Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã ký Công điện 82/CĐ-TTg ngày 4/6/2025 về tiếp tục đẩy mạnh cao điểm đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.
Trong lĩnh vực xuất bản, giáo dục, sách giáo khoa giả, sách giáo khoa lậu cũng là vấn nạn cần có biện pháp ngăn chặn nhằm bảo vệ quyền lợi của học sinh, nhà xuất bản cũng như các tác giả.
Sách giáo khoa giả vi phạm nghiêm trọng quyền sở hữu trí tuệ
Chia sẻ về hệ lụy của tình trạng sách giáo khoa giả, trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đỗ Hiệp - Tác giả sách giáo khoa Âm nhạc lớp 10, 11, 12 (bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống - Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam) nhấn mạnh:
“Sách giáo khoa giả, sách giáo khoa lậu gây ra nhiều tác động tiêu cực như thiệt hại kinh tế cho các nhà xuất bản, ảnh hưởng sự phát triển lành mạnh của thị trường sách. Điều này cũng làm gia tăng sự lo lắng, bối rối cho phụ huynh và học sinh khi lựa chọn tài liệu học tập.
Đặc biệt, việc sử dụng sách giáo khoa giả ảnh hưởng đến quá trình dạy và học. Nội dung sách thường bị sao chép cẩu thả, cắt ghép thiếu chính xác, dẫn đến sai lệch kiến thức. Những lỗi này khiến học sinh gặp khó khăn trong việc tiếp thu đúng nội dung bài học.
Chất lượng in kém cũng là vấn đề lớn, với các lỗi như chính tả, hình ảnh không rõ nét, bảng biểu, nốt nhạc bị in sai, gây cản trở cho việc học tập và làm mất đi tính hệ thống của kiến thức.
Đối với các tác giả, sách giáo khoa giả không chỉ làm tổn hại uy tín chuyên môn mà còn xâm phạm quyền lợi chính đáng của họ. Những sai sót học thuật trong sách lậu khiến công sức và tâm huyết của người viết bị xem nhẹ, thậm chí bị hiểu lầm về năng lực.
Hơn nữa, việc sách giả sản xuất với chi phí thấp, bán phá giá và lưu hành ngoài thị trường gây thiệt hại tài chính đáng kể cho tác giả và nhà xuất bản. Điều này khiến chính những người làm công tác viết sách giáo khoa chân chính lo lắng".
Ảnh minh họa.
Cùng trao đổi về vấn đề này, Tiến sĩ Nguyễn Quang Tùng - Tác giả sách giáo khoa Âm nhạc lớp 10, 11, 12 (bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống - Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam) bày tỏ, sách giáo khoa giả gây ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục do không được kiểm duyệt nội dung một cách chặt chẽ.
Những sai lệch về kiến thức trong sách giả có thể khiến học sinh tiếp thu thông tin không chính xác. Điều này không chỉ làm giảm hiệu quả giáo dục mà còn tiềm ẩn nguy cơ định hình sai lệch tư duy của học sinh về các kiến thức nền tảng.
Bên cạnh đó, chất lượng in ấn của sách giáo khoa giả thường rất kém, hình ảnh mờ nhạt, chữ viết không rõ ràng, gây khó khăn cho người đọc và ảnh hưởng tiêu cực đến thị lực của học sinh. Hơn nữa, việc sử dụng giấy và mực in không đạt tiêu chuẩn có thể gây hại đến sức khỏe người dùng, một vấn đề mà ít người để ý nhưng lại mang hậu quả lâu dài.
Về khía cạnh đạo đức, việc mua bán và sử dụng sách giáo khoa giả là hành vi tiếp tay cho vi phạm pháp luật, làm suy giảm ý thức tôn trọng bản quyền trong xã hội. Nhất là khi đối tượng sử dụng sách giả chủ yếu là học sinh, những người đang trong giai đoạn hình thành tư duy và giá trị đạo đức. Điều này có thể dẫn đến nhận thức lệch lạc về quyền sở hữu trí tuệ và ý thức tuân thủ pháp luật.
Chia sẻ thêm về góc độ bản quyền tác giả, thầy Tùng bày tỏ: “Tôi không khỏi xót xa khi chứng kiến sản phẩm trí tuệ của mình và nhóm tác giả bị sao chép, in lậu và phát hành một cách thiếu kiểm soát.
Điều này không chỉ khiến chúng tôi cảm thấy công sức của mình không được tôn trọng mà còn gây lo lắng sâu sắc về chất lượng giáo dục mà thế hệ trẻ đang tiếp nhận. Vấn đề này không chỉ dừng lại ở thiệt hại kinh tế, lợi nhuận trước mắt, mà liên quan trực tiếp đến tương lai của thế hệ trẻ.
Bởi vậy cần có những biện pháp mạnh mẽ và hiệu quả để ngăn chặn triệt để tình trạng sách giáo khoa giả, bảo vệ quyền lợi của học sinh, tác giả và ngành xuất bản.”
Cần cơ chế pháp lý mạnh mẽ hơn để bảo vệ quyền tác giả
Đề xuất các giải pháp để đẩy lùi tình trạng sách giáo khoa giả, sách giáo khoa lậu, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đỗ Hiệp nhấn mạnh, cần triển khai các biện pháp quyết liệt để ngăn chặn tình trạng này.
Cụ thể, phải nâng cao kỹ thuật in ấn để tạo sự khác biệt rõ rệt giữa sách chính thống và sách giả, ví dụ như sử dụng tem chống hàng giả đạt chuẩn hoặc các dấu hiệu nhận biết đặc thù. Các nhà xuất bản chính thống cần đảm bảo chất lượng in ấn vượt trội, giúp người dùng dễ dàng phân biệt với sách lậu kém chất lượng.
Việc triển khai sách giáo khoa điện tử đồng bộ cho tất cả các cấp học phổ thông là một giải pháp có thể cân nhắc. Ứng dụng công nghệ hiện đại, ví dụ như mã hóa để truy xuất nguồn gốc sách, giúp xác định sách chính hãng một cách hiệu quả.
Tuy nhiên, để thực hiện, cần có đội ngũ chuyên gia công nghệ thông tin, tập trung phát triển các giải pháp kỹ thuật. Nếu được triển khai tốt, cách thức này sẽ góp phần hạn chế đáng kể tình trạng sách giáo khoa giả, sách giáo khoa lậu trên thị trường.
Đặc biệt, việc ngăn chặn sách giáo khoa giả đòi hỏi sự tham gia tích cực của toàn xã hội, bao gồm các nhà trường, phụ huynh và học sinh. Các cơ sở giáo dục cần phối hợp chặt chẽ để phát hiện và báo cáo kịp thời các trường hợp sách giáo khoa giả cho cơ quan chức năng.
Phụ huynh kiểm tra kỹ lưỡng chất lượng sách giáo khoa của con em mình theo từng năm học, đảm bảo sử dụng sách chính hãng. Sự chung tay của cộng đồng không chỉ giúp phát hiện sớm sách giả mà còn nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc sử dụng tài liệu học tập đáng tin cậy.
Vấn đề bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ cho đội ngũ tác giả sách giáo khoa cũng là điều Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đỗ Hiệp quan tâm. Thầy Hiệp nói: "Để bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ cho các tác giả sách giáo khoa trong thời đại chuyển đổi số, cần có các cơ chế pháp lý mạnh mẽ và cụ thể hơn".
Theo quan điểm của Tiến sĩ Nguyễn Quang Tùng, có thể sử dụng một số biện pháp sau để ngăn chặn sách giáo khoa giả, sách giáo khoa lậu:
Trước hết, cần áp dụng các công nghệ chống làm giả như tem chống hàng giả, mã QR hoặc mã vạch điện tử, giúp người dùng dễ dàng xác minh nguồn gốc và tính xác thực của sách.
Đồng thời, các cơ quan chức năng cần tăng cường kiểm tra, xử lý nghiêm khắc các cơ sở in ấn và phát hành sách lậu, đồng thời công khai thông tin về các cá nhân, tổ chức vi phạm trên các phương tiện truyền thông để tạo hiệu ứng răn đe.
Các quy định pháp luật về xử phạt hành vi in lậu cần được siết chặt, với mức phạt cao hơn để ngăn chặn triệt để. Thậm chí, những cá nhân cố tình sử dụng sách lậu dù biết rõ nguồn gốc cũng nên được nhắc nhở hoặc yêu cầu cam kết không tái phạm.
Việc đẩy mạnh tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng về tầm quan trọng của việc sử dụng sách giáo khoa chính hãng, tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ cũng là giải pháp cần thiết.
Ngoài ra, việc phát triển sách giáo khoa điện tử được xem là một hướng đi hiệu quả, giúp kiểm soát chất lượng nội dung và đảm bảo kiến thức đạt tiêu chuẩn.
Chia sẻ thêm về xử lý các vi phạm liên quan đến sách giáo khoa giả, thầy Tùng cho biết: "Các cơ quan chức năng đã có những nỗ lực đáng ghi nhận trong việc kiểm tra và xử phạt đối với các hành vi in lậu sách. Tuy nhiên, cá nhân tôi cho rằng các chế tài hiện tại còn tương đối nhẹ, chủ yếu dừng ở mức phạt hành chính, chưa đủ sức răn đe đối với các đối tượng vi phạm.
Một bộ phận người tiêu dùng vẫn còn thiếu quan tâm, không nhận thức đầy đủ về vấn đề sách giả, hoặc dễ bị thu hút bởi giá thành thấp của sách lậu mà không phân biệt được sách thật và sách giả. Do đó, cần có các biện pháp mạnh mẽ hơn từ các cơ quan chức năng, với chế tài đủ nghiêm khắc để ngăn chặn triệt để.
Hiện nay, các phương tiện truyền thông đã tích cực đưa tin về các trường hợp vi phạm liên quan đến hàng giả, hàng kém chất lượng, tạo hiệu ứng tích cực.
Hy vọng trong thời gian tới, các cơ quan chức năng sẽ tiếp tục chú trọng đến vấn đề sách giả, sách lậu, áp dụng các biện pháp xử phạt nghiêm minh và công khai trên các kênh truyền thông đại chúng, nhằm nâng cao ý thức cộng đồng và bảo vệ quyền lợi của tác giả cũng như người tiêu dùng".