Kỳ thi năm nay đánh dấu bước chuyển quan trọng trong lộ trình đổi mới giáo dục, khi hơn 1,13 triệu thí sinh đã tham gia kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông năm 2025 theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018. Đề thi được thiết kế theo định hướng đáp ứng các mục tiêu: “Đánh giá đúng năng lực học sinh, làm cơ sở cho việc tuyển sinh giáo dục nghề nghiệp và giáo dục đại học”.
Theo ý kiến của nhiều chuyên gia giáo dục và giáo viên, nội dung đề thi đã có những sự điều chỉnh phù hợp giúp đánh giá tốt hơn năng lực của thí sinh; tránh học tủ, học lệch; có tính phân hóa cao để tạo thuận lợi cho công tác tuyển sinh đại học, cao đẳng. Tuy vậy, đây là năm đầu tiên triển khai theo cấu trúc định dạng đề thi mới nên khó tránh khỏi tình trạng thầy cô và học sinh bỡ ngỡ với đề thi năm nay. Song, sau kỳ thi cũng đặt ra bài toán về sự đồng bộ giữa việc đổi mới thi cử, kiểm tra, đánh giá với điều kiện dạy - học, đồng thời yêu cầu bảo đảm công bằng trong xét tuyển.
Ảnh minh họa: Mộc Trà.
Đảm bảo sự ổn định giữa các tổ hợp môn và bám sát với thực tiễn học tập
Việc đổi mới cách thức ra đề trong kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông đang và sẽ tạo ra chuyển biến tích cực, thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá trong các nhà trường. Với mục tiêu lấy người học làm trung tâm, hướng tới sự công bằng, tin cậy và đo được chuẩn đầu ra đúng, chia sẻ về vấn đề này, thầy Vũ Khắc Ngọc - chuyên gia giáo dục, giáo viên môn Hóa học tại Hệ thống Giáo dục HOCMAI đánh giá cao về cả nội dung và hình thức của các môn trong đề thi tốt nghiệp trung học phổ thông năm nay đã bám sát với tinh thần của chương trình giáo dục phổ thông mới.
Hiện nay, việc xét tuyển bằng điểm thi tốt nghiệp trung học phổ thông không phải là lựa chọn duy nhất, mà các cơ sở đào tạo đại học đều đa dạng phương thức tuyển sinh. Những yếu tố mới xuất hiện trong năm nay (như quy định bỏ xét tuyển sớm hay các trường phải quy đổi tương đương điểm trúng tuyển, ngưỡng đầu vào giữa các phương thức xét tuyển cho một ngành/nhóm ngành đào tạo) có thể tác động đến mặt bằng chung điểm chuẩn năm nay.
Hơn nữa, vì năm 2025 là năm đầu tiên học sinh lớp 12 thi tốt nghiệp trung học phổ thông theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018, do đó, điểm chuẩn xét tuyển vào các trường đại học sẽ thiết lập một mặt bằng mới và có thể khó dự đoán, bởi lẽ, có rất nhiều yếu tố chi phối. Việc dự đoán độ khó của đề thi tốt nghiệp trung học phổ thông môn Toán hay môn Tiếng Anh sẽ tác động như thế nào tới điểm chuẩn là điều không đơn giản.
Trên thực tế, hàng năm vẫn có tình trạng đề thi môn này được đánh giá dễ hơn hoặc khó hơn so với môn khác. Trong khi đó, phần lớn các trường đại học vẫn xét tuyển điểm thi tốt nghiệp trung học phổ thông theo hướng sử dụng nhiều tổ hợp cho một ngành. Như vậy, nếu đề thi môn Toán và Tiếng Anh khó hơn, khiến điểm trung bình thấp đi; nhưng những môn khác trong tổ hợp lại dễ hơn, khiến điểm trung bình cao hơn, thì khi đưa về xét tuyển theo tổ hợp, tuy có thể không nhiều, nhưng tác động tới điểm chuẩn nói chung sẽ có.
Bên cạnh đó, một số thí sinh mặc dù vẫn dự thi môn tiếng Anh nhưng các em đã có chứng chỉ tiếng Anh quốc tế IELTS và có thể quy đổi điểm thi từ các chứng chỉ này theo hướng có lợi hơn. Song, tinh thần chung điểm chuẩn có thể thấp hơn năm trước từ 1-2 điểm, tùy từng ngành. Thí sinh không nên quá lo lắng vì nguyên tắc xét tuyển hiện nay của Bộ Giáo dục và Đào tạo là các em được đăng ký không giới hạn số nguyện vọng và không có sự phân biệt về thứ tự nguyện vọng. Do đó, nếu có chiến thuật sắp xếp nguyện vọng hợp lý thì các em có thể yên tâm về cơ hội trúng tuyển các trường đại học yêu thích.
Mặt khác, thầy Ngọc cho rằng, nếu xem xét từng môn thi một cách độc lập, riêng lẻ thì độ khó của đề không có vấn đề gì. Tuy nhiên, xét trên phương diện xét tốt nghiệp thì chuẩn đầu ra cần phải có tính nhất quán. Còn trên phương diện xét tuyển đại học thì việc thiếu đồng đều giữa các môn và sự biến động mức độ khó - dễ giữa các năm có thể ảnh hưởng việc lên kế hoạch và lựa chọn môn thi phù hợp với năng lực của thí sinh. Ngoài ra, nhiều trường đại học còn đa số lấy một mức điểm chuẩn chung cho tất cả các tổ hợp môn, dù độ khó các môn khác nhau, điều này có thể dẫn đến tổ hợp này đăng ký thuận lợi hơn tổ hợp kia.
Để khắc phục vấn đề này, cần phải từng bước chuẩn hóa đề thi và đảm bảo bám sát với thực tiễn học tập ở các trường trung học phổ thông hiện nay. Cụ thể, cần xây dựng cấu trúc ổn định với tỷ lệ hợp lý giữa các mức độ nhận biết, thông hiểu và vận dụng, cũng như nghiên cứu áp dụng chỉ số bách phân vị giữa các môn từ năm sau. Còn ngay năm nay nên so sánh bách phân vị để chỉ ra chênh lệch giữa các tổ hợp môn khác nhau, từ đó làm cơ sở điều chỉnh điểm chuẩn giữa các tổ hợp một cách phù hợp hơn.
Ngoài việc bảo đảm công bằng trong công tác tuyển sinh, cần thực hiện phân tích điểm hiệu chỉnh giữa các môn thi để phục vụ công tác đánh giá kết quả thi của các môn thi. Đối với việc dạy và học ở địa phương, điểm hiệu chỉnh cho phép đánh giá khách quan mức độ tiến bộ của từng môn khi so sánh điểm trung bình thi tốt nghiệp các môn khác nhau trong cùng địa phương. Để bảo đảm sự ổn định của kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông, cần chuẩn hóa đội ngũ xây dựng đề thi về chuyên môn và kỹ thuật ra đề, thiết kế bài thi chuẩn hóa, phản ánh đúng chuẩn đầu ra và bảo đảm độ tin cậy.
Từng bước xây dựng chuẩn hóa đề thi và khung đánh giá năng lực
Với một kỳ thi có ảnh hưởng lớn như tốt nghiệp trung học phổ thông, để đánh giá kỳ thi đạt được mục tiêu cần xem xét một cách toàn diện tất cả các bước từ khâu xây dựng khung đánh giá, thiết kế ngân hàng câu hỏi, ma trận đề, tổ chức thi cũng như phân tích dữ liệu sau kỳ thi. Theo Tiến sĩ Đặng Xuân Cương - Giám đốc Khoa học nền tảng Khảo Thí Online, FPT IS, tốt nghiệp tiến sĩ chuyên ngành Giáo dục học tại Đại học Flinder (Úc), một kỳ thi được triển khai hiệu quả khi có sự đồng bộ và gắn kết chặt chẽ giữa ba yếu tố then chốt là chương trình, giảng dạy và đánh giá.
Nội dung đề thi năm nay có nhiều điểm hay trong việc kết nối kiến thức, kỹ năng của Chương trình giáo dục phổ thông 2018 với các tình huống thực tiễn, tính phân hóa rõ ràng. Nhưng cùng với đó, việc triển khai đánh giá lại toàn bộ các khâu kết hợp với phân tích dữ liệu chuyên sâu là rất cần thiết. Đánh giá năng lực là một lĩnh vực khó, không chỉ ở Việt Nam mà còn là thách thức ở nhiều quốc gia và tổ chức khảo thí trên thế giới.
Để đánh giá được một năng lực bất kỳ, việc đầu tiên cần làm đó là xây dựng khung năng lực rõ ràng bao gồm các thành tố và hệ thống biểu hiện cụ thể, có thể định lượng được. Trên cơ sở này, các câu hỏi đánh giá sẽ được thiết kế sao cho gắn với biểu hiện cụ thể, phản ánh đúng bản chất của năng lực đó. Các khung năng lực này không chỉ là căn cứ để xây dựng ngân hàng câu hỏi đề thi, mà còn là căn cứ cho việc giảng dạy và đánh giá trong các nhà trường nhằm giúp học sinh phát triển năng lực.
Ảnh minh họa: Doãn Nhàn.
Còn đối với ngân hàng câu hỏi, điều này không chỉ được hiểu là biên soạn một cách cẩn thận bởi các chuyên gia, mà còn cần quan tâm đến việc định cỡ một cách cẩn thận. Đây quá trình xác định các tham số của câu hỏi dựa trên dữ liệu và đưa các câu hỏi trong ngân hàng về cùng một thang đo chung. Để thực hiện việc định cỡ đòi hỏi quá trình thử nghiệm phải được thiết kế khoa học, việc phân tích cần được thực hiện trên dữ liệu thử nghiệm ứng dụng các lý thuyết đo lường.
Sau khi đã có ngân hàng câu hỏi, mỗi câu hỏi thi sẽ có nhiều thông số thống kê cổ điển và hiện đại để biết được mức độ khó - dễ, khả năng phân biệt giữa các nhóm thí sinh, khả năng trả lời bằng đoán mò, mức độ phù hợp của câu hỏi với các mô hình phân tích, đường cong thông tin, đường cong đặc trưng cũng như các thông tin khác liên quan của câu hỏi đó. Các thông số này sẽ được sử dụng để thiết kế đề thi cũng như làm cơ sở so sánh các đề thi khác nhau.
Các kỳ thi quan trọng ở các nước trên thế giới hoặc của các tổ chức khảo thí uy tín đều có cách làm như vậy để đảm bảo độ tin cậy, độ giá trị của đề thi cũng như tính công bằng cho người dự thi. Nhằm đạt được mục tiêu này, một là, Chương trình giáo dục phổ thông 2018 cần tiếp tục phát triển, đặc biệt chú trọng triển khai hoàn thiện các khung năng lực và phẩm chất, đồng thời xây dựng các tài liệu hướng dẫn thực hiện chương trình.
Hai là, làm rõ vai trò của chương trình giáo dục trong mối quan hệ với hoạt động giảng dạy và đánh giá. Về mặt bản chất, hoạt động giảng dạy và đánh giá trong nhà trường giúp cho học sinh đạt được yêu cầu về nội dung giáo dục và năng lực, phẩm chất đã được quy định.
Ba là, triển khai xây dựng các ngân hàng câu hỏi dựa trên các khung đánh giá được xây dựng để phục vụ cho các cấu phần đánh giá khác nhau, trong đó ứng dụng công nghệ khoa học đo lường và đánh giá trong quá trình xây dựng.
Bốn là, nâng cao kỹ năng đánh giá cho giáo viên, đặc biệt khai thác các dữ liệu đánh giá để phục vụ quá trình dạy học. Công nghệ hiện nay có thể hỗ trợ tốt cho những công việc này. Việc giáo viên nâng cao kỹ năng đánh giá lớp học để cân bằng với hoạt động giảng dạy dựa vào chương trình và khung năng lực chi tiết sẽ góp phần to lớn cho triển khai Chương trình giáo dục phổ thông 2018 và từng bước đồng bộ được các cấu phần của hệ thống đánh giá.