Lưu trữ học là ngành học cung cấp những kiến thức chuyên sâu về công tác lưu trữ và quản lý văn thư. Lưu trữ học không chỉ đơn thuần là "giữ tài liệu", mà là cả một quá trình khoa học, từ thu thập, phân loại, xử lý, bảo quản đến khai thác thông tin nhằm phục vụ cho công tác quản lý, nghiên cứu và phát triển xã hội.
Trong kỷ nguyên số, ngành này đang có bước chuyển mình mạnh mẽ, tích hợp công nghệ hiện đại như số hóa tài liệu, lưu trữ đám mây, bảo mật thông tin và quản lý dữ liệu thông minh.
Đổi mới đào tạo ngành Lưu trữ học trong thời đại công nghệ số
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Đỗ Văn Học, Chủ tịch Hội đồng Khoa học và Đào tạo, Chủ nhiệm Bộ môn Văn thư - Lưu trữ, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh) cho biết: “Lưu trữ học là một ngành khoa học xã hội thuộc nhóm khoa học cơ bản, giữ vai trò quan trọng trong hệ thống các ngành khoa học xã hội và nhân văn.
Tại Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh), ngành Lưu trữ học được tổ chức đào tạo bài bản, góp phần cung cấp nguồn nhân lực có trình độ chuyên môn cao, đáp ứng hiệu quả nhu cầu của các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp trên cả nước”.
Tiến sĩ Đỗ Văn Học cho biết thêm, chương trình đào tạo ngành Lưu trữ học trang bị cho sinh viên nền tảng kiến thức vững chắc về khoa học xã hội và nhân văn, lý luận chính trị, cùng kiến thức chuyên sâu và bổ trợ trong các lĩnh vực văn thư, lưu trữ.
Qua đó, sinh viên sau khi tốt nghiệp có đủ năng lực để trực tiếp thực hiện các nghiệp vụ chuyên môn, tham mưu và hỗ trợ lãnh đạo trong việc triển khai công tác văn thư, lưu trữ tại đơn vị. Đồng thời, người học cũng có nền tảng để tiếp tục nghiên cứu, giảng dạy trong lĩnh vực này tại các cơ sở giáo dục và đào tạo chuyên ngành”.
Về chương trình đào tạo, ngành Lưu trữ học được thiết kế theo hướng gắn kết chặt chẽ giữa kiến thức chuyên môn và việc rèn luyện kỹ năng thực tiễn.
“Mỗi khoá học, khoa sẽ tổ chức một chuyến đi tham quan, khảo sát thực tế tại các cơ quan trung ương và địa phương, tập trung vào công tác văn phòng, văn thư, lưu trữ. Chuyến đi kéo dài từ 5 đến 10 ngày và có sự đồng hành trực tiếp của thầy cô, giúp sinh viên quan sát, học hỏi và đối chiếu kiến thức lý thuyết với thực tiễn nghề nghiệp.
Bên cạnh đó, khoa cũng duy trì sự kết nối chặt chẽ với doanh nghiệp, nhà tuyển dụng và cựu sinh viên nhằm tham gia vào các hoạt động như xây dựng chương trình đào tạo, hỗ trợ thực hành, thực tập cho sinh viên.
Trong thời gian tới, nhà trường và khoa dự kiến sẽ mở rộng và nâng cao hiệu quả hoạt động này thông qua việc tổ chức các hội nghị nhà tuyển dụng, hội nghị cựu sinh viên… nhằm tạo diễn đàn trao đổi, đóng góp ý kiến và tư vấn định hướng nghề nghiệp cho sinh viên đang theo học”, Tiến sĩ Đỗ Văn Học thông tin.
Thầy Học cũng nhấn mạnh một số tố chất quan trọng mà sinh viên cần có khi theo học ngành Lưu trữ học để có thể học tập hiệu quả và phát triển nghề nghiệp bền vững. Theo đó, sinh viên cần có tinh thần tự chủ, sẵn sàng chịu trách nhiệm với công việc được giao; khả năng truyền đạt thông tin rõ ràng, phối hợp tốt trong làm việc nhóm. Cùng với đó, sinh viên phải biết vận dụng linh hoạt, đổi mới và sáng tạo kiến thức, kỹ năng đã học vào thực tiễn công tác tại các cơ quan, tổ chức và doanh nghiệp.
Về phía Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội), theo Tiến sĩ Cam Anh Tuấn, Trưởng khoa, Khoa Lưu trữ học – Quản trị văn phòng, sứ mệnh của ngành Lưu trữ học là đào tạo đội ngũ cử nhân chất lượng, vững vàng về chuyên môn, đáp ứng yêu cầu của xã hội hiện đại.
Tiến sĩ Cam Anh Tuấn chia sẻ: “Lưu trữ học là ngành khoa học có vai trò quan trọng trong việc lưu giữ lâu dài các tài liệu và thông tin quá khứ nhằm phát huy tối đa giá trị phục vụ cho hiện tại và tương lai.
Đồng thời, đây cũng là một ngành khoa học hiện đại bởi đối tượng lưu trữ rất đa dạng, bao gồm: tài liệu giấy, tài liệu ảnh, phim, ghi âm và đặc biệt là tài liệu điện tử cùng các dạng vật mang tin khác. Việc bảo quản và khai thác hiệu quả các di sản thông tin này đòi hỏi phải áp dụng các phương pháp kỹ thuật tiên tiến.
Chương trình đào tạo ngành Lưu trữ học của nhà trường chú trọng trang bị cho sinh viên kiến thức chuyên sâu và kỹ năng thực hành vững chắc trong tổ chức, quản lý văn bản, tài liệu và lưu trữ thông tin, dữ liệu đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số.
Sinh viên sẽ được tiếp cận cả lý thuyết lẫn thực tiễn về nghiệp vụ lưu trữ hiện đại, cũng như các phương pháp ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý hồ sơ và tài liệu lưu trữ điện tử”.
Cũng theo thầy Tuấn thông tin, sinh viên ngành Lưu trữ học tại trường được đào tạo theo chương trình gồm 131 tín chỉ, kết hợp linh hoạt giữa lý thuyết và thực hành nhằm trang bị đầy đủ kiến thức chuyên môn và kỹ năng nghề nghiệp.
Bên cạnh đó, chương trình đào tạo luôn được cập nhật, đổi mới để tích hợp giữa kiến thức nền tảng và ứng dụng công nghệ số trong công tác lưu trữ, quản trị thông tin, qua đó đáp ứng tốt yêu cầu ngày càng cao của thị trường lao động.
Khoa cũng duy trì và phát triển mối quan hệ hợp tác sâu rộng với các Trung tâm Lưu trữ quốc gia; bộ, ngành trung ương và địa phương; cùng nhiều tổ chức – doanh nghiệp lớn, cơ sở đào tạo trong và ngoài nước. Một số đối tác quốc tế tiêu biểu của trường đến từ Nga, Đức, Pháp, Nhật Bản và Hàn Quốc.
Nhờ mạng lưới đối tác phong phú, sinh viên năm 3 và năm 4 ngành Lưu trữ học có nhiều thuận lợi trong việc kiến tập, thực tập và tiếp cận các cơ hội nghề nghiệp tiềm năng sau khi tốt nghiệp.
Tốt nghiệp ngành Lưu trữ học có thể làm những công việc gì?
Chia sẻ về cơ hội nghề nghiệp ngành Lưu trữ học, Tiến sĩ Cam Anh Tuấn cho biết, sau khi tốt nghiệp, cử nhân ngành học này có thể đảm nhiệm nhiều vị trí công việc tại các cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị – xã hội, đơn vị sự nghiệp công lập, doanh nghiệp, ngân hàng, tập đoàn trong và ngoài nước. Các vị trí phổ biến bao gồm: chuyên viên văn thư – lưu trữ, hành chính – văn phòng, quản trị thông tin, quản lý hồ sơ và tài liệu.
Bên cạnh đó, sinh viên tốt nghiệp cũng có thể công tác tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia, Trung tâm Lưu trữ lịch sử tại các tỉnh, thành phố trong cả nước, những nơi đóng vai trò quan trọng trong việc gìn giữ và phát huy giá trị của tài liệu lưu trữ quốc gia.
Đáng chú ý, trong những năm gần đây, nhiều cử nhân ngành Lưu trữ học đã lựa chọn khởi nghiệp với các mô hình dịch vụ lưu trữ hiện đại, bao gồm: chỉnh lý, số hóa tài liệu; tư vấn và thiết kế hệ thống quản lý thông tin, văn bản, tài liệu lưu trữ cho các cơ quan nhà nước, doanh nghiệp và tổ chức. Đây là minh chứng cho tính ứng dụng thực tiễn cao và tiềm năng phát triển nghề nghiệp rộng mở của ngành học này trong thời đại số.
Cùng với đó, trong bối cảnh công nghệ số phát triển mạnh mẽ, Tiến sĩ Cam Anh Tuấn nhận định đây chính là cơ hội để ngành Lưu trữ học có những bước chuyển mình mang tính đột phá.
Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 với sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), Internet vạn vật (IoT)... đang tác động sâu rộng đến mọi lĩnh vực của đời sống, trong đó có công tác lưu trữ tại Việt Nam và trên thế giới.
Trong bối cảnh mới, Việt Nam đang rất cần một đội ngũ nhân lực được đào tạo bài bản về lưu trữ số, lưu trữ điện tử nhằm đáp ứng yêu cầu của chương trình chuyển đổi số quốc gia, góp phần thực hiện thành công tiến trình hiện đại hóa đất nước.
Cũng theo thầy Tuấn, ngành Lưu trữ học ngày nay đã vượt ra khỏi khuôn khổ của một ngành khoa học phụ trợ cho sử học. Các tổ chức lưu trữ và nhà lưu trữ không còn giới hạn vai trò ở việc bảo tồn tài liệu phục vụ mục đích nghiên cứu hay hành chính, mà đã chuyển mình thành những chuyên gia trong lĩnh vực thông tin – dữ liệu, ứng dụng đa dạng phương pháp nghiên cứu và nghiệp vụ hiện đại.
Trong khi đó, theo Tiến sĩ Đỗ Văn Học bên cạnh triển vọng nghề nghiệp rộng mở và đa dạng, cử nhân ngành Lưu trữ học với nền tảng kiến thức vững chắc có thể tiếp tục theo đuổi các bậc học cao hơn như thạc sĩ, tiến sĩ để trở thành nhà khoa học, giảng viên, chuyên gia làm việc tại các viện nghiên cứu, trung tâm lưu trữ, hoặc cơ sở đào tạo chuyên ngành văn thư – lưu trữ, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của xã hội hiện đại.
Thầy Học cũng cho biết, một trong những định hướng trọng tâm trong thời gian tới của trường là mở rộng đào tạo nhiều chuyên ngành mới như lưu trữ số, lưu trữ dữ liệu, hướng đến việc đào tạo đội ngũ chuyên gia lưu trữ số có khả năng đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số quốc gia. Nhà trường đặt mục tiêu quốc tế hóa chương trình đào tạo ngành Lưu trữ học, từng bước tiệm cận với chuẩn mực giáo dục và công nghệ lưu trữ hiện đại trên thế giới.
Cần trau dồi ngoại ngữ và các nghiệp vụ liên quan nếu muốn tăng thu nhập
Từ góc nhìn của doanh nghiệp, ông Bùi Quang Việt Huy - Giám đốc Công ty cổ phần Công nghệ Hành chính Đại Việt, đơn vị hoạt động trong lĩnh vực lưu trữ và số hóa tài liệu cho hay: “Bất kỳ đơn vị hành chính sự nghiệp hay công ty nào cũng cần có cán bộ lưu trữ.
Đối với sinh viên mới tốt nghiệp, chúng tôi yêu cầu ứng viên cần có trình độ chuyên môn vững vàng, không chỉ là những lý thuyết sách mở mà các bạn cần phải có những kỹ năng mềm nhất định như: khả năng giao tiếp tốt, kỹ năng tin học văn phòng, khả năng ứng dụng công nghệ vào công việc hàng ngày. Đặc biệt nếu ứng viên có khả năng ngoại ngữ hay những chứng chỉ nghiệp vụ liên quan sẽ là một điểm cộng lớn”.
Ông Huy cho biết thêm, việc nắm bắt kịp thời xu hướng phát triển của xã hội là yếu tố bắt buộc đối với người làm công tác lưu trữ. Đây không chỉ là điều kiện để thực hiện công việc hiệu quả, mà còn giúp tăng cường mức độ tin cậy và uy tín với khách hàng, doanh nghiệp, cơ quan nhà nước và tổ chức lớn.
Mức lương khởi điểm khi mới vào nghề mà các bạn nhận được có thể trên 10 triệu đồng/tháng.
“Ngành Lưu trữ học hiện nay không còn “thu mình” trong kho tài liệu, mà đã trở thành một mắt xích chiến lược trong quá trình chuyển đổi số. Đây là cơ hội lớn để khẳng định vị thế và mở rộng con đường nghề nghiệp”, Giám đốc Công ty cổ phần Công nghệ Hành chính Đại Việt khẳng định.
Trong khi đó, bạn Nguyễn Thị Phương Trang, cựu sinh viên ngành Lưu trữ học - Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh), hiện đang công tác tại bộ phận hành chính nhân sự của Công ty trách nhiệm hữu hạn Dịch Vụ Công Ten Nơ Erria chia sẻ những thông tin thực tế về mức thu nhập mà sinh viên tốt nghiệp ngành này có thể đạt được trong môi trường làm việc hiện nay.
“Trước đây, ngành Lưu trữ học từng bị đánh giá là có thu nhập thấp và thiếu ổn định. Tuy nhiên, nếu có bằng cấp chính quy và chuyên môn vững, người học hoàn toàn có thể đạt mức thu nhập tốt.
Sinh viên mới ra trường thường có mức lương từ 5–7 triệu đồng/tháng. Nếu có thêm khả năng ngoại ngữ tốt và làm việc tại doanh nghiệp nước ngoài, thu nhập có thể đạt mức 15-20 triệu đồng/tháng.
Sau khi tốt nghiệp, tôi đã chủ động học thêm các chứng chỉ về hành chính nhân sự, kế toán và tiếng Anh giao tiếp, nhờ đó cơ hội việc làm được mở rộng và nâng cao thu nhập”, Phương Trang chia sẻ.
Phương Trang cho biết thêm: “Những kiến thức tôi học được ở trường đã phục vụ thiết thực cho công việc hiện tại. Bên cạnh chuyên môn về lưu trữ, tôi còn được trang bị thêm nhiều kiến thức bổ trợ có tính ứng dụng cao như quan hệ công chúng, tổ chức sự kiện, lễ tân đối ngoại,...
Khi còn ngồi trên giảng đường, sinh viên nên chủ động học hỏi, tham gia câu lạc bộ, đội nhóm để rèn luyện kỹ năng mềm và tinh thần trách nhiệm. Thực tế, công việc liên quan đến lưu trữ, hành chính – văn phòng giữ vai trò then chốt trong hoạt động của mọi tổ chức.
Không ít đồng nghiệp của tôi dù tốt nghiệp ngành khác vẫn phải học thêm các chứng chỉ nghiệp vụ văn thư, lưu trữ, điều này cho thấy vị thế ngày càng rõ nét của ngành Lưu trữ học trong thực tiễn”.