻ - những người quan tâm về tương lai bền vững, tốt đẹp lâu dài.
Đặc biệt ở Việt Nam, lĩnh vực này cũng mới chỉ manh nha trong khoảng 2 thập niên gần đây, trong khi đặc điểm địa lý, phong cảnh của Việt Nam vẫn còn nhiều giá trị cảnh quan chưa được phát huy. Do vậy, ngành Kiến trúc cảnh quan đang có tiềm năng và dư địa phát triển lớn trong tổng thể bối cảnh các đô thị và các vùng cảnh quan ở Việt Nam".
Chia sẻ về ngành Kiến trúc cảnh quan, Tiến sĩ, Kiến trúc sư Phạm Anh Tuấn - Trưởng bộ môn Kiến trúc cảnh quan, Khoa Kiến trúc và Quy hoạch, Trường Đại học Xây dựng Hà Nội thông tin, Kiến trúc cảnh quan là lĩnh vực chuyên môn khoa học tổng hợp, ứng dụng hài hoà các nguyên lý về khoa học và nghệ thuật, có mối quan hệ chặt chẽ với nhiều lĩnh vực khác nhau để giải quyết những vấn đề tổ chức môi trường nghỉ ngơi - giải trí, thiết lập và cải tạo môi sinh, bảo vệ môi trường, tổ chức nghệ thuật kiến trúc nhằm mang lại mối quan hệ tổng hòa và bền vững giữa thiên nhiên - con người - kiến trúc.
Chính vì vậy, ngoài các kiến thức chung về nguyên lý sáng tác kiến trúc, kết cấu công trình học cùng các kỹ năng mềm khác, ngành Kiến trúc cảnh quan tập trung đào tạo về tổ chức không gian bao gồm cả sắp xếp công trình kiến trúc, thiết kế cảnh quan gắn liền với kiến thức chuyên sâu về sinh thái, môi trường cảnh quan, tài nguyên thiên nhiên và sinh vật.
Sinh viên được dạy các môn học gắn liền với quá trình quy hoạch, thiết kế, quản lý vận hành và duy trì công trình cảnh quan.
Phẩm chất, kỹ năng cần có của người học Kiến trúc cảnh quan
Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đặng Văn Hà, để phát huy tính chuyên sâu của ngành Kiến trúc cảnh quan và đạt được thành công trong công việc, đòi hỏi các Kiến trúc sư cảnh quan cần có tư duy sáng tạo và tư duy thẩm mỹ, tư duy logic, khả năng phân tích và giải quyết vấn đề để đưa ra những giải pháp thiết kế tối ưu, ham học hỏi và cập nhật kiến thức, đạo đức nghề nghiệp trong sáng và trách nhiệm xã hội cao.
Được biết, Viện Kiến trúc cảnh quan và Cây xanh đô thị, Trường Đại học Lâm nghiệp đặc biệt chú trọng công tác hợp tác trong nghiên cứu, đào tạo, tuyển dụng với các đối tác ở trong và ngoài nước. Chương trình đào tạo liên tục được cập nhật để phù hợp với thực tiễn phát triển và hội nhập quốc tế.
Để thúc đẩy ngành Kiến trúc cảnh quan, thầy Hà nhấn mạnh đây là lĩnh vực rất quan trọng trong việc phát triển đô thị, nông thôn bền vững và bảo vệ môi trường. Do đó, các cơ quan quản lý cần làm rõ hơn quy định vị trí việc làm đối với các danh hiệu bằng Kiến trúc sư, trong đó có Kiến trúc sư cảnh quan, tăng cường công tác truyền thông để xã hội thấy được tầm quan trọng và cơ hội nghề nghiệp liên quan đến ngành học.
Đối với người học, cần phân biệt rõ tính chuyên sâu của lĩnh vực Kiến trúc cảnh quan và cơ hội nghề nghiệp, vị trí việc làm, thu nhập trong lĩnh vực này. Các em học sinh có mong muốn và đam mê học tập về lĩnh vực cảnh quan nên tìm hiểu và nhờ sự tư vấn của các cơ sở đào tạo, đơn vị tuyển dụng để có định hướng rõ ràng.
Dưới góc nhìn của Tiến sĩ, Kiến trúc sư Vũ Việt Anh: "Kiến trúc sư cảnh quan tương lai cần nhất là khả năng quan sát, học hỏi từ sinh thái tự nhiên, từ văn hóa bản địa để từ đó xác định cho mình ứng xử phù hợp trước khi đặt bút vẽ nên những nét ý tưởng đầu tiên của một đồ án kiến trúc cảnh quan.
Một Kiến trúc sư cảnh quan thành công không chỉ cần có năng lực sáng tác thiết kế không gian đẹp mà còn cần có cách nhìn khoa học, nhân văn, có thái độ ứng xử tôn vinh những giá trị sinh thái tự nhiên và bản sắc văn hóa và chuyển tải vào trong sản phẩm sáng tạo không gian kiến trúc cảnh quan của mình".
Thầy Việt Anh thông tin, tất cả các đồ án của sinh viên ngành Kiến trúc cảnh quan tại Trường Đại học Kiến trúc Thành phố Hồ Chí Minh đều lấy đề bài từ những vấn đề thực tiễn. Ngoài ra, sinh viên có cơ hội thực tập trong môi trường thực tiễn tại các văn phòng thực hành chuyên nghiệp trong nước và quốc tế.
Khi đi thực tập, sinh viên có cơ hội trải nghiệm dự án thực tế, vừa nghiên cứu học thuật, vừa đưa ra đề xuất có tính khả thi. Các em cũng được khuyến khích, tạo điều kiện để tham gia các cuộc thi chuyên ngành, giải thưởng uy tín trong nước và quốc tế.
Tiến sĩ, Kiến trúc sư Vũ Việt Anh khẳng định, ngành Kiến trúc cảnh quan cần tiếp tục được truyền thông để cộng đồng hiểu về ngành. Thực tế, đâu đó vẫn còn cách hiểu nghề kiến trúc cảnh quan đơn thuần là thiết kế trồng cây, làm sân vườn, đi kèm với những biệt thự, resort sang trọng.
Một khi hiểu và chia sẻ được ý nghĩa và tầm quan trọng của ngành Kiến trúc cảnh quan đối với sự phát triển bền vững nói chung sẽ ngày càng có nhiều công trình kiến trúc cảnh quan được đi vào phục vụ cuộc sống, thu hút và thúc đẩy những thế hệ tiếp theo nuôi dưỡng đam mê theo nghề.
Với quan điểm của Tiến sĩ, Kiến trúc sư Nguyễn Anh Tuấn, nhu cầu nhân sự của ngành Kiến trúc cảnh quan ngày càng tăng với chất lượng ngày càng cao để đáp ứng đòi hỏi khắt khe của xã hội, theo kịp xu hướng phát triển của thời đại.
Kiến trúc sư đòi hỏi phải có kiến thức tổng quát về thực hành nghề nghiệp, có kiến thức lý thuyết nền tảng rộng trong mối liên hệ với những ngành gần khác như Quy hoạch, Kiến trúc, Quản lý môi trường cảnh quan…; kiến thức cơ bản và liên ngành về khoa học tự nhiên, khoa học xã hội và nhân văn, nghệ thuật cũng như khoa học chính trị và pháp luật liên quan đến hành vi con người trong quá trình thiết kế, kiến tạo không gian kiến trúc cảnh quan.
Có kiến thức tổng quát về công nghệ thông tin, các phần mềm hỗ trợ công việc sáng tạo, thiết kế ý tưởng và diễn họa trình bày kiến trúc cảnh quan và các kiến thức tổng quát về quản trị, lập kế hoạch, tổ chức quá trình quy hoạch và thiết kế cảnh quan.
Đồng thời, Kiến trúc sư cảnh quan đòi hỏi có tư duy sáng tạo và phản biện chuyên nghiệp; có hiểu biết sâu rộng về đạo đức và ứng xử nghề nghiệp; có khả năng lãnh đạo, dẫn dắt nhóm và khả năng làm chủ giao tiếp bằng đồ họa, truyền thông đa phương tiện, làm chủ và vận dụng sáng tạo các công cụ tiên tiến trong thiết kế; có năng lực làm chủ quá trình thực hành nghề nghiệp; có khả năng phát triển nghề nghiệp trước sự thay đổi của môi trường hành nghề, kỹ thuật công nghệ, thách thức của biến đổi khí hậu và yêu cầu phát triển bền vững trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0.
Trường Đại học Xây dựng Hà Nội đặc biệt quan tâm việc “học đi đôi với hành” để giúp sinh viên hiểu và vận dụng lý thuyết vào thực tiễn. Bộ môn Kiến trúc cảnh quan, Khoa Kiến trúc và Quy hoạch thường xuyên mời các chuyên gia trong nước và quốc tế tới trường, lớp trong các buổi nói chuyện chuyên đề để cập nhật các thông tin, xu thế và công nghệ mới… cho sinh viên và giảng viên cũng như những chia sẻ về nhu cầu nguồn nhân lực của các doanh nghiệp để sinh viên hình dung được yêu cầu thực tế của xã hội, tạo động lực phấn đấu học tập;
Tổ chức các cuộc thi thiết kế kiến trúc cảnh quan, giúp các em có cơ hội cọ sát và học hỏi; Ra đề đồ án môn học gắn với các dự án thực tế để sinh viên dễ dàng tiếp cận cách thức tổ chức, vận hành thiết kế một công trình cảnh quan ở các cấp độ và quy mô khác nhau;
Tổ chức tham quan thực tế các dự án của các chủ đầu tư, đối tác để giúp sinh viên hiểu hơn về ngành nghề và khơi dậy niềm đam mê học tập; khuyến khích sinh viên thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học sinh viên, tham gia cùng giảng viên thực hiện các đề tài nghiên cứu khoa học các cấp; xây dựng Câu lạc bộ sinh viên Kiến trúc cảnh quan để tạo môi trường giao lưu, hoạt động cho sinh viên thông qua các hoạt động ngoại khoá…
Trang bị thêm kỹ năng để đáp ứng yêu cầu công việc
Về phía người học, chị Phạm Thị Thanh Loan - Cựu sinh viên K60 ngành Kiến trúc cảnh quan, Viện Kiến trúc cảnh quan và Cây xanh đô thị, Trường Đại học Lâm nghiệp, cho biết, chị đã sớm tìm hiểu về ngành này từ khi học trung học phổ thông.
Với chị Loan, điểm hấp dẫn của ngành Kiến trúc cảnh quan là việc có thể vận dụng kiến thức, kỹ năng để thiết kế “thiên đường trên mặt đất”, tức là môi trường sống không chỉ đẹp mà còn hài hòa giữa các yếu tố mang đến sự bền vững.
Vốn học thiên về tổ hợp B00 (Toán, Hóa học, Sinh học) nên khi theo ngành Kiến trúc cảnh quan, chị Loan phải bổ sung thêm thêm kiến thức về kỹ thuật cũng như là nghệ thuật. Điều này gây khó khăn ban đầu cho chị, tuy nhiên, bằng nỗ lực cũng như sự giúp đỡ từ thầy cô, chị đã có thể hoàn thành tốt chương trình học.
Được biết, sau khi tốt nghiệp, chị Loan được cử đi du học Thạc sĩ Kiến trúc cảnh quan tại Liên bang Nga. Hiện tại, chị Loan đang làm việc tại Công ty cổ phần Kiến trúc Đô thị Hà Nội.
Chia sẻ về bí quyết học tập, chị Loan nhấn mạnh tầm quan trọng của cách học. "Các bạn sinh viên cần chủ động trong việc tiếp thu tri thức, hiểu mình muốn bổ sung kiến thức gì và lĩnh hội bằng các nào. Đồng thời, các bạn nên sẵn sàng trải nghiệm, tham gia các hoạt động thực tế, nghiên cứu khoa học, từ đó có thêm hình dung cụ thể về ngành, áp dụng kiến thức vào các vấn đề thực tiễn.
Ngoài ra, đi du lịch cũng là một phương pháp để cảm nhận các nét văn hóa, yếu tố môi trường, kiến trúc đa dạng ở nhiều nơi. Khi ấy, các bạn có thể cảm nhận rõ ràng hơn về cách thiết kế cho các khu vực, đặc biệt là vẫn giữ được yếu tố mang tính bản địa" - chị Loan nói.
Ở góc độ của nhà tuyển dụng, anh Nghiêm Văn Nam - Kỹ sư cây xanh và chuyên gia cảnh quan của Công ty Cổ phần Tập đoàn Ecopark chia sẻ: "Sinh viên tốt nghiệp ngành Kiến trúc cảnh quan có thể làm việc tại các cơ quan tổ chức quản lý nhà nước về quy hoạch và quản lý đô thị, các công ty quản lý môi trường đô thị, công ty tư vấn thiết kế cảnh quan và môi trường, công ty, tập đoàn phát triển bất động sản, khu đô thị và du lịch sinh thái, khu resort và nghỉ dưỡng, khu công viên và vui chơi giải trí…
Tại Công ty Cổ phần Tập đoàn Ecopark sau khi ra trường, sinh viên có thể đảm nhận vị trí Thiết kế cảnh quan; Quản lý kỹ thuật cây xanh đô thị; Tổ chức sản xuất và ươm trồng cây xanh đô thị, hoa cây cảnh; Lập kế hoạch, chiến lược phát triển cây xanh đô thị….".
Theo anh Nam, ngoài những kiến thức được đào tạo tại trường đại học, để đáp ứng tốt được việc làm thực tế, sinh viên ngành Kiến trúc cảnh quan nên trau dồi thêm các kiến thức kỹ năng như:
Am hiểu về cây trồng, để nắm rõ đặc điểm sinh trưởng và phát triển của từng loài cây xanh đô thị; các địa phương, đơn vị sản xuất cây xanh đô thị, hoa cây cảnh, thổ nhưỡng, điều kiện lập địa và dinh dưỡng trồng cây, sâu bệnh hại cây xanh đô thị…
Biết cách quy hoạch cây trồng, xây dựng quy trình kỹ thuật trồng và chăm sóc cây xanh đô thị, có kiến thức về quy hoạch thiết kế tổng thể.
Lập kế hoạch phát triển phù hợp với kế hoạch phát triển đô thị, phát triển cây xanh phù hợp với mùa vụ sinh trưởng của cây xanh đô thị.
Đồng thời, sinh viên cần sử dụng thành thạo các phần mềm về thiết kế, đồ họa; có kỹ năng làm việc nhóm, tổ chức nhân sự phù hợp theo quy trình, hoàn thiện kỹ năng giao tiếp để phối hợp làm việc hiệu quả và khả năng sáng tạo trong thiết kế, đảm bảo cân bằng cảnh quan chung, tính tự nhiên của hệ thống cây xanh đô thị.