Trước bối cảnh đô thị hóa diễn ra nhanh chóng, biến đổi khí hậu phức tạp và công nghệ ngày càng chi phối đời sống con người, thiết kế đô thị đang trở thành một lĩnh vực then chốt trong việc kiến tạo môi trường sống hài hòa, bền vững. Nhận thức sớm xu thế này, Trường Đại học Kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh đã xây dựng và triển khai chương trình tiên tiến ngành Thiết kế đô thị trong nhiều năm nay, nhằm hướng đến đào tạo đội ngũ chuyên gia đáp ứng yêu cầu phát triển đô thị hiện đại.
Tầm quan trọng của lĩnh vực thiết kế đô thị trong bối cảnh hiện nay
Chia sẻ với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ, Kiến trúc sư Vũ Việt Anh - Viện trưởng Viện Đào tạo quốc tế, Trường Đại học Kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh thông tin, từ trước đến nay, Nhà trường đã luôn xác định việc đào tạo chương trình tiên tiến ngành Thiết kế đô thị mang tầm quan trọng chiến lược, đặc biệt là trong bối cảnh các đô thị đang phát triển mạnh mẽ, chịu nhiều áp lực từ quá trình đô thị hóa cường độ cao, biến đổi khí hậu diễn biến phức tạp và sự biến chuyển rất nhanh của công nghệ trong đời sống như hiện nay.
Có thể thấy rằng, các vấn đề đô thị hiện đại như phát triển bền vững, hạ tầng thông minh, quản lý không gian công cộng, hay tái thiết đô thị đều đòi hỏi đội ngũ thiết kế có kiến thức liên ngành, tầm nhìn tư duy toàn cầu và hành động địa phương cũng như những kỹ năng làm chủ công nghệ số, trí tuệ nhân tạo.
Trước thực trạng trên, theo thầy Việt Anh, lĩnh vực thiết kế đô thị là một trong các phương thức tiếp cận tiên tiến nhất để giải quyết các bài toán phát triển cân bằng, hài hòa những vấn đề thách thức cũng như tiềm năng cơ hội vô cùng lớn của các thành phố trên thế giới. Trong đó, chương trình tiên tiến là phương thức giúp nhanh chóng cập nhật những lý thuyết, công nghệ và xu hướng mới, đặc biệt là trong lĩnh vực kiến trúc, quy hoạch, xây dựng, phát triển đô thị lành mạnh và bền vững.
Đối với Trường Đại học Kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh, việc triển khai chương trình tiên tiến đào tạo ngành Thiết kế đô thị còn là phương thức tăng cường hợp tác quốc tế, hướng đến các chuẩn mực giáo dục toàn cầu và nâng cao chất lượng đào tạo chung toàn trường.
Có thể nói, quá trình triển khai thành công chương trình tiên tiến này đã khẳng định vai trò tiên phong của Trường Đại học Kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh là một trường đầu ngành về kiến trúc, quy hoạch, xây dựng, thiết kế ở Việt Nam trong đổi mới đào tạo, thích ứng với những thách thức của đô thị hiện đại.
Vậy nên, đào tạo chương trình tiên tiến ngành Thiết kế đô thị không chỉ là một bước đi tất yếu để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thực tiễn mà còn là chiến lược dài hạn giúp Nhà trường khẳng định vị thế và sứ mệnh trong hệ thống giáo dục đại học Việt Nam về lĩnh vực kiến trúc, xây dựng, góp phần định hình phát triển đô thị thông minh và bền vững trong tương lai.
Nền tảng giúp định hướng “nhập khẩu” chương trình đào tạo hợp tác quốc tế
So với các cơ sở giáo dục đại học khác cũng đào tạo ngành học tương tự, thầy Việt Anh cho biết, chương trình đào tạo tiên tiến ngành Thiết kế đô thị là kết quả của quá trình hợp tác giữa Đại học KU Leuven, vương quốc Bỉ và Trường Đại học Kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh.
Trải qua 16 năm hợp tác, chương trình đã khẳng định được chất lượng và thương hiệu đào tạo, đóng góp nguồn nhân lực chất lượng cao cho lĩnh vực kiến trúc, quy hoạch và thiết kế đô thị của Việt Nam.
Theo đó, xuất phát từ khuôn khổ Chương trình Quy hoạch Môi trường đô thị Việt Nam (UEPP-VN) do Bộ Xây dựng triển khai dưới sự tài trợ của Cộng đồng châu Âu năm 2008, chương trình tiên tiến ngành Thiết kế Đô thị được hình thành vào năm 2009 nhờ sự tham gia hợp tác của trường Đại học Katholieke Leuven (KU Leuven) - Vương quốc Bỉ thông qua việc xây dựng chương trình đào tạo, và bồi dưỡng nâng cao năng lực đội ngũ giảng dạy để thực hiện việc đưa nội dung thiết kế đô thị vào thực tiễn.
Chương trình tiên tiến đào tạo kiến trúc sư ngành Thiết kế đô thị của Trường Đại học Kiến trúc Thành phố Hồ Chí Minh được Bộ Giáo dục và Đào tạo phê duyệt thông qua hai quyết định số 7581/QĐ-BGDĐT ngày 29 tháng 11 năm 2007 về việc giao nhiệm vụ đào tạo chương trình tiên tiến trình độ đại học và Quyết định số 5079/QĐ-BGDĐT ngày 13 tháng 10 năm 2011 về việc phê duyệt chương trình đào tạo tiên tiến trình độ đại học.
Đến nay, với 15 khóa liên tục đào tạo, chương trình tiên tiến đào tạo ngành Thiết kế đô thị của Trường Đại học Kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh vẫn là chương trình đào tạo kiến trúc sư duy nhất cả nước cho lĩnh vực thiết kế đô thị này.
Theo đó, với thời gian đào tạo là 4,5 năm, sau khi tốt nghiệp, sinh viên sẽ nhận bằng kiến trúc sư (khung năng lực đào tạo trình độ bậc 7). Thông qua việc tuyển sinh, đào tạo bằng tiếng Anh, song hành cùng hợp tác quốc tế cụ thể, thực tiễn tại địa phương và phương pháp học tích cực, chương trình tiên tiến tạo ra nguồn nhân lực không chỉ làm việc tốt trong nước mà còn đủ sức tham gia thị trường lao động quốc tế, không chỉ là nhân sự tốt trong các tập đoàn, công ty, cơ quan mà còn có thể là những nhà sáng lập, khởi nghiệp trong lĩnh vực kiến trúc, xây dựng, để tự kiến tạo công việc cho mình cùng cộng sự, đóng góp chuyên môn cho cộng đồng.
Thầy Việt Anh khẳng định, tiếp nối thành công dựa trên nền tảng định hướng nhập khẩu chương trình đào tạo hàng đầu thế giới của giai đoạn đề án chương trình tiên tiến kể trên, từ năm 2013 đến nay, Trường Đại học Kiến trúc Thành phố Hồ Chí Minh đã tiếp nhận thành quả hợp tác với đối tác quốc tế, chủ động tổ chức triển khai chương trình đào tạo và cấp bằng kiến trúc sư thiết kế đô thị hoàn toàn tại Việt Nam, trên cơ sở tiếp tục hợp tác giảng dạy, thực hành với giảng viên và học viên nghiên cứu đến từ Đại học KU Leuven, Bỉ.
Với đội ngũ giảng viên là những chuyên gia có năng lực chuyên môn tích hợp lý luận và thực hành chuyên sâu trong và ngoài nước, cùng với chương trình đào tạo tiên tiến, cập nhật thường xuyên những vấn đề cụ thể, thực tiễn, Trường Đại học Kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh tự hào đã góp phần đóng góp một đội ngũ kiến trúc sư lành nghề, có cách tiếp cận hiện đại, tầm nhìn rộng mở toàn cầu để giải quyết các vấn đề địa phương, đã, đang và tiếp tục tham gia công việc chuyên môn ở nhiều góc độ khác nhau như nhà tư vấn, nhà quản lý, nhà đầu tư, ... của lĩnh vực kiến trúc xây dựng.
Những hành trình fieldwork nhiều dấu ấn của sinh viên chương trình tiên tiến ngành Thiết kế đô thị
Mặt khác, chia sẻ về một số điểm nổi bật trong chương trình tiên tiến ngành Thiết kế đô thị đã thu hút người học quan tâm, thầy Việt Anh thông tin, nhờ việc tiếp cận đào tạo tiên tiến bằng phương thức đào tạo chú trọng gắn kết với thực tiễn thông qua việc thực hiện đồ án cường độ cao tại thực địa để giải quyết vấn đề thực tiễn, lấy phương pháp đồ bản (mapping method) và lý thuyết đô thị học cảnh quan (landscape urbanism) làm cốt lõi, một trong những điểm cốt lõi của Chương trình tiên tiến ngành Thiết kế đô thị là đào tạo đồ án gắn chặt với tiếp cận thực địa (fieldwork).
Thông qua các lát cắt địa lý, gắn kết thông tin về không gian với các yếu tố văn hóa, xã hội, kinh tế, các đồ án sẽ khám phá ra đặc trưng của từng địa bàn nghiên cứu, định vị và phối kết vai trò của nó trong một kịch bản phát triển một môi trường định cư bền vững và phù hợp cho cư dân nơi đó trong tương lai.
Hàng năm (trừ giai đoạn đại dịch COVID-19), Trường Đại học Kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh đã hợp tác với Đại học KU Leuven để tổ chức các khóa đào tạo tích hợp cường độ cao dạng “Field Workhop”, diễn ra trong vòng khoảng 2 tuần đến 1 tháng liên tục. Mỗi lần sẽ tổ chức trực tiếp tại thực địa của các địa phương như Cà Mau, Đà Lạt, Cần Thơ, Huế, Bạc Liêu, …; có từ 40-60 người tham gia. Nhờ đó, sinh viên tham gia chương trình đào tạo kiến trúc sư thiết kế đô thị của nhà trường có cơ hội làm việc cùng các học viên, sinh viên của Đại học KU Leuven và nhiều trường đại học uy tín khác trong nước và quốc tế, khu vực dưới sự hướng dẫn những giáo sư, giảng viên các đơn vị tham gia.
Trước mỗi chuyến thực địa, các giáo sư và giảng viên đã có mặt từ sớm để tiến hành các chuyến đi tiền trạm, làm việc với các cơ quan chức năng, đơn vị tư vấn và chính quyền địa phương nhằm xây dựng một bộ đề bài phù hợp với bối cảnh cụ thể. Đó là sự chuẩn bị nghiêm túc cho chuỗi hoạt động “Field Workshop” – nơi khởi đầu không phải bằng bài giảng lý thuyết mà bằng chính những buổi báo cáo và chia sẻ thông tin thực trạng từ đại diện chính quyền đô thị, cơ quan quản lý xây dựng và các chuyên gia quy hoạch tổng thể tại địa phương nghiên cứu.
Tại đây, sinh viên không chỉ được tiếp cận chuyên đề học thuật mà còn được hướng dẫn bài bản về phương pháp nghiên cứu thực địa, kỹ năng sử dụng công cụ đồ bản. Mỗi người được phân công đến từng khu vực cụ thể, đi sâu vào cộng đồng, ghi nhận những quan sát nguyên bản bằng bản vẽ ký họa, hình ảnh thực tế và cả những cuộc trò chuyện trực tiếp với người dân địa phương. Có ngày, sinh viên phải di chuyển hàng trăm cây số để hoàn thành nhiệm vụ, nhưng khi đêm xuống, sau bữa cơm vội, thầy trò lại quây quần trao đổi, phản biện, chỉnh sửa bài làm – một thói quen chuyên nghiệp giúp họ vững vàng hơn cho ngày tiếp theo.
Kết thúc mỗi đợt fieldwork, các nhóm sinh viên sẽ hoàn thiện một “câu chuyện nơi chốn” – sản phẩm học thuật được kể lại qua poster triển lãm và bài thuyết trình công phu trước hội đồng chuyên gia. Những người tham dự hội đồng này không chỉ đến từ các cơ sở đào tạo mà còn đại diện các lĩnh vực chuyên sâu như quy hoạch, thiết kế đô thị, môi trường rừng, môi trường nước và phát triển bền vững.
Đáng chú ý, kết quả từ các đợt thực địa không đơn thuần là bài tập sinh viên. Những bản vẽ, bản đồ được trình bày chỉn chu như sản phẩm của giới chuyên nghiệp, đẹp như sách – bởi chính chúng cũng sẽ được biên tập, in ấn và xuất bản như tài liệu chuyên ngành. Nhưng trên hết, điều tạo nên giá trị đặc biệt là mỗi đồ án đều kể lại một câu chuyện sống động, sâu sắc về văn hóa, sinh thái và con người bản địa.
Thông qua những trải nghiệm thực tế này, sinh viên được tiếp cận đề bài chân thực từ chính những nhu cầu bức thiết của địa phương – một hành trình học tập đầy cảm hứng, gắn kết học thuật với thực tiễn sâu sắc.
Tóm lại, phương thức đào tạo thực hiện đồ án thiết kế đô thị trong các khóa đào tạo tích hợp thực địa này không chỉ dừng ở phạm vi “làm đẹp”, triển khai định hướng quy hoạch thành hướng dẫn thiết kế không gian mà còn cung cấp cho người học cách tiếp cận chủ động, vừa tiếp biến phù hợp những thay đổi, vừa giữ gìn bản sắc kiến trúc cảnh quan vốn có của địa phương, đồng thời hướng đến kiến tạo nên những giá trị mới cho cộng đồng. Phương thức đào tạo qua thực địa đã và đang là hạt nhân và là một trong những điểm độc đáo trong hoạt động đào tạo kiến trúc sư ngành Thiết kế đô thị theo chương trình tiên tiến.
Số lượng thí sinh quan tâm, đăng ký có xu hướng tăng trong những năm gần đây
Ngoài ra, thông tin về công tác tuyển sinh những năm gần đây đối với chương trình tiên tiến ngành Thiết kế đô thị, Viện trưởng Viện Đào tạo quốc tế, Trường Đại học Kiến trúc Thành phố Hồ Chí Minh cho biết, số lượng thí sinh quan tâm, đăng ký xét tuyển và trúng tuyển vào ngành đang có xu hướng gia tăng rõ rệt qua từng năm.
Không chỉ dừng lại ở con số đầu vào, chất lượng sinh viên theo học chương trình này cũng ngày càng được khẳng định. Nhiều sinh viên sau khi tốt nghiệp đã nhanh chóng tìm được việc làm đúng chuyên môn, phù hợp với tinh thần sáng tạo và khả năng nghiên cứu đã được rèn luyện suốt quá trình đào tạo. Một số khác tiếp tục theo đuổi con đường học thuật, chuyển tiếp thành công lên bậc thạc sĩ, tiến sĩ tại những cơ sở giáo dục danh tiếng như Đại học KU Leuven (Bỉ) cùng nhiều đại học hàng đầu trên thế giới.
Đáng chú ý, các thế hệ sinh viên đầu tiên của chương trình hiện đang tham gia giảng dạy, nghiên cứu, tư vấn chuyên môn tại nhiều cơ quan trong và ngoài nước, trong đó có Trường Đại học Kiến trúc Thành phố Hồ Chí Minh, nơi họ đã bắt đầu hành trình với ngành Thiết kế đô thị. Uy tín của ngành, vì thế, không chỉ đến từ chương trình học mà còn từ chính chất lượng, bản lĩnh và thành tựu của các thế hệ sinh viên, như một minh chứng sống động cho hiệu quả đào tạo.
Có thể nói, chính sức lan tỏa từ những câu chuyện thành công đã tạo nên hiệu ứng “hữu xạ tự nhiên hương”, khiến một ngành học còn khá mới như Thiết kế đô thị ngày càng nhận được sự quan tâm mạnh mẽ từ các bạn trẻ yêu thích sáng tạo và định hướng phát triển bền vững trong không gian sống tương lai.