Trong hệ thống tổ chức hành chính, chính quyền địa phương giữ vai trò quan trong việc hiện thực hóa các chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước tại cơ sở. Việc trao quyền phù hợp cho cấp xã không chỉ góp phần giảm tải cho cấp trên mà còn phát huy tính chủ động, sáng tạo hiệu quả và sát thực tiễn trong quản lý tại cơ sở, phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội hiện nay.
Theo đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo đề xuất chuyển toàn bộ thẩm quyền tổ chức lại cơ sở giáo dục phổ thông (trường tiểu học, trung học cơ sở), mầm non và các mô hình giáo dục cộng đồng về ủy ban nhân dân cấp xã. Thẩm quyền này bao gồm quyền thành lập, cho phép hoạt động, đình chỉ, giải thể, sáp nhập, chuyển đổi loại hình.
Phân cấp quản lý giáo dục về xã là bước đi phù hợp để nâng cao chất lượng dạy và học
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, thầy Hoàng Văn Học – Hiệu trưởng Trường Phổ thông dân tộc bán trú Tiểu học Tân Tiến (huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai) chia sẻ: “Việc chuyển toàn bộ thẩm quyền tổ chức lại cơ sở giáo dục phổ thông (trường tiểu học, trung học cơ sở), mầm non và các mô hình giáo dục cộng đồng về ủy ban nhân dân cấp xã là bước đi phù hợp với ngành giáo dục trong giai đoạn hiện nay.
Khi chính quyền xã trực tiếp quản lý, việc tổ chức và triển khai các hoạt động giáo dục sẽ sát với thực tế địa phương, từ đó nâng cao chất lượng dạy và học, đáp ứng tốt hơn nhu cầu của học sinh. Đồng thời, việc này cũng tạo điều kiện thuận lợi để nhà trường và chính quyền địa phương kịp thời phát hiện và giải quyết những khó khăn, thách thức trong quá trình giảng dạy.
Khi quyền quản lý được phân cấp về cấp xã, các thủ tục và công việc liên quan, đặc biệt là đầu tư cơ sở vật chất và đảm bảo điều kiện học tập cho học sinh, sẽ được xử lý nhanh chóng và sát sao hơn. Bên cạnh đó, khi chính quyền xã trực tiếp phụ trách, mối quan hệ giữa nhà trường và địa phương sẽ được thắt chặt, nâng cao hiệu quả phối hợp và tạo thuận lợi cho công tác tham mưu trong triển khai các hoạt động giáo dục.
Việc này không chỉ giúp rút ngắn quy trình giải quyết các vấn đề phát sinh mà còn nâng cao trách nhiệm của chính quyền địa phương trong việc quan tâm, đầu tư cho giáo dục. Đồng thời, sự chủ động từ cấp xã cũng giúp nhà trường nhanh chóng tiếp cận nguồn lực và hỗ trợ kịp thời, từ đó cải thiện môi trường học tập, nâng cao chất lượng giảng dạy và đáp ứng tốt hơn nhu cầu phát triển toàn diện của học sinh. Đây được xem là bước tiến quan trọng trong việc thúc đẩy giáo dục vùng sâu, vùng xa phát triển bền vững, góp phần thu hẹp khoảng cách giáo dục giữa các vùng miền.
Tuy nhiên, để việc phối hợp giữa nhà trường và ủy ban nhân dân cấp xã diễn ra thuận lợi và hiệu quả, cần thiết lập một cơ chế phối hợp, giám sát rõ ràng. Khi có cơ chế thống nhất, sự phối hợp sẽ diễn ra nhịp nhàng, đồng bộ, qua đó nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục tại địa phương. Ngược lại, nếu thiếu cơ chế, có thể xảy ra tình trạng mỗi nơi thực hiện một cách, gây thiếu nhất quán trong toàn hệ thống”.
Theo thầy Học, trước đây, đội ngũ cán bộ ở xã còn mỏng và trình độ chuyên môn của một số bộ phận chưa đảm bảo, việc phân cấp, phân quyền quản lý có thể gặp nhiều khó khăn. Tuy nhiên, với thực tế hiện nay, đặc biệt là sau sáp nhập các đơn vị hành chính, lực lượng cán bộ có chuyên môn sẽ được tăng cường về cấp xã đồng thời thành lập những phòng ban phụ trách cụ thể. Vì vậy, việc giao thẩm quyền tổ chức lại cơ sở giáo dục cho cấp xã hoàn toàn khả thi.
Ủy ban nhân dân cấp xã sẽ được trao quyền thực hiện một số nhiệm vụ quan trọng như thành lập, cho phép hoạt động, đình chỉ, giải thể, sáp nhập và chuyển đổi loại hình cơ sở giáo dục. Việc phân cấp các quyền này phù hợp với thực tiễn quản lý giáo dục tại địa phương và tạo điều kiện thuận lợi cho nhà trường trong quá trình hoạt động cũng như phát triển.
Cùng bàn về vấn đề này, một vị hiệu trường trường trung học cơ sở tại tỉnh Yên Bái cho rằng, việc chuyển toàn bộ thẩm quyền tổ chức lại cơ sở giáo dục tiểu học, trung học cơ sở, mầm non và các mô hình giáo dục cộng đồng về ủy ban nhân dân cấp xã mang lại nhiều lợi ích.
Thứ nhất, cấp xã là đơn vị hành chính gần dân nên có khả năng nắm bắt sát sao tình hình giáo dục tại địa phương, từ cơ sở vật chất đến đội ngũ giáo viên và nhu cầu học tập của học sinh. Việc phân cấp này giúp công tác quản lý trở nên trực tiếp, linh hoạt và phản ứng nhanh hơn với những phát sinh thực tế.
Thứ hai, tại nhiều xã hiện nay đã có bộ phận chuyên trách hoặc cán bộ phụ trách lĩnh vực giáo dục đảm nhận các nhiệm vụ hành chính như theo dõi hoạt động trường học, đề xuất điều chỉnh, xử lý vi phạm hoặc phối hợp triển khai chính sách giáo dục.
Thứ ba, việc rút ngắn cấp trung gian cũng góp phần giảm bớt thủ tục hành chính, giảm thời gian chờ đợi cho các hồ sơ như xin phép thành lập trường, phê duyệt hoạt động, hoặc giải quyết các vấn đề phát sinh.
Thời gian đầu chuyển giao thẩm quyền quản lý giáo dục về cấp xã có thể phát sinh một số khó khăn trong công tác chuyên môn, do đội ngũ cán bộ xã chưa được đào tạo bài bản về lĩnh vực này. Tuy nhiên, với sự hỗ trợ của công nghệ và chỉ đạo chuyên môn từ Sở Giáo dục và Đào tạo, những vướng mắc ban đầu hoàn toàn có thể được khắc phục”.
Cần xây dựng đội ngũ chuyên trách về giáo dục tại từng xã
Từ thực tiễn quản lý cơ sở giáo dục, thầy Hoàng Quang Cẩn – Hiệu trưởng Trường Tiểu học và Trung học cơ sở A Ngo (huyện Đakrông, tỉnh Quảng Trị) cho rằng, việc chuyển toàn bộ thẩm quyền tổ chức lại cơ sở giáo dục phổ thông, bao gồm trường tiểu học, trung học cơ sở, mầm non về ủy ban nhân dân cấp xã là một đề xuất thể hiện rõ sự định hướng phân cấp mạnh mẽ trong quản lý. Chính quyền cấp xã có lợi thế về sự gần gũi, am hiểu đặc điểm địa bàn nên có thể chủ động triển khai các hoạt động giáo dục một cách linh hoạt, phù hợp với điều kiện thực tế từng vùng.
Về thuận lợi, việc giao thẩm quyền tổ chức lại các cơ sở giáo dục cho cấp xã giúp xử lý nhanh chóng các tình huống phát sinh tại địa phương. Chẳng hạn, tại huyện Đakrông, tỉnh Quảng Trị có nhiều điểm trường lẻ, khi chính quyền xã quản lý sẽ chủ động hơn trong việc sắp xếp, sáp nhập hoặc điều chỉnh hoạt động các điểm trường sao cho phù hợp với điều kiện thực tế, tiết kiệm nguồn lực và nâng cao hiệu quả giáo dục.
Việc giao quyền cho cấp xã cũng giúp xử lý kịp thời tình trạng thiếu giáo viên ở các điểm trường vì chính quyền xã nắm rõ thực tế từng địa bàn, từ đó chủ động phối hợp với các cơ quan quản lý giáo dục cấp trên để đề xuất, báo cáo và hỗ trợ trong việc điều động, bổ sung giáo viên phù hợp. Điều này góp phần khắc phục tình trạng bố trí giáo viên dàn trải, thiếu hiệu quả, góp phần nâng cao tính chủ động và linh hoạt trong công tác quản lý giáo dục ở cấp xã.
Tuy nhiên, để triển khai hiệu quả, cần có đánh giá từ nhiều góc độ như năng lực quản lý nhà nước, chất lượng giáo dục, đội ngũ cán bộ, việc đảm bảo đầy đủ quyền lợi của người học.
Thầy Cẩn nhìn nhận, khi chuyển thẩm quyền quản lý về cấp xã, nếu không có đội ngũ chuyên môn đủ năng lực đảm nhận nhiệm vụ sẽ dễ dẫn đến sự thiếu thống nhất trong quản lý giữa các xã. Vì vậy, cần xây dựng đội ngũ chuyên trách về giáo dục tại từng xã.
Đội ngũ này phải có trình độ chuyên môn vững vàng và năng lực tham mưu cho lãnh đạo xã về các vấn đề trong ngành giáo dục. Đồng thời, họ cần nắm chắc các quy định của Luật Giáo dục cùng các văn bản chuyên ngành để đảm bảo công tác quản lý được thực hiện đúng quy trình, tránh chồng chéo giữa các địa phương. Đây sẽ là lực lượng nòng cốt giúp tổ chức và vận hành hệ thống giáo dục địa phương một cách bài bản và hiệu quả hơn.
Bên cạnh đó, cần thiết lập cơ chế phối hợp, hợp tác và giám sát giữa ủy ban nhân dân xã và các cơ sở giáo dục nhằm đảm bảo chất lượng và hiệu quả quản lý giáo dục. Cơ chế này giúp ngăn ngừa tiêu cực, tăng cường minh bạch và trách nhiệm trong quản lý khi phân quyền cho cấp xã. Đồng thời, sự phối hợp chặt chẽ còn góp phần đáp ứng kịp thời nhu cầu thực tế của học sinh và cộng đồng địa phương.
Trong khi đó, theo Hiệu trưởng Trường Phổ thông dân tộc bán trú Tiểu học Tân Tiến, sau khi sáp nhập công tác luân chuyển, điều động cán bộ, giáo viên sẽ do Sở Giáo dục và Đào tạo đảm nhiệm.
Tuy nhiên, sau khi sáp nhập các đơn vị hành chính, địa bàn quản lý sẽ trở nên rộng hơn, nhiều xã cùng nằm trong một huyện, khiến phạm vi điều hành trải dài và phức tạp hơn.
Trong bối cảnh đó, nếu thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các địa phương, việc điều động giáo viên có thể gặp khó khăn, ảnh hưởng đến hiệu quả công tác cũng như sự ổn định trong hoạt động của các cơ sở giáo dục.