Vừa qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã tổ chức Hội thảo lấy ý kiến xây dựng Nghị định của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 04/2021/NĐ-CP và Nghị định 127/2021/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giáo dục.
Theo đó, nhiều trường đại học kiến nghị cần sửa đổi quy định xử phạt hành chính với trường hợp tuyển vượt 1 sinh viên cũng bị xử phạt. Tuy nhiên, cũng có nhiều ý kiến cho rằng đối với những trường hợp tuyển vượt quá nhiều và tái phạm nhiều lần nên tăng mức xử phạt để đảm bảo đủ tính răn đe.
Tuyển sinh vượt chỉ tiêu ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo nếu không được kiểm soát
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Văn Cường - Đại biểu Quốc hội khoá 15, Phó Chủ tịch Hội đồng Giáo sư nhà nước nhiệm kì 2024 - 2029 cho rằng:
“Vấn đề tuyển sinh vượt chỉ tiêu là một thực trạng đang đặt ra nhiều lo ngại. Nếu không được kiểm soát tốt, việc tuyển sinh ồ ạt có thể dẫn đến tình trạng quá tải, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng đào tạo.
Việc nâng cao chất lượng giáo dục không thể tách rời khỏi việc giảm tỷ lệ sinh viên trên mỗi giảng viên, cũng như đảm bảo đầy đủ các điều kiện về cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học theo chuẩn quy định. Do đó, việc kiểm soát chỉ tiêu tuyển sinh là điều cần thiết và mang tính chiến lược.
Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, khi quyền lựa chọn của người học ngày càng được mở rộng, thì việc 'lệch pha' giữa chỉ tiêu trúng tuyển và số lượng thí sinh trúng tuyển nhập học thực tế là điều khó tránh khỏi.
Người học có thể đăng ký xét tuyển vào nhiều trường khác nhau. Thí sinh có thể trúng tuyển nhiều trường nhưng chỉ có thể chọn một trường để nhập học. Điều này làm tăng tỷ lệ hồ sơ ảo ở các cơ sở giáo dục, khiến các trường buộc phải có kế hoạch tuyển sinh dự phòng để đảm bảo quy mô đào tạo không bị thâm hụt.
Chính vì vậy, số lượng thí sinh được thông báo trúng tuyển có thể lớn hơn chỉ tiêu dự kiến nhằm bù đắp cho những trường hợp không đến nhập học. Hệ quả là đôi khi lại phát sinh tình trạng vượt chỉ tiêu ngoài mong muốn - một tình huống mang tính khách quan, không xuất phát từ sự cố tình vi phạm.
Do vậy, cần xây dựng các khung xử lý với mức độ phân hóa rõ ràng: nếu tỷ lệ vượt lớn, có thể áp dụng hình thức xử lý nghiêm khắc hơn”, Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Văn Cường bày tỏ.
Đồng quan điểm, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Vũ Quỳnh - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Lạc Hồng cho rằng, việc trường đại học tuyển sinh vượt chỉ tiêu, dù chỉ là một vài sinh viên hay lên tới con số hàng trăm phản ánh rõ nét những bất cập cố hữu trong công tác quản lý giáo dục đại học hiện nay.
“Nguyên nhân chủ yếu của tình trạng này đến từ áp lực tài chính, mong muốn mở rộng quy mô đào tạo, và sự lỏng lẻo trong kiểm soát nội bộ. Hệ quả là chất lượng đào tạo bị ảnh hưởng nghiêm trọng khi cơ sở vật chất, đội ngũ giảng viên không theo kịp số lượng sinh viên tăng đột biến.
Dù các trường vi phạm có bị xử phạt, nhưng mức phạt hiện nay còn quá nhẹ so với lợi ích họ thu được, khiến chế tài thiếu tính răn đe. Điều này cho thấy cần siết chặt giám sát, nâng mức xử phạt và thực thi nghiêm túc các quy định để đảm bảo chất lượng và công bằng trong tuyển sinh”, thầy Quỳnh cho hay.
Trong khi đó, Tiến sĩ Nguyễn Văn Quý - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Hưng Yên chia sẻ, việc xác định chỉ tiêu ban đầu trong các đề án tuyển sinh chỉ mang tính chất "dự báo", bởi thực tế luôn chịu tác động của nhiều yếu tố khách quan như nhu cầu thị trường lao động hay xu hướng chọn ngành nghề của người học.
Do đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo nên cân nhắc xem xét một tỷ lệ vượt chỉ tiêu linh hoạt hơn, hoặc có thể dựa trên dữ liệu tuyển sinh của ba năm liền kề. Nếu trong cả ba năm đó, một cơ sở đào tạo đều có số lượng thí sinh trúng tuyển vượt chỉ tiêu thì việc xem xét điều chỉnh chỉ tiêu là hợp lý và có cơ sở.
Nên xử phạt trường tuyển vượt chỉ tiêu cao bằng chính học phí số tuyển vượt để tăng tính răn đe
Theo Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Lạc Hồng, mặc dù các trường đại học vi phạm chỉ tiêu tuyển sinh đều phải chịu hình thức xử phạt hành chính, tuy nhiên, thực tế cho thấy mức phạt hiện nay còn nhẹ, chưa đủ tính răn đe.
Khoản tiền phạt này thường không đáng kể so với lợi ích tài chính mà các trường thu được từ việc tuyển vượt, biến việc nộp phạt thành một chi phí chấp nhận được thay vì là một rào cản pháp lý.
Điều này dẫn đến một thực trạng đáng báo động là nhiều trường đại học sẵn sàng "chấp nhận nộp phạt để tuyển vượt" vì lợi ích tài chính thu được từ việc mở rộng quy mô tuyển sinh lớn hơn rất nhiều so với khoản phạt. Hệ quả là kỷ cương trong tuyển sinh không được duy trì nghiêm túc, gây ra nhiều hệ lụy về chất lượng đào tạo và sự công bằng.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Vũ Quỳnh ủng hộ đề xuất áp dụng hình thức xử phạt hành chính dựa trên chính số học phí mà nhà trường thu được từ số lượng sinh viên tuyển vượt chỉ tiêu.
Thầy Quỳnh nhấn mạnh rằng việc áp dụng mức phạt theo tỷ lệ học phí sẽ mang lại nhiều ưu điểm vượt trội. Thứ nhất, nó sẽ gia tăng đáng kể tính răn đe, buộc các trường phải cân nhắc thật kỹ lưỡng về khả năng đảm bảo chất lượng trước khi quyết định tuyển thêm sinh viên ngoài chỉ tiêu quy định.
Thứ hai, phương pháp này phản ánh đúng hơn mức độ vi phạm của từng trường, tạo ra sự công bằng và minh bạch trong quá trình xử lý. Khi trách nhiệm tài chính gắn liền trực tiếp với hậu quả của việc vi phạm, các trường sẽ có động lực mạnh mẽ hơn để tuân thủ quy định.
Tuy nhiên, để đề xuất này thực sự phát huy hiệu quả tối đa và đảm bảo kỷ cương trong tuyển sinh được thiết lập vững chắc, cần có sự kết hợp đồng bộ với nhiều biện pháp quản lý mạnh mẽ hơn từ phía cơ quan quản lý nhà nước.
Bên cạnh đó, việc công khai minh bạch thông tin về các trường hợp vi phạm sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc tăng cường sự giám sát từ phía xã hội, tạo áp lực buộc các trường phải tuân thủ nghiêm ngặt những quy định về tuyển sinh.
Chỉ khi triển khai đồng bộ và quyết liệt, tình trạng tuyển sinh vượt chỉ tiêu mới có thể được kiểm soát hiệu quả, qua đó đảm bảo chất lượng giáo dục và sự công bằng cho người học.
“Tuyển vượt chỉ tiêu đôi khi có thể xuất phát từ yếu tố khách quan như thí sinh nhập học thấp hơn dự kiến hoặc nhu cầu học tập tăng cao, tuy nhiên, ranh giới giữa linh hoạt và vi phạm nằm ở việc có tuân thủ pháp luật hay không.
Nếu việc điều chỉnh chỉ tiêu được thực hiện đúng quy định, có phê duyệt của cơ quan có thẩm quyền, phù hợp với năng lực đào tạo và được công khai minh bạch thì đó là linh hoạt hợp pháp.
Ngược lại, nếu tuyển vượt mà không điều chỉnh hợp lệ theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành thì dù lý do gì cũng là vi phạm và cần xử lý nghiêm để đảm bảo kỷ cương, công bằng và chất lượng trong tuyển sinh”, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Lạc Hồng nói thêm.
Còn theo Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Hưng Yên, ranh giới giữa sự linh hoạt và vi phạm trong vấn đề tuyển sinh nên được xác định dựa trên "điều kiện đảm bảo chất lượng" theo các thông tư quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Điều cốt yếu là Bộ cần có cơ chế kiểm tra chặt chẽ để đảm bảo rằng các điều kiện nhà trường công bố là "thật", không phải là những con số được "vẽ" ra.
Khi một cơ sở đào tạo có đầy đủ năng lực thật - từ đội ngũ giảng viên, cơ sở vật chất cho đến chương trình đào tạo và được người học chủ động lựa chọn theo đúng nguyện vọng, thì không nên cứng nhắc giới hạn họ chỉ vì một con số chỉ tiêu cố định.
Ngược lại, việc tuyển vượt chỉ tiêu mà không đáp ứng được các điều kiện đảm bảo chất lượng, chẳng hạn thiếu giảng viên, thiếu cơ sở vật chất, lớp học quá tải thì rõ ràng là hành vi cần phải được kiểm soát và xử lý.
Điều quan trọng là Bộ cần tiếp tục duy trì hệ thống quản lý chặt chẽ và tăng cường hoạt động thanh tra, giám sát, đảm bảo rằng các điều kiện về chất lượng thực sự được thực hiện một cách nghiêm túc, thực chất, không mang tính hình thức hay “vẽ” lên cho đủ. Việc linh hoạt là cần thiết, nhưng không thể đánh đổi bằng chất lượng giáo dục.