Giúp chính sách sát thực tế hơn, khả thi hơn và có tính ứng dụng cao hơn
Trao đổi về đề xuất trên, Đại biểu Quốc hội Trịnh Thị Tú Anh - Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Lâm Đồng cho biết: “Tôi đánh giá đây là một đề xuất rất đáng hoan nghênh và có tầm nhìn chiến lược, phù hợp với tinh thần của Nghị quyết số 66-NQ/TW, Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị và những sửa đổi trong Luật Cán bộ, công chức. Việc để chuyên gia, nhà đầu tư giáo dục tư thục tham gia vào các vị trí công chức lãnh đạo, quản lý, đặc biệt là trong việc xây dựng chính sách và lựa chọn nhân sự, sẽ mang lại những lợi thế và thuận lợi đáng kể cho cả xã hội hóa giáo dục, phát triển giáo dục tư thục và toàn ngành giáo dục”.
Theo đó, nữ đại biểu chỉ ra, đề xuất trên sẽ tạo được những lợi thế và thuận lợi như: Tận dụng kinh nghiệm thực tiễn và chuyên môn sâu, bởi, các chuyên gia và nhà đầu tư giáo dục tư thục là những người trực tiếp vận hành, phát triển các cơ sở giáo dục. Họ có kinh nghiệm thực tiễn sâu sắc về quản lý, tài chính, nhân sự, chương trình giảng dạy và đặc biệt là hiểu rõ nhu cầu thị trường, xu hướng phát triển giáo dục hiện đại. Việc đưa họ vào các vị trí hoạch định chính sách sẽ giúp chính sách sát thực tế hơn, khả thi hơn và có tính ứng dụng cao hơn.
Thúc đẩy đổi mới và sáng tạo, do giáo dục tư thục thường năng động hơn, tiên phong trong việc áp dụng các mô hình giáo dục mới, công nghệ giảng dạy tiên tiến. Sự tham gia của họ sẽ mang đến tư duy đổi mới, khuyến khích sáng tạo trong hoạch định và triển khai chính sách, giúp ngành giáo dục vượt qua “lối mòn”.
Nâng cao hiệu quả quản lý và điều hành, với kinh nghiệm quản lý doanh nghiệp, các chuyên gia, nhà đầu tư có thể áp dụng các phương pháp quản trị hiện đại, linh hoạt vào bộ máy nhà nước, từ đó nâng cao hiệu quả điều hành, giảm bớt sự quan liêu, cứng nhắc.
Hơn nữa, việc thu hút đầu tư tư nhân vào giáo dục là một trong những giải pháp quan trọng để giảm gánh nặng ngân sách. Khi các chuyên gia, nhà đầu tư tham gia sâu hơn vào quá trình hoạch định chính sách, họ có thể đề xuất các cơ chế khuyến khích đầu tư hiệu quả hơn, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho sự phát triển của giáo dục tư thục, từ đó giảm áp lực tài chính cho nhà nước.
Tăng cường xã hội hóa giáo dục: Sự tham gia của khu vực tư nhân sẽ làm đa dạng hóa các mô hình giáo dục, đáp ứng nhu cầu học tập đa dạng của người dân. Điều này không chỉ giúp giảm tải cho hệ thống công lập mà còn tạo ra môi trường cạnh tranh lành mạnh, thúc đẩy nâng cao chất lượng giáo dục tổng thể.
Khi chính sách được xây dựng bởi những người hiểu rõ thực tiễn và có tầm nhìn, các cơ sở giáo dục tư thục sẽ có môi trường thuận lợi để phát triển, nâng cao chất lượng đào tạo, tiếp cận các chuẩn mực quốc tế, từ đó đóng góp vào việc nâng cao chất lượng chung của toàn ngành.
Đồng thời, tạo sự tin tưởng và đồng thuận. Khi khu vực tư nhân được trực tiếp tham gia vào quá trình xây dựng chính sách, họ sẽ cảm thấy được lắng nghe, tin tưởng hơn vào các chủ trương của nhà nước, từ đó tạo sự đồng thuận và hợp tác chặt chẽ hơn giữa nhà nước và khối tư nhân trong phát triển giáo dục.
Đồng quan điểm đó, Đại biểu Quốc hội Châu Quỳnh Dao - Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Kiên Giang (tỉnh An Giang sau sắp xếp) cũng cho rằng, điều này phù hợp với chính sách thu hút nhân tài.
“Bởi vì, cơ chế này đã thu hút được những người có năng lực, kinh nghiệm từ khu vực tư nhân. Từ năng lực quản lý đầu tư, vận hành cơ sở giáo dục tư thục, thì những chính sách khi ban hành sẽ đáp ứng được nhu cầu xã hội, nhu cầu của thị trường và tránh tình trạng chính sách khi ban hành ra thì xa rời thực tế.
Một điểm nữa, thường các chuyên gia này sẽ mang đến những ý tưởng mới, vì cách tiếp cận là khác biệt, môi trường làm việc ở khu vực tư góp phần thúc đẩy những đổi mới trong hoạt động của cơ quan nhà nước, trong đó có những quyết sách về nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo.
Có thể nói, cơ chế này có một ưu điểm nổi bật nữa, đó là tăng cường tính minh bạch và công khai. Việc này phản ánh đúng tính chất của Nhà nước, đó là xã hội dân chủ, công bằng. Do đó, quá trình xây dựng chính sách, nếu như có sự tham gia đa dạng thành phần, sẽ góp phần minh bạch hóa quá trình hoạch định, xây dựng và thực thi chính sách trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo.
Nếu có thể thu hút nhiều chuyên gia, nhà giáo dục ở khu vực tư, sẽ tạo động lực thu hút đầu tư trong lĩnh vực giáo dục nói chung và lĩnh vực giáo dục tư thục nói riêng. Nguồn lực không phải là chỉ là tài chính, mà còn là vật lực và đặc biệt là nguồn nhân lực, với những tri thức, kinh nghiệm giúp chúng ta rất nhiều trong việc mà ban hành những chính sách có chất lượng và giảm tải ngân sách nhà nước.
Thông thường, cũng có rất nhiều chuyên gia, những nhà đầu tư hay các nhà quản lý giáo dục tư thục được đào tạo bài bản ở nước ngoài. Do đó, tiếp cận những mô hình quản lý có nhiều cái mới, cho nên cũng có rất nhiều ý tưởng đổi mới. Từ đó, cũng thúc đẩy giáo dục tư thục phát triển phù hợp với xu thế của quốc tế” - Đại biểu Châu Quỳnh Dao nhìn nhận.
Bên cạnh những thuận lợi, cơ chế này cũng đứng trước một số khó khăn, Đại biểu Châu Quỳnh Dao phân tích: “Khó khăn đầu tiên là sự xung đột lợi ích, do cơ quan quản lý nhà nước chú trọng mục tiêu xã hội, trong khi các nhà đầu tư chú trọng hiệu quả kinh doanh.
Thêm nữa, hiện nay, cơ chế để chuyên gia, nhà đầu tư giáo dục tư thục tham gia đóng góp ý kiến vào quá trình xây dựng chính sách vẫn còn hạn chế. Thực tiễn trong thời gian qua cho thấy, ý kiến của khối tư thục đôi khi chưa được tiếp thu đầy đủ, do phần nào vẫn còn có sự bảo thủ trong công tác hoạch định chính sách trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo.
Một điểm nữa, đó là thách thức về mặt pháp lý. Bởi, khi mà chúng ta ban hành cơ chế mà để chuyên gia, nhà đầu tư làm những công việc giống như nhà quản lý ở khu vực công, thì thách thức về mặt pháp lý rất rõ, đó là việc ký kết hợp đồng hay xác định quyền hạn, trách nhiệm cũng như công tác đánh giá, khen thưởng, kỷ luật.
Một khó khăn nữa, về mặt tiếp nhận thông tin và minh bạch hóa dữ liệu. Đôi khi thông tin phục vụ xây dựng chính sách chưa được chia sẻ công khai, minh bạch, khiến cho đơn vị tư nhân thiếu cơ sở đề xuất ý kiến một cách hiệu quả hơn, kịp thời hơn. Đặc biệt, cái mới cũng thu hút nhiều ý kiến trái chiều từ dư luận, chắc chắn sẽ có áp lực”.
Cần có một lộ trình cụ thể và những điều kiện then chốt
Theo Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh, để thực hiện việc này, cần có một lộ trình cụ thể và những điều kiện then chốt.
Cụ thể: Cần xây dựng khung pháp lý chi tiết: Mặc dù Luật Cán bộ, công chức (sửa đổi) đã “mở đường”, nhưng cần có các văn bản dưới luật (Nghị định, Thông tư) hướng dẫn chi tiết về các vị trí việc làm cụ thể mà chuyên gia, nhà đầu tư tư thục có thể tham gia; tiêu chuẩn, điều kiện, quy trình tuyển chọn, bổ nhiệm; thời hạn làm việc; quyền hạn, trách nhiệm và cơ chế đánh giá, kiểm soát.
Cần phân loại các hình thức tham gia. Không nhất thiết phải là công chức trọn thời gian. Có thể có nhiều hình thức tham gia linh hoạt. Chẳng hạn: Công chức tạm thời/có thời hạn (bổ nhiệm chuyên gia làm công chức trong một thời gian nhất định (ví dụ 3-5 năm) cho một dự án, nhiệm vụ cụ thể). Cố vấn đặc biệt/Chuyên gia biệt phái (mời chuyên gia, nhà đầu tư làm cố vấn cho các bộ phận chuyên môn, các ủy ban, hội đồng tư vấn mà không cần là công chức chính thức. Thành viên hội đồng thẩm định, ban soạn thảo (mời tham gia trực tiếp vào các ban soạn thảo chính sách, hội đồng thẩm định dự án). Trao đổi cán bộ (khuyến khích các cán bộ quản lý nhà nước có kinh nghiệm sang làm việc tại các cơ sở tư thục và ngược lại). Xác định các vị trí ưu tiên, tập trung vào các vị trí có tính chất hoạch định chính sách, xây dựng kế hoạch, quản lý dự án, tài chính - những nơi mà kinh nghiệm thực tiễn của khu vực tư nhân có thể phát huy tối đa. Ví dụ như các vị trí trong Phòng Giáo dục tư thục của Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, hoặc các đơn vị chuyên trách về chính sách giáo dục.
Thiết lập quy trình tuyển chọn minh bạch, dựa trên năng lực. Áp dụng các tiêu chí tuyển chọn công khai, minh bạch, tập trung vào năng lực, kinh nghiệm, uy tín chuyên môn của ứng viên thay vì chỉ chú trọng bằng cấp hay quá trình công tác công lập.
Đồng thời, xây dựng cơ chế lương, thưởng, đãi ngộ linh hoạt, cạnh tranh để thu hút được nhân tài. Có thể áp dụng chế độ lương khoán theo hiệu quả công việc hoặc các hình thức đãi ngộ phi vật chất khác (tạo điều kiện nghiên cứu, phát triển).
Các chuyên gia, nhà đầu tư từ khu vực tư nhân có thể cần được bồi dưỡng về các quy định pháp luật, quy trình hành chính, đạo đức công vụ để thích nghi với môi trường làm việc mới.
Cần có cơ chế kiểm soát xung đột lợi ích chặt chẽ. Đây là điều kiện tiên quyết. Cần có quy định rõ ràng về kê khai tài sản, nghĩa vụ công khai thông tin, các trường hợp phải từ chối tham gia quyết định có liên quan đến lợi ích của bản thân hoặc tổ chức liên quan, cũng như chế tài xử lý vi phạm.
Xây dựng văn hóa hợp tác, tin cậy. Thay đổi tư duy từ cả hai phía - Nhà nước và tư nhân - để tạo ra một môi trường hợp tác, tin cậy, nơi các bên cùng hướng đến mục tiêu chung là phát triển giáo dục.
Bên cạnh những ý kiến trên, Tiến sĩ Lê Đức Thuận - nguyên Trưởng phòng Giáo dục và Đào tạo quận Ba Đình (Hà Nội) cũng bổ sung thêm: “Để thực hiện hiệu quả, cũng cần có quy định rõ ràng về việc bảo mật thông tin, dữ liệu nhà nước mà các chuyên gia này có thể tiếp cận trong quá trình làm việc.
Cuối cùng, cần thay đổi tư duy trong bộ máy nhà nước, cởi mở hơn với sự tham gia của khu vực tư nhân, tạo điều kiện để họ phát huy tối đa năng lực
Bên cạnh đó, Tiến sĩ Lê Đức Thuận cũng cho rằng, việc Sở Giáo dục và Đào tạo các địa phương công khai các nhóm nhiệm vụ hoặc vị trí làm việc liên quan đến khối tư thục là hoàn toàn cần thiết và có ý nghĩa quan trọng để thu hút các chuyên gia, doanh nhân khối này tham gia và đạt hiệu quả.
“Bởi lẽ, điều này sẽ giúp tăng tính minh bạch và rõ ràng, giúp các chuyên gia, nhà đầu tư giáo dục nắm rõ các lĩnh vực, nhiệm vụ mà họ có thể đóng góp, từ đó họ có thể tự đánh giá sự phù hợp của bản thân và đưa ra quyết định tham gia. Sự minh bạch trong việc mời gọi và sử dụng chuyên gia thể hiện sự nghiêm túc của cơ quan nhà nước, tạo sự tin tưởng và động lực cho các cá nhân muốn cống hiến.
Đồng thời, khi các vị trí và nhiệm vụ được công khai cụ thể, sẽ thu hút được những chuyên gia có chuyên môn và kinh nghiệm phù hợp với nhu cầu thực tế, nâng cao hiệu quả làm việc.Việc công khai cũng có thể giúp Sở Giáo dục và Đào tạo tiếp cận được một mạng lưới rộng lớn hơn các chuyên gia, doanh nhân tài năng mà trước đây có thể chưa được biết đến.
Ngoài ra, việc công khai này sẽ tạo cơ sở cho sự phối hợp, khi các nhiệm vụ được xác định rõ ràng, việc phối hợp giữa chuyên gia tư thục và công chức nhà nước sẽ dễ dàng hơn, tránh tình trạng chồng chéo hoặc không rõ ràng trách nhiệm. Và có thể tạo ra một môi trường cạnh tranh lành mạnh, khuyến khích các chuyên gia, doanh nhân phát huy năng lực để được lựa chọn” - thầy Thuận lý giải.
Xây dựng “ngân hàng chuyên gia” giáo dục tư thục
Để tạo đột phá trong phát triển giáo dục tư thục, theo Tiến sĩ Lê Đức Thuận, cần “chọn đúng người”, chính vì vậy, cần quan tâm đến những tiêu chí, tiêu chuẩn khi đưa chuyên gia, nhà đầu tư giáo dục tham gia xây dựng chính sách. Cụ thể, có thể đưa ra các tiêu chí, tiêu chuẩn về: Kinh nghiệm thực tiễn sâu rộng; có tầm nhìn chiến lược và khả năng đổi mới; đảm bảo đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm xã hội; có khả năng phân tích các vấn đề phức tạp và tổng hợp thông tin, dữ liệu để đưa ra các đề xuất chính sách khoa học, có căn cứ; có kỹ năng giao tiếp và hợp tác; hiểu biết về pháp luật và hệ thống chính sách hiện hành; cam kết đồng hành lâu dài.
Ở chiều ngược lại, để khuyến khích sự vào cuộc của đội ngũ này, Nhà nước cần: Tạo môi trường tin cậy và tôn trọng đối với tri thức và kinh nghiệm của chuyên gia, lắng nghe và tiếp thu ý kiến đóng góp một cách nghiêm túc. Có cơ chế công nhận, khen thưởng kịp thời đối với những đóng góp hiệu quả của chuyên gia, tạo động lực cho họ tiếp tục cống hiến. Đảm bảo chuyên gia được tiếp cận đầy đủ các thông tin, dữ liệu cần thiết, cũng như các nguồn lực hỗ trợ để họ có thể thực hiện nhiệm vụ một cách hiệu quả. Xây dựng cơ chế tương tác linh hoạt, tổ chức các buổi làm việc, hội thảo, diễn đàn định kỳ để chuyên gia có thể trực tiếp trao đổi với các nhà hoạch định chính sách, tạo ra kênh thông tin hai chiều thông suốt. Tạo điều kiện để chuyên gia có thể đưa ra ý kiến một cách độc lập và khách quan, không bị áp lực hoặc chi phối bởi các yếu tố bên ngoài. Đơn giản hóa các thủ tục hành chính liên quan đến sự tham gia của chuyên gia, giảm bớt gánh nặng về giấy tờ, thời gian. Hỗ trợ phát triển năng lực, cung cấp các chương trình đào tạo, bồi dưỡng để chuyên gia có thể cập nhật kiến thức, kỹ năng mới, đặc biệt là về xây dựng và triển khai chính sách.
Bên cạnh những chia sẻ trên, Tiến sĩ Lê Đức Thuận cũng góp ý thêm: “Chúng ta cần xây dựng “ngân hàng chuyên gia” giáo dục tư thục. Tức là, Sở Giáo dục và Đào tạo có thể xây dựng một cơ sở dữ liệu về các chuyên gia, lãnh đạo, nhà đầu tư có kinh nghiệm và uy tín trong lĩnh vực giáo dục tư thục. Cơ sở dữ liệu này sẽ bao gồm thông tin về chuyên môn, kinh nghiệm, lĩnh vực quan tâm và các đóng góp tiềm năng của từng cá nhân. Điều này giúp cơ quan quản lý dễ dàng tìm kiếm và mời đúng người vào các nhóm công tác, hội đồng tư vấn hoặc dự án cụ thể.
Mặc khác, cần thiết lập các nhóm công tác liên ngành thường xuyên (Public-Private Working Groups). Thay vì chỉ mời chuyên gia tham gia theo từng sự vụ, nên thành lập các nhóm công tác cố định hoặc bán cố định bao gồm cả công chức nhà nước và chuyên gia từ khu vực tư thục. Các nhóm này sẽ cùng nhau nghiên cứu, phân tích vấn đề và đề xuất chính sách một cách liên tục, đảm bảo tính đồng bộ và hiệu quả lâu dài. Điều này cũng giúp xây dựng mối quan hệ tin cậy và sự hiểu biết lẫn nhau giữa hai bên.
Một vấn đề nữa cần được quan tâm chính là đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong tham vấn chính sách. Phát triển các nền tảng trực tuyến chuyên biệt (ví dụ: Cổng thông tin tham vấn điện tử) để các chuyên gia có thể đóng góp ý kiến, tham gia khảo sát, hoặc thảo luận về dự thảo chính sách một cách thuận tiện, nhanh chóng. Sử dụng các công cụ phân tích dữ liệu lớn (Big Data) để thu thập và phân tích các ý kiến đóng góp, giúp quá trình ra quyết định dựa trên bằng chứng khoa học.
Đồng thời, tổ chức các chương trình tập huấn, nâng cao năng lực cho cả hai bên: Tổ chức các buổi tập huấn về quy trình xây dựng chính sách, quy định pháp luật liên quan cho các chuyên gia tư thục để họ nắm rõ cách thức làm việc của bộ máy nhà nước. Tổ chức các buổi trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm về thực tiễn giáo dục tư thục cho đội ngũ công chức để họ hiểu rõ hơn về hoạt động của khu vực này.
Từ đó, xây dựng cơ chế “thí điểm chính sách” và đánh giá tác động. Trước khi ban hành chính sách rộng rãi, nên có cơ chế thí điểm tại một số địa phương hoặc cơ sở giáo dục tư thục điển hình; tiến hành đánh giá tác động chính sách một cách định kỳ và khách quan, có sự tham gia của chuyên gia tư thục, để kịp thời điều chỉnh và hoàn thiện.
Song song với đó, khuyến khích hợp tác nghiên cứu và phát triển. Cụ thể, khuyến khích và hỗ trợ các hoạt động nghiên cứu khoa học, xây dựng mô hình phát triển giáo dục tư thục mới do các chuyên gia, nhà đầu tư giáo dục tư thục thực hiện. Kết quả nghiên cứu có thể được xem xét để tích hợp vào các chính sách vĩ mô.
Những giải pháp này sẽ tạo ra một môi trường hợp tác chặt chẽ, hiệu quả hơn, giúp tối ưu hóa sự đóng góp của đội ngũ chuyên gia, nhà đầu tư giáo dục tư thục vào sự phát triển chung của ngành”.
Cuối cùng, Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh nhấn mạnh: “Việc để chuyên gia, doanh nhân lĩnh vực giáo dục tư thục tham gia vào các vị trí hoạch định chính sách là một bước đi đột phá, thể hiện sự cầu thị và đổi mới của hệ thống. Nếu được triển khai một cách bài bản, cẩn trọng và có kiểm soát, đề xuất này chắc chắn sẽ tạo ra cú hích lớn cho sự phát triển của giáo dục tư thục nói riêng và toàn ngành giáo dục Việt Nam nói chung”.