LTS: Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ, tác động sâu sắc của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đất nước ta đứng trước thế -vận mới để bứt phá trở thành nước phát triển có thu nhập cao vào năm 2045.
Để đạt được mục tiêu này, Đảng và Nhà nước đã định hướng chiến lược phát triển mới dựa vào khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và nguồn nhân lực chất lượng cao, nhân tài để nâng cao năng suất lao động tổng hợp của toàn xã hội, tạo lợi thế cạnh tranh, hội nhập quốc tế giúp Việt Nam vượt qua bẫy thu nhập trung bình và nguy cơ tụt hậu, hiện thực hóa khát vọng hùng cường và thịnh vượng của dân tộc, đưa đất nước phát triển nhanh và bền vững trong kỷ nguyên mới.
Một loạt các quyết sách, định hướng của Đảng đã được ban hành thông qua các kết luận, nghị quyết quan trọng. Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia trong đó xác định khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là động lực chính để phát triển lực lượng sản xuất hiện đại, hoàn thiện quan hệ sản xuất, đổi mới phương thức quản trị quốc gia, phát triển kinh tế - xã hội.
Để hiểu rõ hơn về hoạt động nghiên cứu khoa học, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số tại Đại học Bách khoa Hà Nội, Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam có cuộc trao đổi với Giáo sư, Tiến sĩ Lê Anh Tuấn – Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Hội đồng đại học.
Phóng viên: Ngày 25/3/2025, Đại học Bách khoa Hà Nội đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt “Đề án phát triển Đại học Bách khoa Hà Nội thuộc nhóm cơ sở giáo dục đại học hàng đầu Châu Á”. Thưa Giáo sư, thực hiện định hướng phấn đấu xây dựng thành đại học nghiên cứu đa ngành, đa lĩnh vực, nhà trường đã triển khai nhiều chủ trương, giải pháp đổi mới và gặt hái được những thành quả như thế nào?
Giáo sư, Tiến sĩ Lê Anh Tuấn: Chiến lược phát triển Đại học Bách khoa Hà Nội giai đoạn 2017-2025, tầm nhìn 2030 đã định hướng rõ nét sứ mạng, tầm nhìn, mục tiêu và nhiệm vụ, giải pháp phát triển Đại học Bách khoa Hà Nội.
Năm 2025 là năm cuối thực hiện chiến lược phát triển 2017-2025 và cũng sẽ là năm đầu tiên thực hiện chiến lược mới cho giai đoạn 2025-2035, tầm nhìn 2045.
Quyết định số 663/QĐ-TTg ngày 25/3/2025 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án phát triển Đại học Bách khoa Hà Nội thuộc nhóm cơ sở giáo dục đại học hàng đầu châu Á, trước đó Quyết định số 1512/QĐ-TTg ngày 02/12/2022 của Thủ tướng Chính phủ về việc chuyển mô hình thành Đại học, Quyết định số 2586/QĐ-BGDĐT ngày 19/9/2024 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo phê duyệt đề án tự chủ ĐHBK Hà Nội giai đoạn 2024-2030 là những kết quả nổi bật trong quá trình thực hiện chiến lược 2017-2025 và là nền tảng vững chắc cho giai đoạn phát triển tiếp theo.
Đề án “Phát triển Đại học Bách khoa Hà Nội thuộc nhóm cơ sở giáo dục đại học hàng đầu châu Á” với mục tiêu phát triển Đại học Bách khoa Hà Nội thành cơ sở giáo dục đại học hiện đại, thuộc nhóm hàng đầu châu Á trong lĩnh vực kỹ thuật và công nghệ; là trung tâm xuất sắc về đào tạo, phát triển tài năng, nghiên cứu và đổi mới sáng tạo, giữ vai trò dẫn dắt trong hệ thống giáo dục đại học Việt Nam ở các ngành phục vụ phát triển công nghệ chiến lược và công nghiệp trọng điểm, bao gồm các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo, an ninh mạng, chuỗi khối, điện tử, bán dẫn, chip, công nghệ số, robot và tự động hoá, năng lượng, môi trường, công nghệ sinh học, vật liệu tiên tiến, đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế - xã hội của Thủ đô Hà Nội, của vùng Đồng bằng sông Hồng và của cả nước.
Quá trình tái cơ cấu và tổ chức bộ máy tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu năng và hiệu quả được Đại học Bách khoa Hà Nội kiên trì thực hiện trong thời gian vừa qua. Theo đó, Đại học được tổ chức thành các Trường và một số Khoa chuyên ngành với chức năng đào tạo và nghiên cứu; các Viện nghiên cứu với chức năng nghiên cứu liên ngành, xuyên ngành và chuyển giao công nghệ; các Trung tâm dịch vụ, hỗ trợ và hệ thống doanh nghiệp để triển khai các hoạt động hỗ trợ, thúc đẩy hợp tác trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Các quy chế, quy định thu hút nhân tài, nâng cao chất lượng đào tạo gắn với nghiên cứu và đổi mới sáng tạo được ban hành đã tạo những bước chuyển biến lớn trong mọi hoạt động của Đại học.
Bên cạnh đó, Đại học Bách khoa Hà Nội xác định hợp tác với các đối tác doanh nghiệp, hợp tác với các cơ sở giáo dục đại học, tổ chức nghiên cứu trong và ngoài nước là chìa khóa để nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu. Trong đó, Đại học đã chủ động tham gia và là thành viên tích cực trong các liên minh, cụm đại học hàng đầu Việt Nam để liên kết, hợp lực trong đào tạo và nghiên cứu, bao gồm chia sẻ nguồn lực, thế mạnh đặc trưng của các thành viên.
Đại học Bách khoa Hà Nội cũng là thành viên tích cực tham gia Chương trình 07-Ctr/TU ngày 17/03/2021 của Thành ủy Hà Nội về đẩy mạnh phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2021 - 2025, tham gia phối hợp xây dựng Đề án Vườn ươm công nghệ và doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo Hà Nội…
Phóng viên: Giáo sư có thể chia sẻ cụ thể hơn về những hoạt động nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng tạo Đại học Bách khoa Hà Nội hiện nay?
Giáo sư, Tiến sĩ Lê Anh Tuấn: Với nền tảng của một đại học công lập tự chủ, Đại học Bách khoa Hà Nội đã chủ động trong xây dựng chiến lược phát triển và các kế hoạch chiến lược bao gồm chương trình, kế hoạch chiến lược phát triển khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.
Ngày 31/3/2025, Đảng ủy Đại học Bách khoa Hà Nội đã ban hành Nghị quyết chuyên đề số 86-NQ/ĐU về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đối số Đại học Bách khoa Hà Nội. Đây là nghị quyết chuyên đề cụ thể hóa tinh thần Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị vào thực tiễn của Đại học Bách khoa Hà Nội.
Nghị quyết chuyên đề số 86-NQ/ĐU đặt ra các mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp lớn để phát triển đột phá Đại học Bách khoa Hà Nội trong thời gian tới. Trong đó định hướng rõ nét các ngành, lĩnh vực thế mạnh của Đại học Bách khoa Hà Nội phục vụ phát triển công nghệ chiến lược như dữ liệu, trí tuệ nhân tạo, an ninh mạng, chuỗi khối, điện tử, chip bán dẫn, công nghệ số, robot và tự động hoá, năng lượng, môi trường, công nghệ sinh học, vật liệu tiên tiến, vũ trụ.
Các định hướng này đã cụ thể hóa và mở rộng 04 lĩnh vực khoa học công nghệ ưu tiên của Đại học Bách khoa Hà Nội đã được ban hành trước đó gồm công nghệ dữ liệu và hệ thông minh, năng lượng và môi trường bền vững, vật liệu mới và khoa học và công nghệ sức khỏe.
Nghị quyết chuyên đề số 86-NQ/ĐU cũng định hướng đầu tư mạnh mẽ để nâng cao tiềm lực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số của Đại học Bách khoa Hà Nội bao gồm đầu tư xây dựng cơ sở vật chất hiện đại cho các lĩnh vực, công nghệ ưu tiên; tạo dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo gắn kết giữa đại học với doanh nghiệp và địa phương; và quan trọng nhất là xây dựng và vận hành các cơ chế thuận lợi trong thu hút và phát triển nhân tài.
Hoạt động nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng tạo được định hướng và triển khai đồng bộ trong toàn đại học đã tạo cơ hội cho hệ sinh thái đổi mới sáng tạo phát triển và hoạt động ngày càng sôi động, các nhóm nghiên cứu được hình thành và tạo ra nhiều sản phẩm nghiên cứu có giá trị.
Một số thành quả điển hình trong thời gian gần đây có thể liệt kê như sau: Năm 2021, Đại học Bách khoa Hà Nội là cơ sở giáo dục đại học duy nhất của Việt Nam được tổ chức Clarivate trao Giải thưởng sáng tạo trong 2 năm liền, được vinh danh “Ngôi sao sáng chế IPStar 2021” với 63 bằng sáng chế được Cục Sở hữu trí tuệ cấp trong giai đoạn 2016-2021. Đến năm 2024, đã có trên 120 bằng sở hữu trí tuệ của cán bộ giảng viên Đại học Bách khoa Hà Nội được cấp.
Đại học Bách khoa Hà Nội cũng đã đóng góp tích cực vào các dự án quốc gia như sản xuất các sản phẩm hỗ trợ hiệu quả trong phòng chống dịch COVID-19 như máy oxy dòng cao BKVM-HF1, Container tạo ôxy và khí nén di động; tham gia Đề án 06 do Bộ Công an chủ trì trong công tác xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư và hệ thống sản xuất, cấp và quản lý căn cước công dân; hay gần đây là các nền tảng chuyển đổi số do Đại học Bách khoa Hà Nội phát triển như Daotao.ai, BK Study, eDiploma, BK Office đang được phối hợp khai thác và chuyển giao cho các tổ chức, cơ sở giáo dục ở Việt Nam.
Phóng viên: Để kết quả nghiên cứu khoa học đạt như kỳ vọng, Đại học Bách khoa Hà Nội đã và đang đầu tư cơ sở vật chất, hạ tầng và có chính sách thu hút, nâng cao chất lượng của lực lượng nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng tạo ra sao, thưa Giáo sư?
Giáo sư, Tiến sĩ Lê Anh Tuấn: Đại học Bách khoa Hà Nội luôn chủ động trong việc tìm kiếm các nguồn lực cả trong nước và quốc tế đầu tư cho hoạt động nâng cao năng lực đào tạo và nghiên cứu khoa học, bao gồm đầu tư nâng cấp hạ tầng, cơ sở vật chất phục vụ đào tạo, nghiên cứu cũng như triển khai các chính sách thu hút và phát triển nhân tài.
Trong giai đoạn vừa qua, nhiều dự án tăng cường cơ sở vật chất hiện đại đã được triển khai, có thể kể đến một số dự án nổi bật như:
Dự án “Nâng cao chất lượng giáo dục đại học tại Trường Đại học Bách khoa Hà Nội” do Ngân hàng Thế giới World Bank tài trợ với tổng kinh phí gần 1.200 tỷ đồng trong giai đoạn 2018-2023 đã được hoàn thành. Bao gồm xây dựng 15 phòng thí nghiệm đào tạo và 15 phòng thí nghiệm nghiên cứu trong các lĩnh vực Điện - Điện tử, Cơ điện tử và Khoa học vật liệu; tòa nhà C7 với 39.000 m2 sàn xây dựng trở thành nơi học tập, làm việc và nghiên cứu của giảng viên và sinh viên Trường Cơ khí, Trường Điện - Điện tử và một số khoa chuyên ngành.
Dự án “Đầu tư Phòng thí nghiệm Công nghệ số thông minh và trí tuệ nhân tạo phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” cho giai đoạn 2021-2022 thuộc Dự án “Đầu tư xây dựng các phòng thí nghiệm dùng chung khu vực Bắc, Trung, Nam” theo Quyết định phê duyệt số 1538/QĐ-BGDĐT ngày 13/5/2021 của Bộ Giáo dục và Đào tạo.
Dự án “Dự án Tăng cường năng lực nghiên cứu trong lĩnh vực Hàn cho Trường Đại học Bách khoa Hà Nội – Việt Nam” do Chính phủ Nhật Bản viện trợ cho giai đoạn 2021- 2025 để đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị, phòng thí nghiệm cho lĩnh vực công nghệ Hàn tại Đại học Bách khoa Hà Nội.
Dự án “Đổi mới Khoa học và Công nghệ Cao su Thiên nhiên cho Chu trình Các-bon Toàn cầu” do Cơ quan hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA) và Cơ quan Khoa học và Công nghệ Nhật Bản (JST) tài trợ trong giai đoạn 2022-2027 để đầu tư phát triển phòng thí nghiệm trong lĩnh vực Công nghệ Cao su.
Đại học Bách khoa Hà Nội cũng đã và đang triển khai nhiều dự án đầu tư cải tạo, sửa chữa khuôn viên, hạ tầng và cơ sở vật chất khác từ nguồn tài chính của Đại học.
Trong bối cảnh còn nhiều điểm nghẽn trong thế chế về thu hút nhân tài, Đại học Bách khoa Hà Nội đã xây dựng các đề án riêng về thu hút giảng viên xuất sắc, về tuyển giảng viên nguồn… các đề án này bước đầu đạt được nhiều thành công, tạo đà cho việc triển khai các chương trình, đề án thu hút và phát triển nhân tài trong bối cảnh mới với nhiều chính sách vượt trội được thí điểm và ban hành theo tinh thần của Nghị quyết số 57-NQ/TW.
Phóng viên: Nghị quyết số 57 cho phép thí điểm đối với những vấn đề thực tiễn mới đặt ra. Chấp nhận rủi ro, đầu tư mạo hiểm và độ trễ trong nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ, đổi mới sáng tạo. Theo Giáo sư, điều kiện này sẽ tạo đột phá như thế nào đối với nhà khoa học và cơ sở đào tạo?
Giáo sư Lê Anh Tuấn: Trước tiên, khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo để phát triển đột phá cần phải có sự đầu tư đột phá từ cơ chế chính sách nhằm tạo môi trường thông thoáng, năng động, minh bạch và công bằng đến đầu tư tài chính từ nguồn ngân sách kèm theo cơ chế đa dạng hóa nguồn tài chính cho khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.
Thực tế cho thấy không quốc gia nào sở hữu những nhà khoa học hàng đầu thế giới lại áp dụng chính sách quản lý nhiệm vụ khoa học công nghệ từ nguồn ngân sách bằng cơ chế kiểm soát chặt chẽ từ quá trình đến sản phẩm nghiên cứu. Nghiên cứu và sáng tạo là một quá trình tìm tòi lâu dài, tư duy sáng tạo, đột phá và có tính rủi ro cao.
Việc chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu, triển khai khoán chi đến sản phẩm cuối cùng thể hiện trong Nghị quyết số 193/2025/QH15 ngày 19/02/2025 của Quốc hội và Nghị định số 88/2025/NĐ-CP ngày 13/4/2025 của Chính phủ đã đề cập rõ nét đến vấn đề này. Đây cũng là quan điểm đột phá từ thể chế về khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.
Đích đến cuối cùng của khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo chính là tri thức khoa học công nghệ và sản phẩm khoa học công nghệ được thương mại hóa, ứng dụng vào thực tiễn.
Để có được 2 mục tiêu này, trước tiên cần kiến tạo cơ chế để khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trở thành hành động như “chiến tranh nhân dân”, tạo động lực và phát huy vai trò, sức mạnh của các nhà khoa học, của các tổ chức khoa học công nghệ, của các cơ sở giáo dục đại học, viện nghiên cứu...
Đầu tư cho khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số từ ngân sách nhà nước có vai trò là đầu tư làm mồi, theo quan điểm “chi cho khoa học công nghệ” để tạo ra nguồn lực của khoa học công nghệ, bao gồm tri thức khoa học công nghệ và sản phẩm khoa học công nghệ.
Tiếp theo, để sản phẩm khoa học công nghệ đến được thị trường cần phải tiếp tục được đầu tư hoàn thiện tính năng, đầu tư ươm tạo và thị trường hóa sản phẩm. Quá trình đầu tư và thị trường hóa sản phẩm là một giai đoạn có tính rủi ro rất cao, đòi hỏi phải có hệ sinh thái, có quỹ đầu tư, bao gồm các quỹ đầu tư mạo hiểm.
Việc tạo dựng cơ chế để các tổ chức khoa học công nghệ, cơ sở giáo dục đại học, viện nghiên cứu chủ động huy động nguồn lực tài chính cho các quỹ phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, quỹ hiến tặng, quỹ đầu tư mạo hiểm… là rất cần thiết. Tổ chức cơ sở có môi trường nghiên cứu và đổi mới sáng tạo phát triển, năng động, thu hút nhân tài thì nền khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo quốc gia mới có cơ hội để cất cánh.
Phóng viên: Trong bối cảnh hiện nay, Việt Nam đang có những thời cơ nào để từng bước làm chủ một số công nghệ chiến lược, công nghệ số? Để tận dụng những thời cơ đó, Đại học Bách khoa Hà Nội và cơ sở giáo dục đại học/viện nghiên cứu trên cả nước cần lưu ý những gì, thưa Giáo sư?
Giáo sư Lê Anh Tuấn: Việt Nam đang đứng trước thời cơ và vận hội lớn để phát triển đất nước. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 đã đưa thế giới bước vào một giai đoạn phát triển công nghệ hiện đại, dựa trên nền tảng số với sự bùng nổ của các công nghệ lõi như trí tuệ nhân tạo (AI), internet vạn vật (IoT), dữ liệu lớn (Big Data), điện toán đám mây (Cloud), robot, in 3D, công nghệ nano, blockchain, thực tế ảo, làm nền tảng cho sản xuất thông minh, kết nối thông minh, tác động đa lĩnh vực đến xã hội, kinh tế và địa chính trị của toàn thế giới. Trong đó, trật tự sản xuất, chuỗi cung ứng toàn cầu được sắp xếp lại.
Đây sẽ là cơ hội lớn để Việt Nam tham gia vào chuỗi cung ứng của các ngành công nghệ chiến lược và công nghiệp trọng điểm, mang lại giá trị cao cho đất nước. Tinh thần và cách làm đột phá của Nghị quyết số 57-NQ/TW chính là nền tảng để huy động toàn dân, đặc biệt là đội ngũ trí thức thay đổi tư duy, cách làm và dấn thân cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, mang lại giá trị tự cường cho dân tộc.
Đại học Bách khoa Hà Nội thể hiện rõ nét quan điểm phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là cốt lõi và bao trùm; gắn đào tạo, đặc biệt là đào tạo sau đại học với nghiên cứu và đổi mới sáng tạo.
Thay đổi quan điểm và mục tiêu về khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo theo hướng chi cho khoa học công nghệ để tạo ra tiềm lực bao gồm đội ngũ trí thức làm khoa học công nghệ và sản phẩm có tiềm năng đưa ra thị trường phục vụ xã hội và cộng đồng.
Cơ cấu tổ chức, bộ máy hỗ trợ, triển khai hoạt động khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo từng bước được tái cơ cấu, các cơ chế nội bộ được xây dựng và ban hành nhằm thích ứng với cơ chế, phương thức tổ chức hoạt động khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo trong bối cảnh mới. Các lĩnh vực, nhóm ngành khoa học công nghệ ưu tiên cũng được tái sắp xếp nhằm tập trung nguồn lực và tận dụng được lợi thế trong hợp tác, đồng hành với địa phương, doanh nghiệp, đối tác trong và ngoài nước.
Tại Đại học Bách khoa Hà Nội, 6 viện nghiên cứu hiện nay có tên gọi thể hiện rõ các lĩnh vực nghiên cứu liên ngành rộng, nằm trong các hướng khoa học công nghệ ưu tiên của Đại học, gồm: Viện Công nghệ điều khiển và tự động hóa, Viện Công nghệ năng lượng, Viện Nghiên cứu công nghệ không gian và dưới nước, Viện Công nghệ và kinh tế số, Viện Khoa học và công nghệ sức khỏe, Viện Nghiên cứu và ứng dụng trí tuệ nhân tạo. Các Viện nghiên cứu này, cùng với các Trường trực thuộc Đại học đang là nơi đề xuất và hiện thực hóa các ý tưởng nghiên cứu, ý tưởng sản phẩm thế mạnh của Đại học Bách khoa Hà Nội hướng đến giải quyết các vấn đề của thực tiễn khoa học và chuyển giao ứng dụng phục vụ thực tiễn.
Đại học Bách khoa Hà Nội, cũng như các cơ sở giáo dục đại học, viện nghiên cứu cần coi đây là thời điểm đột phá để tái cơ cấu bộ máy, lấy đào tạo sau đại học gắn với nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng tạo làm nòng cốt và mục tiêu phát triển tiên phong của tổ chức; cùng với việc kiến tạo môi trường, hệ sinh thái thu hút nguồn đầu tư tài chính đa dạng cho khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, thu hút nhân tài là giảng viên, nhà nghiên cứu và sinh viên xuất sắc trong và ngoài nước.
Các cơ sở giáo dục đại học, viện nghiên cứu hội tụ các đặc điểm ở trên sẽ là nơi tập trung đội ngũ nhân lực nghiên cứu, đổi mới sáng tạo tài năng và trở thành thành viên đóng vai trò cốt lõi trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo gắn với địa phương, vùng kinh tế và hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia. Theo góc nhìn hệ thống, hệ sinh thái đổi mới sáng tạo địa phương, vùng kinh tế và quốc gia cũng cần coi cơ sở giáo dục đại học, viện nghiên cứu là thành tố quan trọng hàng đầu trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, từ đó định hình các cơ chế gắn kết như cơ chế quỹ phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo; quỹ đầu tư; chương trình, nhiệm vụ chiến lược.
Phóng viên: Trân trọng cảm ơn Giáo sư.