Chìa khóa để trường đại học thu hút, giữ chân giảng viên, nhà khoa học chất lượng cao

29/07/2025 06:24
Thúy Hiền

GDVN - Để thu hút và giữ chân đội ngũ giảng viên, nhà khoa học chất lượng cao trong các lĩnh vực then chốt, Việt Nam cần có các chính sách đột phá.

Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị xác định khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là những đột phá chiến lược trong phát triển quốc gia. Một trong những mục tiêu trọng tâm đến năm 2030 là xây dựng các viện nghiên cứu và trường đại học trở thành lực lượng nghiên cứu chủ lực, đảm nhận đồng thời vai trò nghiên cứu, ứng dụng và đào tạo.

Bên cạnh đó, nghị quyết cũng nhấn mạnh yêu cầu phát triển đội ngũ giảng viên, nhà khoa học có năng lực chuyên môn cao, đặc biệt trong các lĩnh vực then chốt như khoa học cơ bản, công nghệ bán dẫn, thiết kế vi mạch, kỹ thuật số... Việc mở rộng hợp tác quốc tế với các đại học uy tín, hiện đại hóa chương trình đào tạo theo chuẩn quốc tế, đổi mới phương pháp giảng dạy và tích hợp công nghệ tiên tiến, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo được đặt lên hàng đầu.

Còn nhiều hạn chế để phát triển đội ngũ giảng viên, nhà khoa học

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phùng Trung Nghĩa - Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông, Đại học Thái Nguyên cho biết, nhà trường hiện là cơ sở giáo dục có đội ngũ cán bộ trình độ cao đông đảo ở khu vực duyên hải, trung du và miền núi phía Bắc, với gần 100 giảng viên có trình độ tiến sĩ trong các lĩnh vực như Công nghệ thông tin, Trí tuệ nhân tạo và các công nghệ then chốt.

Tuy nhiên, quá trình phát triển đội ngũ chất lượng cao ở các lĩnh vực mũi nhọn tại trường vẫn đang đối mặt với không ít thách thức.

phung-trung-nghia.jpg
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phùng Trung Nghĩa - Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông, Đại học Thái Nguyên. Ảnh: NVCC.

Một trong những rào cản lớn nhất hiện nay là sự thiếu hụt nghiêm trọng nguồn nhân lực trình độ cao trong các lĩnh vực đặc thù như công nghệ bán dẫn, thiết kế chip và vi mạch. Đây là những ngành đòi hỏi kiến thức chuyên môn sâu rộng, thường được đào tạo bài bản tại các trung tâm nghiên cứu và đại học hàng đầu thế giới.

Trong khi đó, hệ sinh thái đào tạo trong nước vẫn còn non trẻ, chưa thể đáp ứng yêu cầu chuyên môn cũng như khả năng cập nhật nhanh chóng với tốc độ phát triển công nghệ toàn cầu. Việc tiếp cận các công nghệ chuyên sâu, đặc biệt là trong lĩnh vực bán dẫn lại càng trở nên khó khăn hơn trong bối cảnh thiếu chuyên gia đầu ngành và cơ sở hạ tầng nghiên cứu chuyên biệt.

Bên cạnh đó, chính sách thu hút nhân tài, đặc biệt là các chuyên gia người Việt ở nước ngoài hoặc chuyên gia quốc tế vẫn đang tồn tại nhiều rào cản. Vấn đề không chỉ nằm ở thủ tục hành chính còn rườm rà mà còn ở chế độ đãi ngộ chưa đủ cạnh tranh so với mặt bằng quốc tế. Nhiều chuyên gia có trình độ cao sẵn sàng đóng góp cho sự phát triển giáo dục và nghiên cứu trong nước nhưng lại gặp khó khăn khi trở về vì môi trường làm việc chưa phù hợp và thiếu cơ hội phát triển nghề nghiệp.

Mặt khác, thách thức trong việc giữ chân các giảng viên giỏi, nhất là trong bối cảnh cạnh tranh nguồn nhân lực chất lượng cao giữa khu vực công và tư ngày càng gay gắt. Doanh nghiệp công nghệ, đặc biệt là các tập đoàn đa quốc gia có khả năng đưa ra mức lương hấp dẫn cùng điều kiện làm việc hiện đại, lộ trình thăng tiến rõ ràng và môi trường sáng tạo năng động là những yếu tố mà các trường đại học công lập khó có thể cạnh tranh.

Trong khi đó, giảng viên đại học phải đảm đương đồng thời nhiều vai trò như giảng dạy, nghiên cứu, tham gia các nhiệm vụ quản lý nhưng chế độ đãi ngộ chưa thực sự tương xứng với khối lượng công việc và đóng góp chuyên môn.

Đồng quan điểm trên, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Huỳnh Công Pháp - Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ Thông tin và Truyền thông Việt - Hàn, Đại học Đà Nẵng nhận định rằng việc phát triển đội ngũ giảng viên có trình độ cao, đặc biệt là chuyên gia đầu ngành trong các lĩnh vực công nghệ cốt lõi như Trí tuệ nhân tạo, Khoa học dữ liệu hay Công nghệ bán dẫn vẫn đang gặp rất nhiều khó khăn.

Một trong những nguyên nhân lớn nhất là sự cạnh tranh khốc liệt từ khu vực doanh nghiệp công nghệ, nơi có chế độ đãi ngộ và điều kiện làm việc hấp dẫn vượt trội so với khối giáo dục công lập. Thêm vào đó, cơ chế tuyển dụng, bổ nhiệm hiện nay chưa thực sự linh hoạt, thiếu các chính sách đặc thù nhằm thu hút và giữ chân nhân lực chất lượng cao trong những ngành công nghệ mang tính chiến lược.

Những vướng mắc này khiến nhiều cơ sở giáo dục, dù có tiềm lực đào tạo và nghiên cứu, vẫn khó tạo được đột phá trong việc xây dựng đội ngũ tinh hoa phục vụ chuyển đổi số và phát triển công nghiệp công nghệ cao.

huynh-cong-phap.png
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Huỳnh Công Pháp - Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ Thông tin và Truyền thông Việt - Hàn, Đại học Đà Nẵng. Ảnh: Website nhà trường.

“Hiện nay, đội ngũ giảng viên của Trường Đại học Công nghệ Thông tin và Truyền thông Việt - Hàn đang không ngừng được củng cố và phát triển cả về số lượng lẫn chất lượng, đặc biệt trong các lĩnh vực mũi nhọn như Khoa học máy tính, Công nghệ thông tin, Trí tuệ nhân tạo, An toàn thông tin và Thiết kế vi mạch bán dẫn. Nhà trường hiện sở hữu hơn 70 giảng viên có học vị tiến sĩ, phó giáo sư, cùng với đó là đội ngũ 100% giảng viên đạt trình độ từ thạc sĩ trở lên, có chuyên môn sâu và được đào tạo bài bản tại các cơ sở giáo dục uy tín trong và ngoài nước.

Với nền tảng này, nhà trường kỳ vọng sẽ tiếp tục đẩy mạnh việc thu hút và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, từng bước xây dựng đội ngũ chuyên gia có năng lực nghiên cứu và giảng dạy ngang tầm khu vực, góp phần đào tạo nguồn nhân lực chủ chốt phục vụ chiến lược chuyển đổi số và phát triển công nghiệp công nghệ cao của đất nước”, thầy Huỳnh Công Pháp bày tỏ.

Thu hút đội ngũ giảng viên giỏi và đổi mới chương trình học đóng vai trò then chốt

Theo Phó Giáo sư Huỳnh Công Pháp, để thu hút và giữ chân đội ngũ giảng viên, nhà khoa học chất lượng cao trong các lĩnh vực then chốt, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo, Việt Nam cần có các chính sách đột phá mang tính chiến lược và đồng bộ giữa Nhà nước - địa phương - doanh nghiệp - cơ sở đào tạo.

"Trước hết, cần có chính sách đãi ngộ đặc biệt về tài chính, học bổng, hỗ trợ sinh hoạt và xây dựng môi trường làm việc đủ sức cạnh tranh với khu vực doanh nghiệp trong nước và quốc tế. Đồng thời, cần tháo gỡ rào cản hành chính, đơn giản hóa thủ tục mời chuyên gia quốc tế, giáo sư, trí thức Việt kiều về nước làm việc, cũng như tạo điều kiện thuận lợi trong việc tiếp nhận tài trợ, viện trợ quốc tế dành cho nghiên cứu và đào tạo.

Ngoài ra, việc thu hút chuyên gia, giảng viên quốc tế trong lĩnh vực công nghệ cao đặc biệt quan trọng. Cụ thể, Trường Đại học Công nghệ Thông tin và Truyền thông Việt - Hàn đề xuất xây dựng chính sách đặc thù nhằm thu hút nhân lực chất lượng cao trong giảng dạy, nghiên cứu và đổi mới sáng tạo, xem đây là nền tảng để Đà Nẵng trở thành trung tâm đào tạo và đổi mới sáng tạo hàng đầu khu vực.

Với cấp Trung ương, nhà trường đề xuất thúc đẩy các chương trình đào tạo chính quy; tập huấn ngắn hạn; hỗ trợ học phí, học bổng, tín dụng cho người học; đầu tư hạ tầng nghiên cứu - đào tạo; cải cách thủ tục thu hút chuyên gia quốc tế và hình thành các quỹ đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp.

Đối với địa phương, trường đề xuất xây dựng đề án giữ chân và thu hút nhân lực ICT và vi mạch thông qua tài trợ học phí, hỗ trợ chi phí sinh hoạt cho sinh viên; triển khai các chương trình đào tạo ngắn hạn với giảng viên địa phương; kết nối học bổng doanh nghiệp, đặc biệt là thành lập Quỹ phát triển vi mạch - AI, xây dựng phòng thí nghiệm dùng chung và cơ sở dữ liệu chuyên gia - nhu cầu nhân lực dùng chung toàn thành phố.

Những kiến nghị thiết thực, mang tầm nhìn dài hạn này không chỉ góp phần hoàn thiện chính sách phát triển nhân lực công nghệ cao tại Đà Nẵng mà còn thể hiện rõ vai trò tiên phong trong kết nối giữa nhà trường - Nhà nước - doanh nghiệp, hiện thực hóa các mục tiêu của Nghị quyết 57 về phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo quốc gia", Phó Giáo sư Huỳnh Công Pháp cho hay.

vku-1.png
Lớp giảng viên nguồn (khóa đầu tiên) tại Trung tâm Vi mạch bán dẫn và Công nghệ thông minh (VKU – SSTH) của Trường Đại học Công nghệ Thông tin và Truyền thông Việt - Hàn. Ảnh: Website nhà trường.

Đồng tình với các đề xuất trên, Phó Giáo sư Phùng Trung Nghĩa chia sẻ thêm rằng, để thực sự thu hút và giữ chân nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực công nghệ cần xây dựng cơ chế linh hoạt và mở, cho phép các trường chủ động thuê giảng viên, chuyên gia, kể cả chuyên gia quốc tế theo hình thức hợp đồng linh hoạt, với thủ tục đơn giản và sử dụng ngân sách tự chủ. Điều này không chỉ giúp các trường thu hút được nhân lực trình độ cao mà còn tạo ra sự linh hoạt trong tổ chức đội ngũ, phù hợp với yêu cầu đặc thù của từng lĩnh vực đào tạo và nghiên cứu.

Và cần mở rộng cơ hội để đội ngũ giảng viên, nhà khoa học được tiếp cận và tham gia các đề tài nghiên cứu cấp Nhà nước, đồng thời khuyến khích hợp tác quốc tế và gắn kết chặt chẽ với doanh nghiệp. Mối liên kết này sẽ giúp các công trình nghiên cứu không dừng lại ở lý thuyết mà có thể được ứng dụng thực tiễn, góp phần giải quyết những bài toán lớn của nền kinh tế - xã hội, từ đó nâng cao uy tín và giá trị của các cơ sở giáo dục Việt Nam trên trường quốc tế.

Ngoài ra, môi trường học thuật cần mang tính khơi mở và đổi mới, nơi mà tư duy sáng tạo được khuyến khích, văn hóa nghiên cứu, khởi nghiệp khoa học được nuôi dưỡng và phát triển bền vững. Để làm được điều đó, cần có sự đầu tư bài bản, dài hạn cho cơ sở vật chất như phòng thí nghiệm hiện đại, kho học liệu số hóa, nền tảng dữ liệu mở… nhằm hỗ trợ hiệu quả cho hoạt động dạy học và nghiên cứu.

438263254-825857192917106-5811298686434522891-n-1024x683.jpg
Sinh viên Trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông, Đại học Thái Nguyên. Ảnh: NTCC.

Bên cạnh những chính sách nhằm thu hút, bồi dưỡng đội ngũ giảng viên, Phó Giáo sư Phùng Trung Nghĩa cho rằng việc đổi mới chương trình đào tạo theo chuẩn quốc tế và hiện đại hóa phương thức giảng dạy là xu hướng tất yếu trong bối cảnh công nghệ; đặc biệt khi trí tuệ nhân tạo đang làm thay đổi mạnh mẽ giáo dục toàn cầu.

Theo thầy Nghĩa, nếu không muốn tụt hậu so với các đại học tiên tiến trên thế giới, các trường đại học Việt Nam cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp.

Thứ nhất, cần rà soát và cập nhật chương trình đào tạo theo các khung chuẩn quốc tế như ABET, CDIO, đồng thời tích hợp các công cụ kiểm định chất lượng toàn cầu để đảm bảo tính tương thích và công nhận lẫn nhau.

Thứ hai, cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số và AI trong giảng dạy thông qua các nền tảng học tập thông minh, mô phỏng ảo, lớp học đảo ngược, đánh giá thích ứng và các hình thức học tập cá nhân hóa, nhằm nâng cao trải nghiệm và hiệu quả học tập cho sinh viên.

Thứ ba, việc liên kết với doanh nghiệp và các đại học quốc tế để triển khai các chương trình đào tạo song bằng, co-op, mô hình 2+2 hoặc 3+1 không chỉ giúp sinh viên được học tập trong môi trường quốc tế mà còn có cơ hội làm việc thực tế và tham gia vào các dự án nghiên cứu.

Thứ tư, một yếu tố then chốt là đào tạo lại đội ngũ giảng viên - những người cần được cập nhật thường xuyên về công nghệ mới, đặc biệt là khả năng ứng dụng AI trong giảng dạy. Việc nâng cao năng lực cho đội ngũ giảng viên không chỉ là yêu cầu bắt buộc, mà còn là điều kiện tiên quyết để đổi mới chương trình một cách hiệu quả và bền vững.

Cần có cơ chế đột phá để trường đại học thành trung tâm nghiên cứu mạnh

Để xây dựng các trường đại học trở thành trung tâm nghiên cứu mạnh, có tính ứng dụng cao, theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phùng Trung Nghĩa, cần có thêm các đột phá về cơ chế tài chính và đầu tư.

Một là xây dựng quỹ phát triển khoa học - công nghệ cấp trường. Nhà nước nên cho phép mỗi trường được thành lập quỹ phát triển khoa học - công nghệ tự chủ, có thể huy động từ cả ngân sách Nhà nước, doanh nghiệp và xã hội hóa.

Hai là thúc đẩy đặt hàng nhiệm vụ nghiên cứu - chuyển giao theo cơ chế thị trường. Nhà nước và doanh nghiệp nên mạnh dạn đặt hàng các trường đại học thực hiện nhiệm vụ R&D có định hướng ứng dụng rõ ràng, thay vì chia nhỏ kinh phí theo kiểu “cào bằng”.

Ba là cần ban hành các chính sách thuế ưu đãi cho doanh nghiệp tài trợ nghiên cứu, góp vốn đầu tư phòng thí nghiệm, hoặc sử dụng kết quả nghiên cứu từ trường.

Bốn là đầu tư các trung tâm nghiên cứu liên ngành, phòng lab dùng chung có thiết bị hiện đại, trong đó cho phép cả giảng viên, sinh viên và doanh nghiệp cùng khai thác.

Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ thông tin và Truyền thông, Đại học Thái Nguyên cũng cho biết rằng trong thời gian tới, nhà trường sẽ tập trung phát triển các trung tâm R&D về công nghệ số và AI ứng dụng. Đồng thời, việc kêu gọi hợp tác doanh nghiệp đồng hành trong mô hình đại học đổi mới sáng tạo cũng sẽ được đặc biệt chú trọng.

vku-2.jpg
Ảnh minh họa: Website Trường Đại học Công nghệ Thông tin và Truyền thông Việt - Hàn.

Trong khi đó, Phó Giáo sư Huỳnh Công Pháp cho rằng, để phát triển các trường đại học trở thành trung tâm nghiên cứu mạnh, cần sớm có cơ chế tài chính đặc thù dành riêng cho khối đại học, tương tự như mô hình viện nghiên cứu quốc gia hoặc đại học trọng điểm.

Cụ thể, Nhà nước cần có có cơ chế đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị, môi trường làm việc hiện đại phục vụ thúc đẩy hoạt động khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, nhất là đầu tư phục vụ cho phát triển các ngành công nghệ chiến lược, trọng điểm. Đồng thời, bổ sung cơ chế hỗ trợ tài chính, thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao, nhất là đội ngũ chuyên gia trong và ngoài nước tham gia vào các hoạt động khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Song song với đó, cần đẩy mạnh đầu tư theo hình thức đặt hàng nhiệm vụ khoa học và công nghệ. Ngoài ra, các chính sách thuế, ưu đãi thuế, xây dựng quỹ đầu tư mạo hiểm hỗ trợ các dự án khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo hay hỗ trợ phát triển ý tưởng khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo thành những sản phẩm thương mại cũng cần được đẩy mạnh.

Bên cạnh sự hỗ trợ từ Nhà nước, các doanh nghiệp cần tăng cường hợp tác với trường đại học hoặc đặt hàng trường đại học trong việc triển khai các ý tưởng nghiên cứu khoa học mang tính đột phá. Ngoài ra, cần xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo trong trường đại học, kết nối chặt chẽ giữa đào tạo - nghiên cứu - khởi nghiệp, thúc đẩy hình thành các trung tâm đổi mới sáng tạo, trung tâm nghiên cứu liên ngành gắn với nhu cầu thị trường.

Thúy Hiền