“Tăng cường nguồn lực và nâng cao hiệu quả đầu tư cho giáo dục nghề nghiệp” là một trong những nội dung quan trọng được đề cập đến tại Quyết định số 247/QĐ-TTg ban hành Kế hoạch triển khai thực hiện Chỉ thị số 21-CT/TW của Ban Bí thư Trung ương Đảng về đổi mới, phát triển và nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.
Theo đó, kế hoạch yêu cầu ưu tiên bố trí chi ngân sách nhà nước cho giáo dục nghề nghiệp trong tổng chi ngân sách nhà nước cho giáo dục - đào tạo và dạy nghề tương xứng với vị trí, vai trò của giáo dục nghề nghiệp nhất là cho đào tạo nhân lực chất lượng cao, các ngành, nghề trọng điểm, mũi nhọn.
Ngân sách đầu tư cho giáo dục nghề nghiệp còn thấp
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Thạc sĩ Nguyễn Xuân Thịnh – Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Cơ giới Ninh Bình nhấn mạnh: Trong quá trình phát triển, Đảng và Nhà nước ta luôn khẳng định giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu. Trên thực tế có thể thấy rằng, đầu tư cho giáo dục chính là đầu tư cho trí thức. Trong thời đại khoa học công nghệ phát triển mạnh mẽ và có chiều sâu như hiện nay, nhiệm vụ đầu tư cho giáo dục chính là đầu tư cho tương lai, cho vận mệnh của mỗi quốc gia.
Tuy nhiên, thực tế những năm qua cho thấy ngân sách nhà nước chi thường xuyên cho giáo dục, đào tạo và dạy nghề vẫn chưa đạt được so với mục tiêu đã đề ra. Đối với lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp, việc phân bổ ngân sách vẫn gặp một số khó khăn, hạn chế. Có nhiều hạng mục, nội dung được đầu tư nhưng chưa phù hợp với thực tế.
Vậy nên, nhiệm vụ “Tăng cường nguồn lực và nâng cao hiệu quả đầu tư cho giáo dục nghề nghiệp” được đặt ra tại Quyết định số 247/QĐ-TTg có ý nghĩa vô cùng quan trọng và hết sức cần thiết. Tuy nhiên, để việc triển khai, thực hiện có hiệu quả thì cần có định hướng, chính sách cụ thể.
Đồng tình với quan điểm trên, Tiến sĩ Phạm Quang Huy - Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Cộng đồng Đồng Tháp cũng cho rằng, ngân sách nhà nước đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc phát triển ngành giáo dục nói chung và giáo dục nghề nghiệp nói riêng. Đây không chỉ là nguồn tài chính chủ yếu để duy trì và phát triển các cơ sở giáo dục, mà còn là yếu tố quyết định để nâng cao chất lượng đào tạo và giảng dạy.
Theo quan điểm của thầy Huy, ngân sách nhà nước là nguồn tài chính chủ yếu đóng góp cho việc xây dựng và duy trì cơ sở hạ tầng giáo dục. Bên cạnh đó, đây còn là nguồn ngân sách đảm bảo cho người học và người lao động có cơ hội tiếp cận giáo dục và đào tạo nghề.
Khi nguồn ngân sách đủ mạnh sẽ giúp cải thiện chất lượng đội ngũ giảng viên thông qua việc nâng cao thu nhập, chất lượng đào tạo và nghiên cứu cải tiến. Điều này có ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng đào tạo, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập và phát triển hiện nay.
Trên thực tế, ngân sách của Nhà nước phục vụ cho các chương trình giáo dục trọng điểm quốc gia, cải tiến chương trình giảng dạy, ứng dụng công nghệ thông tin trong giáo dục và phát triển các chương trình học tập suốt đời. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh Việt Nam đáp ứng nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Khi đó, ngân sách nhà nước giúp giảm bớt gánh nặng chi phí học tập đối với học sinh, sinh viên và người học nghề, đặc biệt đối với những đối tượng có hoàn cảnh khó khăn.
Bên cạnh việc đánh giá cao tầm quan trọng của việc đầu tư cho giáo dục, thầy Huy cũng chỉ ra một số hạn chế trong việc phân bổ ngân sách dẫn đến tình trạng nhiều cơ sở giáo dục nghề nghiệp gặp khó khăn trong việc duy trì hoạt động đào tạo, mở rộng quy mô cũng như cải thiện cơ sở vật chất và nâng cao chất lượng giảng dạy. Theo thầy Huy, hiện nay các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, đặc biệt là ở địa phương đang gặp khó khăn trong việc nâng cấp trang thiết bị, mở rộng quy mô đào tạo và nâng cao chất lượng giảng dạy. Để thực sự phát huy vai trò của giáo dục nghề nghiệp, cần có sự điều chỉnh hợp lý trong cơ cấu phân bổ ngân sách, ưu tiên các ngành nghề trọng điểm và đảm bảo tính bền vững trong đầu tư.
Tăng cường nguồn lực và nâng cao hiệu quả đầu tư cho giáo dục nghề nghiệp như thế nào?
Theo chia sẻ của Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Cộng đồng Đồng Tháp, hiện nay, việc phân phổ cho các hạng mục và hoạt động của trường phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm ngân sách nhà nước, sự hỗ trợ từ các tổ chức, cá nhân và doanh nghiệp, cùng với các khoản đóng góp từ học phí và các nguồn thu khác.
Đối với nhà trường, ngân sách nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì hoạt động. Tuy nhiên, hiện nay mức đầu tư Nhà nước dành cho đơn vị chưa thể đáp ứng tốt tất cả các nhu cầu thực tế, đặc biệt là với các hạng mục như cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học hiện đại, nghiên cứu khoa học và phát triển chương trình đào tạo.
Từ tình hình đó, nhà trường buộc phải có thêm các nguồn đến từ học phí. Tuy nguồn thu này không cao nhưng lại là nguồn chính giúp đơn vị duy trì các hoạt động và triển khai một số chương trình đào tạo, phát triển đội ngũ giảng viên và tổ chức các hoạt động chuyên môn.
“Hiện, mức đầu tư cơ sở hạ tầng, sửa chữa trang thiết bị giảng dạy của Trường Cao đẳng Cộng đồng Đồng Tháp đang chiếm 11,3%. Hạng mục hỗ trợ đối tượng chính sách chi phí học tập chiếm 18,6% so với tổng kinh phí của đơn vị.
Nhìn chung, mức đầu tư của trường còn khá khiêm tốn và vẫn phải đối mặt với một số khó khăn nhất định. Chưa kể, việc hạn chế về nguồn kinh phí từ ngân sách nhà nước còn khiến đơn vị gặp khó khi huy động, sử dụng nguồn vốn đầu tư.
Mặc dù nguồn học phí đóng góp một phần lớn vào ngân sách của trường nhưng nó không đủ để duy trì các hoạt động đào tạo và phát triển cơ sở vật chất, đặc biệt trong bối cảnh chi phí đầu tư ngày càng tăng cao và nhu cầu đổi mới giáo dục ngày càng đa dạng. Chưa kể hiện nay, việc thu hút đầu tư từ các doanh nghiệp vẫn chưa thực sự hiệu quả. Hầu hết các đơn vị chưa đẩy mạnh sự đầu tư bền vững với các doanh nghiệp và tổ chức xã hội. Điều này có thể đến từ yếu tố thiếu sự gắn kết giữa yêu cầu đào tạo của trường và nhu cầu của doanh nghiệp”, thầy Huy thông tin.
Từ những bất cập đó, thầy Huy cho rằng để nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp và đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường lao động, việc tăng cường ngân sách đầu tư, đặc biệt là trong các lĩnh vực cơ sở vật chất, trang thiết bị hiện đại và phát triển đội ngũ giảng viên cần được ưu tiên hơn nữa.
Để làm được điều đó, Chính phủ cần ưu tiên tăng ngân sách dành cho giáo dục nghề nghiệp, đặc biệt là đối với các cơ sở giáo dục đào tạo nghề, nhằm giúp các trường có đủ nguồn lực để cải thiện cơ sở vật chất, nâng cao chất lượng giảng dạy và đào tạo. Đồng thời, tiếp tục cải thiện và tăng cường chính sách hỗ trợ đối với giáo dục nghề nghiệp, bao gồm sự hỗ trợ ngân sách trực tiếp cho các trường đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị, miễn giảm thuế….
Theo đánh giá của thầy Huy, các chính sách hỗ trợ sinh viên và giảng viên trong hệ thống giáo dục nghề nghiệp hiện nay còn hạn chế, đặc biệt là trong việc hỗ trợ học phí, các chương trình đào tạo bồi dưỡng giảng viên, và các cơ hội nghiên cứu khoa học. Do đó, rất cần có các chính sách hỗ trợ học bổng cho sinh viên nghèo, sinh viên tài năng. Các chính sách hỗ trợ giảng viên thông qua các chương trình đào tạo nâng cao năng lực, bồi dưỡng chuyên môn và tăng cường cơ hội nghiên cứu sẽ giúp nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên.
Mặt khác, cần xây dựng các chính sách ưu đãi, miễn thuế cho các trường, cơ sở giáo dục nghề nghiệp. Chính phủ cần có các chính sách ưu đãi thuế, miễn các loại thuế cho các cơ sở giáo dục nghề nghiệp tham gia vào công tác đào tạo nghề, giáo dục cho học sinh, sinh viên, người lao động, cũng như miễn thuế thu nhập từ thu học phí.
Hiện nay, cơ sở vật chất và trang thiết bị giảng dạy, thực hành trong các trường nghề thường không được đầu tư đầy đủ, dẫn đến chất lượng đào tạo không đạt yêu cầu. Đặc biệt, trong các ngành nghề kỹ thuật, công nghệ, tự động hóa, việc thiếu trang thiết bị hiện đại sẽ hạn chế khả năng đào tạo thực tế của sinh viên. Khi có chính sách đầu tư mạnh mẽ vào cơ sở vật chất và trang thiết bị hiện đại cho các trường nghề, đặc biệt là những ngành nghề yêu cầu thực hành cao thì các trường sẽ được hỗ trợ để mua sắm máy móc, thiết bị mới, phòng thí nghiệm và các phần mềm chuyên dụng để đáp ứng yêu cầu đào tạo trong bối cảnh công nghiệp 4.0.
Với các cơ sở giáo dục nghề nghiệp cần cân nhắc đầu tư vào công nghệ, đặc biệt là các giải pháp đào tạo trực tuyến hoặc kết hợp giữa học trực tuyến và học trực tiếp. Với mô hình này sẽ giảm bớt gánh nặng về điều kiện cơ sở vật chất. Mặt khác mở rộng phạm vi đào tạo, giúp các cơ sở tiếp cận được nhiều học viên hơn. Đồng thời tiết kiện được chi phí vận hành cho đơn vị.
Bên cạnh đó các trường cần chủ động xây dựng mối quan hệ hợp tác chặt chẽ với doanh nghiệp, không chỉ trong việc tài trợ cơ sở vật chất mà còn trong việc thiết kế các chương trình đào tạo thực tế, gắn kết với nhu cầu của thị trường lao động. Các cơ sở đào tạo cần linh hoạt và chủ động hơn trong việc huy động các nguồn lực từ nhiều phía, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và tối ưu hóa việc sử dụng các nguồn vốn hiện có.
Đối với doanh nghiệp có thể tham gia vào quá trình đào tạo, cung cấp trang thiết bị hoặc hỗ trợ tài chính cho các hoạt động nghiên cứu và phát triển.
Còn theo quan điểm của Thạc sĩ Nguyễn Xuân Thịnh, hiện nay mặc dù lương nhà giáo đã được nâng lên song có thể thấy chế độ dành cho đội ngũ giáo viên nghề nghiệp vẫn còn khiêm tốn, nên chưa thu hút được nhiều nhân tài đến với lĩnh vực này.
Chưa kể, khi đặc thù của một số ngành nghề độc hại, nguy hiểm còn khiến giáo viên e ngại, không muốn gắn bó với công việc đào tạo. Thực tế có nhiều cơ sở giáo dục nghề nghiệp phải đối mặt với tình trạng thiếu giáo viên, khó tuyển dụng, thu hút đội ngũ có chuyên môn giỏi, tay nghề cao về trường để nâng cao chất lượng đào tạo.
Ảnh: Trường Cao đẳng Cơ giới Ninh Bình
Từ tình hình đó, thầy Thịnh cho rằng cần có sự điều chỉnh hỗ trợ tài chính để tăng thêm thu nhập cho đội ngũ giáo viên giáo dục nghề nghiệp. Chỉ khi thu nhập ổn định và có chế độ đãi ngộ phù hợp với từng ngành nghề, thì đội ngũ này mới toàn ý yên tâm công tác, cống hiến cho giáo dục.
Và, đối với các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, cơ sở vật chất, trang thiết bị là một trong những yếu tố quyết định đến chất lượng đào tạo, đây cũng là điều kiện quan trọng để giúp người học có cơ hội học tập, thực hành rèn luyện tay nghề, trang bị các kỹ năng nghề nghiệp để đáp ứng yêu cầu công việc thực tế.
Trong thời đại công nghiệp 4.0 với nhiều thay đổi về công nghệ và kỹ thuật thì cơ sở vật chất càng quan trọng trong đào tạo nghề hơn bao giờ hết, đặc biệt là đối với các khối ngành, nghề kỹ thuật. Tuy nhiên, khi ngân sách Nhà nước chi cho giáo dục nghề nghiệp còn hạn chế thì các đơn vị sẽ không có nhiều điều kiện để tập trung đầu tư cho hạng mục này. Thực tế có nhiều trường đầu tư nhưng không phù hợp khi trang bị những thiết bị đã lỗi thời, không phù hợp với những thay đổi của xã hội và doanh nghiệp. Do đó khi người học tiếp xúc với công việc thực tế sẽ không đáp ứng được những yêu cầu cơ bản.
Vậy nên Nhà nước cần tăng cường đầu tư và nâng cao hiệu quả đầu tư cho giáo dục nghề nghiệp để các đơn vị có thêm điều kiện tăng cường cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ cho công tác đào tạo. Chưa kể, khi có thêm nguồn hỗ trợ, các trường cũng sẽ mạnh dạn đầu tư các chính sách để thu hút các nghệ nhân, các chuyên gia tại các doanh nghiệp tham gia vào công tác đào tạo, gắn đào tạo với nhu cầu thực tế. Qua đó chất lượng đầu ra sẽ được đảm bảo và phù hợp với nhu cầu thực tế của thị trường.
Cuối cùng, cần cơ cấu lại mạng lưới khối trường giáo dục nghề nghiệp sao cho phù hợp theo vùng, miền, trong đó chú trọng đầu tư các trường trọng điểm.Việc này sẽ giúp chuẩn hóa hệ thống giáo dục nghề nghiệp, đảm bảo chất lượng đào tạo đồng đều, không dàn trải gây lãng phí. Từ đó tập trung nguồn lực đầu tư vào những ngành nghề mũi nhọn, góp phần đào tạo ra đội ngũ lao động có tay nghề cao, nâng cao năng suất lao động và sức cạnh tranh của nền kinh tế.