Một trong những nhiệm vụ, giải pháp đặt ra tại Điều 6 Nghị quyết số 51/NĐ-CP của Chính phủ ban hành Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Kết luận số 91-KL/TW ngày 12 tháng 8 năm 2024 của Bộ Chính trị tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW là "Phát triển đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục; thu hút, trọng dụng nhân tài làm việc trong ngành Giáo dục".
Thu hút, trọng dụng nhân tài góp phần nâng vị thế và uy tín của trường
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Hiếu - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng chia sẻ, thu hút, trọng dụng và đãi ngộ nhân tài là vấn đề có ý nghĩa rất quan trọng trong giai đoạn hiện nay, góp phần xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng, phát triển đất nước.
Việc thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt là đội ngũ giảng viên có trình độ tiến sĩ, giáo sư đầu ngành mang nhiều ý nghĩa cho hệ thống giáo dục quốc dân.
Thứ nhất, việc thu hút được nhân tài, giảng viên giỏi sẽ góp phần quan trọng vào sự phát triển đồng bộ của hệ thống giáo dục quốc dân. Khi các trường đại học sở hữu đội ngũ giảng viên chất lượng cao, họ không chỉ đảm nhiệm vai trò giảng dạy sinh viên mà còn có thể tham gia đào tạo, bồi dưỡng giáo viên cho các cấp học khác như tiểu học, trung học và giáo dục nghề nghiệp.
Điều này góp phần tạo nên sự gắn kết và phát triển hài hòa giữa các bậc học, từ phổ thông đến đại học. Bên cạnh đó, đội ngũ giảng viên giỏi còn có thể tham gia tư vấn chính sách, cải tiến hệ thống giáo dục, cũng như xây dựng và phát triển các chương trình đào tạo phù hợp với nhu cầu xã hội và xu thế quốc tế.
Thứ hai, nâng cao chất lượng đào tạo đại học và sau đại học. Giảng viên giỏi, đặc biệt là giảng viên có trình độ tiến sĩ, giáo sư đầu ngành là những người có chuyên môn sâu, cập nhật tri thức mới và có khả năng truyền đạt, hướng dẫn sinh viên theo hướng nghiên cứu, ứng dụng thực tiễn. Đội ngũ này đảm bảo rằng chương trình đào tạo không chỉ mang tính lý thuyết mà còn có tính thực tiễn cao, giúp sinh viên tiếp cận với khoa học công nghệ hiện đại và các xu hướng phát triển toàn cầu.
Thứ ba, thúc đẩy nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng tạo. Các giảng viên trình độ cao là lực lượng chính trong nghiên cứu khoa học, công bố quốc tế, chuyển giao công nghệ. Khi có đội ngũ giảng viên mạnh về nghiên cứu, các trường đại học sẽ có thể tăng cường hợp tác với doanh nghiệp, phát triển các sản phẩm khoa học công nghệ mang lại giá trị kinh tế và ứng dụng thực tiễn cao, thay vì chỉ trông chờ vào thu học phí từ đào tạo.
Thứ tư, góp phần nâng cao vị thế và uy tín của cơ sở giáo dục đại học. Một trường đại học có đội ngũ giảng viên chất lượng cao sẽ có lợi thế trong việc thu hút sinh viên giỏi, hợp tác quốc tế và tham gia các bảng xếp hạng đại học toàn cầu. Các giảng viên này cũng đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng trường đại học theo định hướng nghiên cứu, giúp nâng cao thứ hạng của các trường Việt Nam trên trường quốc tế.
Thời gian qua, chính sách thu hút, trọng dụng và đãi ngộ nhân tài đạt được những kết quả nhất định. Việt Nam đã xây dựng các chính sách thu hút, trọng dụng nhân tài, các chuyên gia, lao động có trình độ chuyên môn cao.
Tuy nhiên, việc thu hút nhân tài vào giảng dạy ở các trường đại học tại Việt Nam đang gặp nhiều thách thức, ảnh hưởng đến chất lượng giảng dạy, nghiên cứu khoa học và sự phát triển bền vững của hệ thống giáo dục đại học.
Theo thầy Hiếu, có thể thấy, việc thu hút nhân tài vào giảng dạy ở các trường đại học tại Việt Nam đang gặp nhiều thách thức, chính sách đãi ngộ hiện nay vẫn chưa đủ hấp dẫn để giữ chân đội ngũ giảng viên chất lượng cao. Mức lương của giảng viên đại học, bao gồm cả những thầy cô là giáo sư, phó giáo sư còn thấp so với mặt bằng chung của nhiều ngành nghề khác. Đặc biệt, khi so sánh với khu vực doanh nghiệp, nhất là trong các lĩnh vực như công nghệ, tài chính hay trí tuệ nhân tạo thì các chuyên gia có trình độ tiến sĩ thường nhận được mức đãi ngộ cao hơn đáng kể khi làm việc trong khối doanh nghiệp tư nhân so với khi giảng dạy tại các cơ sở giáo dục đại học.
Bên cạnh đó, cơ sở vật chất, hạ tầng nghiên cứu tại nhiều cơ sở giáo dục đại học vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu thực tiễn. Các phòng thí nghiệm và trung tâm nghiên cứu còn thiếu thốn về trang thiết bị và chưa được đầu tư đúng mức, gây khó khăn cho giảng viên trong việc triển khai các đề tài nghiên cứu có tính ứng dụng cao và khả năng đóng góp thiết thực cho xã hội.
Ngoài ra, chính sách thu hút nhân tài từ nước ngoài vẫn còn nhiều hạn chế. Hiện nay, có không ít trí thức người Việt Nam đạt trình độ tiến sĩ, giáo sư đang giảng dạy và nghiên cứu tại các trường đại học danh tiếng trên thế giới. Tuy nhiên, mong muốn trở về cống hiến cho quê hương của họ thường gặp trở ngại do thiếu các chính sách đãi ngộ phù hợp. Bên cạnh đó, cơ hội hợp tác quốc tế trong nghiên cứu tại Việt Nam vẫn còn hạn chế, khiến nhiều giảng viên trẻ có năng lực lựa chọn làm việc và phát triển sự nghiệp ở nước ngoài thay vì quay về phục vụ trong nước.
Thêm vào đó, một trong những hạn chế lớn hiện nay là sự thiếu vắng mô hình "đại học nghiên cứu" đúng nghĩa. Tại nhiều quốc gia tiên tiến, các trường đại học được định hướng phát triển theo mô hình này với sự đầu tư mạnh mẽ vào khoa học và công nghệ, đồng thời thu hút được đông đảo các nhà khoa học có trình độ cao tham gia giảng dạy và nghiên cứu. Trong khi đó, tại Việt Nam, phần lớn các trường đại học vẫn nặng về giảng dạy lý thuyết, thiếu các cơ chế và điều kiện cần thiết để đội ngũ giảng viên có thể toàn tâm, toàn ý đầu tư cho hoạt động nghiên cứu khoa học.
Còn theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Võ Văn Thắng – Hiệu trưởng Trường Đại học An Giang, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh chia sẻ, một trong những thách thức trong việc thu hút giảng viên giỏi, giảng viên có trình độ cao là do trường ở địa phương nằm cách xa trung tâm, khó cạnh tranh được với các trường ở những thành phố lớn, nhất là các trường tư có tiềm lực kinh tế lớn mạnh.
Là một trường thành viên của Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, Trường Đại học An Giang cũng thực hiện thu hút, giữ chân và phát triển các nhà khoa học trẻ xuất sắc, các nhà khoa học đầu ngành công tác theo đề án VNU350.
Dựa vào chính sách lớn đó, nhà trường đã xây dựng chế độ thu hút theo điều kiện của trường. Có thể so với các đơn vị khác, mức kinh phí thu hút của Trường Đại học An Giang không cao bằng các trường ở thành phố lớn, nhưng trường cũng đề ra rất nhiều chế độ khác liên quan đến hệ số thu nhập, cơ sở vật chất, môi trường làm việc, ứng xử văn hóa, chế độ cho người lao động, giảng viên đi học, nâng cao trình độ chuyên môn…
Trường cũng đẩy mạnh việc đào tạo tại chỗ theo đề án cho cán bộ, giảng viên quy hoạch đi học thường xuyên và có riêng đề án cho người đi học tiến sĩ. Đồng thời, nhà trường cũng xin học bổng từ nhiều nguồn khác nhau hỗ trợ cho cán bộ, giảng viên của nhà trường.
Cần có chính sách đãi ngộ đặc biệt để giữ chân nhân tài
Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Hiếu, nếu có chế độ đãi ngộ hợp lý, môi trường làm việc thuận lợi, các trường đại học sẽ dễ dàng hơn trong việc thu hút và giữ chân nhân tài, đảm bảo sự phát triển bền vững của nhà trường cũng như ngành giáo dục.
Để thực hiện hiệu quả chủ trương này, các trường đại học cần xây dựng chế độ đãi ngộ hợp lý không chỉ thu hút mà còn để giữ chân chân nhân tài. Cần có bảng lương riêng cho giảng viên đại học thay vì áp dụng hệ thống chung của viên chức nhà nước, đảm bảo tương xứng với năng lực và trình độ chuyên môn hoặc có công bố khoa học quốc tế sẽ được hưởng chế độ lương tương xứng. Đồng thời, cần bổ sung các khoản phụ cấp như phụ cấp nghiên cứu khoa học, phụ cấp đổi mới phương pháp giảng dạy, giúp giảng viên có thu nhập ổn định, yên tâm công tác và toàn tâm phát triển chuyên môn.
Bên cạnh đó, cần có những chính sách hỗ trợ đặc biệt dành cho giảng viên, đặc biệt là giảng viên trẻ có tiềm năng. Có chính sách ưu tiên về lương, tài trợ nghiên cứu, hỗ trợ học phí đào tạo sau đại học cho giảng viên trẻ. Đối với giảng viên trẻ có trình độ tiến sĩ từ các trường đại học nước ngoài, cần có chính sách đãi ngộ đặc biệt để giữ chân nhân tài.
Ngoài xây dựng các chính sách lớn về trọng dụng nhân tài mà còn quan tâm đến những điều nhỏ nhất liên quan đến đời sống của họ.vấn đề hỗ trợ về nhà ở và điều kiện sống cũng là một yếu tố quan trọng để thu hút nhân tài, cần có chính sách hỗ trợ về nhà ở nhằm cải thiện điều kiện sống và tạo động lực làm việc cho đội ngũ giảng viên. Cụ thể, giảng viên có thể được tiếp cận các khoản vay ưu đãi để mua nhà hoặc được hỗ trợ thuê nhà với mức giá thấp hơn so với thị trường.
Đặc biệt, trong môi trường hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng như hiện nay, cần xây dựng các chính sách đặc biệt để thu hút các nhân tài, chuyên gia nước ngoài. Đối với giảng viên quốc tế, nên thiết kế các gói lương cạnh tranh, đồng thời hỗ trợ về nhà ở, visa dài hạn và trợ cấp nghiên cứu nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho họ làm việc lâu dài tại Việt Nam.
Ngoài việc tạo môi trường làm việc để nhân tài được tự do sáng tạo, tự do phát triển năng lực, cũng cần xây dựng mạng lưới kết nối nhân tài ở khu vực công và tư, ở Việt Nam và nước ngoài để thu hút, phát huy được vai trò của họ.
Thêm vào đó, cần có cơ chế hỗ trợ đối với giảng viên người Việt Nam từ nước ngoài trở về công tác, đặc biệt là giảng viên có trình độ cao bao gồm mức lương khởi điểm hấp dẫn, kinh phí dành cho nghiên cứu và chính sách hỗ trợ cho gia đình nhằm tạo môi trường làm việc ổn định và bền vững.
Ngoài ra, nên mở rộng các hình thức hợp tác linh hoạt như cho phép giảng viên quốc tế giảng dạy theo mô hình bán thời gian, tham gia hợp tác nghiên cứu hoặc các chương trình trao đổi giảng viên.
Cùng bàn về vấn đề này, theo Phó giáo sư, Tiến sĩ Võ Ngọc Hà - Hiệu trưởng Trường Đại học Tiền Giang cũng cho rằng, trường đại học muốn vận hành, hoạt động tốt thì cần phải có đội ngũ. Và với sứ mệnh là đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao thì đội ngũ đào tạo ở trình độ đại học phải là lực lượng có kiến thức, chuyên môn giỏi.
Cơ sở giáo dục đại học sở hữu đội ngũ giảng viên giỏi, có trình độ cao không chỉ đảm bảo quy mô đào tạo, phát triển chuyên môn, năng lực đào tạo mà còn góp phần tạo dựng thế mạnh của đơn vị. Qua đó tăng sức mạnh cạnh tranh trong thị trường trong và ngoài nước.
Tuy nhiên, với trường đại học ở địa phương, việc thu hút giảng viên có trình độ cao còn gặp nhiều thách thức. So với những cơ sở giáo dục đại học ở những trung tâm, thành phố lớn thì quy mô của Trường Đại học Tiền Giang còn khá khiêm tốn. Chưa kể khi điều kiện kinh tế, vị trí địa lý còn hạn chế cũng khiến nhà trường gặp nhiều khó khăn trong công tác thu hút, tuyển dụng được giảng viên trình độ cao về trường công tác.
Vì vậy, để việc thu hút giảng viên có trình độ cao được thuận lợi hơn, nhà trường đã xây dựng một kế hoạch, lộ trình cụ thể và có định hướng đối với đội ngũ giảng viên trong trường để có thể đạt được kết quả như chiến lược đề ra. Đồng thời, cần khuyến khích, hỗ trợ giảng viên có cơ hội tham gia các chương trình nghiên cứu sinh trong và ngoài nước, tạo điều kiện để tiếp cận với môi trường học thuật tiên tiến, phát triển chuyên môn nghiên cứu khoa học
Bên cạnh đó, để thực hiện tốt chủ trương này, cần quan tâm đến môi trường, điều kiện làm việc để kích thích sự sáng tạo, khát khao cống hiến, tạo dựng sự gắn bó với cơ quan, tổ chức…Việc đầu tư vào hạ tầng nghiên cứu như phòng thí nghiệm và thư viện hiện đại cũng là yếu tố quan trọng để giữ chân và phát huy năng lực của đội ngũ giảng viên. Điều này góp phần nâng cao chất lượng đào tạo, thúc đẩy nghiên cứu khoa học.