Việc Hà Nội đầu tư trường công lập chất lượng cao, trường liên cấp tiến tiến, hiện đại; cho phép trường công lập liên kết đào tạo với nước ngoài khiến nhiều nhà đầu tư lo ngại việc cạnh tranh không công bằng với hệ thống giáo dục tư thục, không khuyến khích hệ thống giáo dục tư thục phát triển. Do đó, cần có sự nghiên cứu, kèm theo những chính sách phù hợp nhằm thúc đẩy sự bình đẳng trong tiếp cận giáo dục.
Nhiệm vụ của hệ thống công lập là đảm bảo công bằng trong tiếp cận giáo dục cho tất cả học sinh
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Nhà giáo, Tiến sĩ Nguyễn Văn Hòa - Chủ tịch hội đồng Hệ thống giáo dục Nguyễn Bỉnh Khiêm (Cầu Giấy, Hà Nội) cho biết: “Trong thời gian qua, đóng góp lớn nhất của hệ thống giáo dục ngoài công lập tại Hà Nội cũng như trên cả nước chính là tạo môi trường học tập tốt nhất cho học sinh và giải quyết tình trạng quá tải của các trường công lập, đặc biệt, đối với tuyển sinh đầu cấp. Các trường ngoài công lập đã tạo điều kiện cho học sinh có môi trường học tập tiến bộ, hạnh phúc, không chạy theo điểm số, thành tích.
Mặt khác, việc thành lập và hoạt động của hàng trăm trường ngoài công lập cũng là san sẻ với Nhà nước, giảm chi tiêu từ ngân sách. Nếu có thể phát triển cân đối, hài hòa các trường tư thục, Nhà nước có thể dành nguồn ngân sách đó nâng cao chất lượng của các trường công lập. Hai khối công lập và tư thục đều gánh vác với nhau, cùng nhau cạnh tranh lành mạnh vì sự nghiệp phát triển giáo dục nói chung. Hệ thống trường ngoài công lập được thành lập đã giúp phá vỡ thế “độc tôn” của các trường công lập”.
Tuy nhiên, Tiến sĩ Nguyễn Văn Hòa cũng chỉ ra: “Điều tôi quan tâm là việc phát triển trường công lập chất lượng cao, thu học phí cao có phù hợp hay không?
Trước đây, vấn đề "nhập nhèm" công - tư được tính toán nên mới bỏ mô hình trường bán công, hệ thống giáo dục phổ thông chỉ còn lại giáo dục công lập và giáo dục tư thục.
Vừa qua, Bộ Chính trị đã có chính sách miễn học phí cho học sinh mầm non, phổ thông công lập. Nếu bây giờ, tiếp tục phát triển các trường công lập chất lượng cao với mức thu học phí cao hơn các trường công lập khác, thực chất cũng chính là hình thức thu tiền trong trường công. Điều này có đúng?”.
Chủ tịch hội đồng Hệ thống giáo dục Nguyễn Bỉnh Khiêm cũng phân tích thêm: “Nhiệm vụ của hệ thống giáo dục công lập là đảm bảo công bằng trong tiếp cận giáo dục cho tất cả học sinh. Trong khi đó, nhiều năm qua, sĩ số tại các trường công lập trên địa bàn Hà Nội vốn vẫn đang là một “bài toán” khó giải từ sức ép dân số, nhu cầu của người học ngày một tăng cao.
Vậy, nên chăng, thay vì dành nhiều ngân sách để đầu tư vào một số trường công chất lượng cao, trước hết cần ưu tiên xây dựng, mở rộng và phát triển toàn bộ hệ thống giáo dục công lập, tập trung xây dựng đội ngũ, đầu tư thêm cơ sở vật chất và nâng cao chất lượng. Để các trường công lập đều bước vào một cuộc cạnh tranh công bằng với hệ thống các trường tư thục.
Trước đây, mô hình trường tư thục sinh ra để san sẻ với trường công lập, tạo ra môi trường học tập tốt cho học sinh. Và trên thực tế, các trường tư thục đã và đang thực hiện nhiệm vụ này khá tốt”.
Ngoài ra, Tiến sĩ Nguyễn Văn Hòa cũng chia sẻ thêm: “Những năm qua, mặc dù thành phố cũng đã có nhiều sự quan tâm đến việc phát triển các trường tư thục; song, tôi đề nghị, Nhà nước có thể tạo nhiều điều kiện hơn trong việc tiếp cận quỹ đất và giảm thiểu các thủ tục hành chính trong việc thành lập trường, để tạo một môi trường thực sự cởi mở, năng động cho các cá nhân, tổ chức tư nhân đẩy mạnh đầu tư vào lĩnh vực giáo dục”.
Còn những điểm chưa khớp trong quy định
Chia sẻ về những thuận lợi, khó khăn của khối tư thục, thầy Nguyễn Anh Tuấn - Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở và Trung học phổ thông Lê Quý Đôn (Nam Từ Liêm, Hà Nội) cho biết: “Những năm qua, nhà trường cũng như các trường tư thục trên địa bàn quận vẫn nhận được nhiều sự quan tâm của quận cũng như của thành phố.
Còn về khó khăn đối với nhà trường, có lẽ là sự cạnh tranh đầu vào tuyển sinh, nhất là đối với cấp trung học phổ thông. Số lượng học sinh trên địa bàn thành phố Hà Nội rất lớn, hằng năm, hệ thống trường công lập đáp ứng khoảng 60-65% nhu cầu của người học; phần còn lại sẽ là đối tượng tuyển sinh của các trường ngoài công lập, các trung tâm giáo dục nghề nghiệp - giáo dục thường xuyên, các trường trung cấp, cao đẳng nghề...
Tuy nhiên, khía cạnh cạnh tranh ở đây là hầu hết các trường trung học phổ thông tư thục dường như đang chủ yếu phải đón số đông học sinh thuộc nhóm không thi đỗ vào 10 các trường công lập. Chính vì vậy, đầu vào của các trường tư nói chung dường như còn khá thấp”.
Do đó, theo thầy Tuấn, các trường tư thục phải xây dựng kế hoạch, chương trình giáo dục phù hợp để tạo môi trường học tập tốt nhất cho học sinh: “Hằng năm nhà trường đều có chính sách học bổng để thu hút học sinh giỏi vào trường. Ngoài ra, với định hướng phát triển tiếng Anh tăng cường tại nhà trường có rất nhiều hoạt động cũng trở thành một trong những “điểm cộng” hấp dẫn đối với các học sinh...”.
Vừa qua, việc Hà Nội chủ trương đầu tư xây dựng trường liên cấp tiên tiến, hiện đại; cho phép trường công lập liên kết đào tạo với nước ngoài khiến một số chuyên gia chỉ ra là đang có sự mâu thuẫn giữa các quy định, đồng thời lo ngại tạo ra sự bất bình đẳng với hệ thống giáo dục tư thục, không khuyến khích hệ thống giáo dục tư thục phát triển.
Về vấn đề này, thầy Nguyễn Anh Tuấn cho rằng: “Đúng là còn có những điểm chưa trùng khớp trong quy định của Luật Thủ đô với Luật Giáo dục 2019 đến những quy định trong các nghị định có liên quan. Tuy nhiên, các nhà soạn thảo khi xây dựng quy định, đã nghiên cứu kỹ từ cơ sở thực tiễn đến tham khảo ý kiến của chuyên gia...
Về chủ trương phát triển các trường công lập chất lượng cao, nếu chỉ mới tiếp cận, có thể thấy còn những bất cập và có thể ảnh hưởng khó khăn đến các trường tư thục. Tuy nhiên, cá nhân tôi cho rằng, phụ huynh trên địa bàn Thủ đô có nhu cầu cho con học ở môi trường giáo dục tốt nhất với cơ sở vật chất hiện đại, đội ngũ giáo viên tốt... khá đông. Hiện nay, cũng có rất nhiều trường đi theo hướng phát triển thành trường chất lượng cao, tuy nhiên không phải trường nào cũng làm được điều đó.
Nếu có thể phát triển các trường công chất lượng cao theo hướng tự chủ tài chính, sẽ là một sự cạnh tranh tạo động lực để cả hai mô hình cùng phát triển, mà người được hưởng lợi cuối cùng là người học”.
Đối với việc phát triển trường chất lượng cao, theo thầy Tuấn, phải có những tiêu chí phù hợp và các trường này phải nằm trên những địa bàn phù hợp với điều kiện và mức sống của đại đa số người dân.
Vị Hiệu trưởng cũng chỉ ra: “Hiện tại, hệ thống trường công lập tại Hà Nội hay các thành phố lớn đang phải giải “bài toán” là tạo ra môi trường học tập, mở ra cơ hội tiếp cận giáo dục bình đẳng cho tất cả các học sinh. Chính vì vậy, bên cạnh việc đầu tư một số trường chất lượng cao, tôi cho rằng, thành phố Hà Nội phải mở rộng quy mô các trường công lập để đáp ứng được nhu cầu an sinh xã hội, đảm bảo quyền lợi của mọi học sinh.
Chính sách miễn học phí cho học sinh mầm non, phổ thông vừa qua của Bộ Chính trị là quyết sách rất đúng đắn, sẽ giúp hệ thống giáo dục công lập phát triển hơn, đặc biệt, giúp học sinh có đủ điều kiện tiếp cận với chương trình giáo dục phổ thông, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng giáo dục.
Tuy nhiên, trong bức tranh bao gồm hệ thống các trường ngoài công lập, trường công lập chất lượng cao và trường công lập phục vụ an sinh xã hội, các quyết sách về giáo dục cần có sự công bằng.
Về việc phát triển mạng lưới các trường trong hệ thống giáo dục quốc dân, tôi mong rằng, Nhà nước có chủ trương đầu tư hệ thống các trường công lập, thì cũng tạo điều kiện thuận lợi nhất để các nhà đầu tư có thể đầu tư vào trường tư thục”.
Quy hoạch, sắp xếp mô hình trường công lập chất lượng cao là bài toán khó, cần cân nhắc toàn diện
Cùng bàn về vấn đề trên, chuyên gia giáo dục, Tiến sĩ Phạm Kim Thư chia sẻ: “Khi trả lời các nhà báo nước ngoài vào đầu năm 1946, sau thắng lợi của cuộc tổng tuyển cử đầu tiên của nước Việt Nam độc lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh có nói: “Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành”.
Đây là mong muốn về bình đẳng trong giáo dục, tức là mọi người, không phân biệt giàu nghèo, giới tính hay địa vị xã hội, đều có cơ hội tiếp cận tri thức. Điều này phản ánh quan điểm của Bác về quyền học tập như một quyền cơ bản của con người. Cá nhân tôi cho rằng, việc thành lập các trường công lập chất lượng cao vẫn phải đảm bảo quyền lợi học tập của mọi học sinh như mong muốn của Bác”.
Nhìn nhận về vai trò của các trường tư thục, Tiến sĩ Phạm Kim Thư cho rằng, các trường ngoài công lập ngày càng đóng vai trò quan trọng trong hệ thống giáo dục Thủ đô, góp phần giảm tải áp lực cho các trường công lập. Bên cạnh đó, nhiều trường tư thục đã xây dựng thương hiệu với chất lượng giảng dạy, cơ sở vật chất… được đánh giá cao, trở thành địa chỉ học tập được nhiều phụ huynh học sinh lựa chọn.
Theo Tiến sĩ Phạm Kim Thư, thực tế những năm qua cho thấy, xã hội hóa giáo dục ở Hà Nội đã tạo ra nhiều thành tựu mới cho ngành giáo dục và cho cả xã hội. Điển hình là việc thu hút đầu tư nước ngoài vào giáo dục theo nhiều hình thức. Chẳng hạn như, công nhận văn bằng, thành lập cơ sở giáo dục, đào tạo theo hình thức liên doanh; hợp đồng hợp tác kinh doanh hoặc theo hình thức 100% vốn nước ngoài để thực hiện các hoạt động giáo dục cho người nước ngoài hiện đang công tác có thời hạn tại Việt Nam; giáo dục bậc trung học phổ thông cho người Việt Nam và người nước ngoài…
“Hệ thống giáo dục của Thủ đô được đa dạng hóa, từng bước xây dựng xã hội học tập. Giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông, giáo dục nghề nghiệp và giáo dục ngoài công lập trong những năm qua đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận, đáp ứng nhu cầu học tập của tất cả mọi người” - Tiến sĩ Phạm Kim Thư đánh giá.
Việc Hà Nội mở rộng hệ thống trường công lập chất lượng cao, trường có nhiều cấp học tiên tiến, hiện đại có thể khiến các trường tư thục bị cạnh tranh.
Do đó, theo Tiến sĩ Phạm Kim Thư, cần có sự nghiên cứu, kèm theo những chính sách phù hợp nhằm thúc đẩy sự bình đẳng trong tiếp cận giáo dục, giúp tất cả mọi học sinh, dù có điều kiện như thế nào cũng đều được học tập, phát triển toàn diện. Bởi, trên thực tế, các trường tư thục thường phải tự chủ trong tất cả mọi mặt, chi phí phát triển trường, trong khi đó, hệ thống công lập nhận được sự hỗ trợ từ ngân sách, đất đai…
Hơn thế nữa, trong các quy định hiện hành cũng chưa nêu rõ các tiêu chuẩn cụ thể đối với trường công lập chất lượng cao. Việc quy hoạch sắp xếp mô hình trường công lập chất lượng cao cũng như việc tạo điều kiện cho khối tư thục, đảm bảo công bằng trong hệ thống giáo dục quốc dân là một bài toán khó, nhà quản lý cần cân nhắc toàn diện để đưa ra các quyết sách hợp lý, thúc đẩy sự phát triển, hướng đến mục tiêu cung cấp môi trường giáo dục bình đẳng cho học sinh.
Tiến sĩ Phạm Kim Thư cũng nhấn mạnh, đối với các trường tư thục, trong giai đoạn mới, kỷ nguyên mới, cần phải nâng cao hơn nữa chất lượng đào tạo, phát triển đội ngũ giáo viên cũng như cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học hiện đại.