Ngữ văn là một trong những môn học bắt buộc trong Chương trình Giáo dục phổ thông. Hiện tại, có ba bộ sách giáo khoa được Bộ Giáo dục và Đào tạo phê duyệt sử dụng để giảng dạy là Cánh diều, Chân trời sáng tạo và Kết nối tri thức với cuộc sống.
Cả ba bộ sách này đều được biên soạn theo Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 với cấu trúc chung là phát triển năng lực học sinh thông qua mạch hoạt động đọc - viết - nói - nghe.
Sau một thời gian, giáo viên, phụ huynh và học sinh đánh giá cao hai bộ sách giáo khoa của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam.
Là thành viên của Hội đồng lựa chọn sách giáo khoa cấp trung học phổ thông do Sở Giáo dục và Đào tạo chủ trì cũng là người trực tiếp giảng dạy ba năm học qua, người viết cho rằng hai bộ sách Ngữ văn Chân trời sáng tạo và Kết nối tri thức với cuộc sống được đánh giá cao, nhờ có những điểm nhấn độc đáo, đặc biệt là cách thiết kế nhan đề bài học.
Điểm nổi bật của bộ sách Chân trời sáng tạo
Bộ sách Chân trời sáng tạo có hai điểm nổi bật chính, tạo nên sự khác biệt.
Thứ nhất, nhan đề mỗi bài học kết hợp cả chủ điểm và thể loại. Mỗi bài học tập trung vào một chủ điểm cụ thể, lồng ghép các văn bản cùng loại, thể loại với nhau.
Những chủ điểm này được chọn lọc kỹ lưỡng, phản ánh các vấn đề gần gũi trong cuộc sống, phù hợp với lứa tuổi học sinh, đồng thời hướng đến việc đánh thức những phẩm chất tốt đẹp và trang bị kỹ năng sống cần thiết. Chẳng hạn, bộ sách Ngữ văn 9 có 10 chủ điểm độc đáo:
Dễ dàng hiểu, chủ điểm “Thương nhớ quê hương” khơi gợi tình yêu đất nước, giúp học sinh cảm nhận những dư âm quá khứ qua thơ ca.
“Giá trị của văn chương” tập trung làm rõ ý nghĩa của văn chương đối với đời sống tâm hồn với những văn bản nghị luận.
“Những di tích lịch sử và danh thắng” đưa học sinh khám phá vẻ đẹp thiên nhiên và lịch sử qua các văn bản thông tin.
“Con người trong thế giới kì ảo” mở ra không gian của truyện truyền kỳ, bồi dưỡng cách ứng xử trước thử thách.
“Khát vọng công lí” nuôi dưỡng lòng trắc ẩn, đồng cảm với ước mơ về một xã hội công bằng qua truyện thơ Nôm.
“Những vấn đề toàn cầu” nâng cao ý thức và trách nhiệm công dân trong bối cảnh hội nhập quốc tế từ trong những văn bản nghị luận.
“Hành trình khám phá sự thật" rèn luyện kỹ năng quan sát, phân tích, suy luận qua truyện trinh thám.
“Những cung bậc tình cảm” giúp học sinh thấu hiểu tâm tình của nhà thơ và thể hiện cảm xúc cá nhân qua thơ song thất lục bát.
“Những bài học từ trải nghiệm đau thương” sẽ khơi dậy sự đồng cảm với nỗi đau của người khác và biết vượt qua khó khăn để trưởng thành từ các văn bản kịch – bi kịch.
“Tiếng vọng ngày qua” là cơ hội để rút ra bài học cuộc sống trong các văn bản thơ trữ tình.
Cách tiếp cận này không chỉ giúp học sinh hiểu đặc điểm từng loại, thể loại văn bản mà còn làm nổi bật mục tiêu của Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 là phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực cho học sinh.
Thứ hai, thiết kế bảng kiểm độc đáo. Một điểm đặc biệt khác của sách Chân trời sáng tạo là việc tích hợp bảng kiểm trong mỗi bài học, đặc biệt ở hoạt động Viết, Nói và Nghe.
Sau hoạt động thực hành, học sinh có thể sử dụng bảng kiểm để tự đánh giá và điều chỉnh hoạt động của mình. Điều này giúp các em tự nhận diện mức độ đạt được của từng yêu cầu, từ đó rèn luyện và hoàn thiện kỹ năng.
Đây là một phương pháp hiệu quả để học sinh “làm chủ kiến thức phổ thông, biết vận dụng hiệu quả kiến thức, kỹ năng đã học vào đời sống và tự học suốt đời”, đúng như tinh thần của Chương trình Giáo dục phổ thông tổng thể.
Nhìn chung, bộ sách Chân trời sáng tạo được biên soạn dựa trên quan điểm “vì người học”, lấy người học làm trung tâm, giúp các em không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn hình thành những phẩm chất và năng lực cần thiết.
Điểm nổi bật của bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống
Bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống cũng có những điểm nhấn độc đáo, tạo ra sự khác biệt với các bộ sách còn lại.
Thứ nhất, nhan đề bài học cấp trung học cơ sở có câu văn, câu thơ đi kèm. Ví dụ, sách giáo khoa lớp 9 sử dụng những câu văn, câu thơ nổi tiếng, tiêu biểu cho chủ điểm bài học:
Những câu này không chỉ là lời giới thiệu, gửi một thông điệp sâu sắc, định hướng nội dung bài học mà còn khơi gợi cảm xúc, sự tò mò, thúc đẩy học sinh chủ động và hứng thú hơn trong học tập.
Học sinh nên học thuộc và vận dụng những câu nổi tiếng này vào bài viết sẽ làm cho bài văn trở nên ấn tượng và có chiều sâu. Những câu được chọn lọc kỹ lưỡng, cô đọng tinh thần và ý nghĩa cốt lõi của bài học giúp học sinh nắm bắt trọng tâm bài học ngay từ đầu. Đồng thời nuôi dưỡng tâm hồn và hình thành thói quen tích lũy những câu danh ngôn giá trị. Điều này khơi gợi cảm xúc, sự tò mò, thúc đẩy học sinh chủ động và hứng thú hơn trong quá trình học tập.
Thứ hai, nhan đề bài học cấp trung học phổ thông tập trung vào một đặc trưng nổi bật của thể loại. Chẳng hạn, sách lớp 10 có các bài như: “Sức hấp dẫn của truyện kể”, “Vẻ đẹp của thơ ca”, “Nghệ thuật thuyết phục trong văn nghị luận”, “Sức sống của sử thi”, “Tích trò sân khấu dân gian”, “Nguyễn Trãi - dành còn để trợ dân này”, “Quyền năng của người kể chuyện”, “Thế giới đa dạng của thông tin”, “Hành trang cuộc sống”.
Cách đặt nhan đề này không dựa vào tên thể loại văn bản hay chủ điểm mà dựa vào các vấn đề hoặc yếu tố nổi bật của thể loại đó. Đây là điều đáng quan tâm mà giáo viên và học sinh phải nắm chắc khi thực hành các kỹ năng đọc - viết - nói - nghe.
Trọng tâm của mỗi bài học là tập hợp các văn bản thuộc cùng một thể loại, được gợi mở từ nhan đề. Các văn bản cùng thể loại có thể có mối liên hệ về nội dung nhưng không nhất thiết phải cùng thời kỳ hoặc cùng nền văn học. Cách thiết kế này giúp học sinh có cái nhìn toàn diện hơn về văn học.
Tóm lại, cả hai bộ sách Chân trời sáng tạo và Kết nối tri thức với cuộc sống đều có những cách tiếp cận riêng biệt, độc đáo nhưng cùng hướng đến mục tiêu chung là phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất học sinh.
(*) Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả.