Sáng 13/8, Thường vụ Quốc hội cho ý kiến dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều Luật Giáo dục. Một trong những nội dung đáng lưu ý tại cuộc họp là Thường trực Ủy ban Văn hóa - Xã hội đề nghị Bộ Giáo dục và Đào tạo nghiên cứu theo hướng có bộ sách giáo khoa dùng chung, những sách giáo khoa khác là tài liệu tham khảo. [1]
Một vấn đề lại được bàn thảo là có nên yêu cầu Bộ Giáo dục và Đào tạo biên soạn một bộ sách giáo khoa nêu trong Nghị quyết 88/2014/QH13 về đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông.
Xung quanh nội dung này, người viết là một giáo viên đã có quá trình theo dõi sát sao tiến trình thực hiện chương trình giáo dục phổ thông 2018 xin có đôi điều chia sẻ, băn khoăn.
Nghị quyết Số: 88/2014/QH13 năm 2014 của Quốc hội về đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông. Nghị quyết chốt chủ trương một chương trình, nhiều bộ sách và xã hội hóa biên soạn sách giáo khoa, bỏ độc quyền xuất bản.
Về nội dung sách giáo khoa, Nghị quyết 88 nêu rõ: “Sách giáo khoa cụ thể hóa các yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông về nội dung giáo dục, yêu cầu về phẩm chất và năng lực học sinh; định hướng về phương pháp giáo dục và cách thức kiểm tra, đánh giá chất lượng giáo dục. Thực hiện xã hội hóa biên soạn sách giáo khoa; có một số sách giáo khoa cho mỗi môn học.
Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành tiêu chí đánh giá sách giáo khoa và phê duyệt sách giáo khoa được phép sử dụng trên cơ sở kết quả thẩm định của Hội đồng quốc gia thẩm định sách giáo khoa; hướng dẫn việc lựa chọn sách giáo khoa trong các cơ sở giáo dục phổ thông. Chính phủ ban hành cơ chế tài chính bảo đảm công bằng trong việc biên soạn và sử dụng sách giáo khoa.
Khuyến khích các tổ chức, cá nhân biên soạn sách giáo khoa trên cơ sở chương trình giáo dục phổ thông. Để chủ động triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới, Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức việc biên soạn một bộ sách giáo khoa. Bộ sách giáo khoa này được thẩm định, phê duyệt công bằng với các sách giáo khoa do tổ chức, cá nhân biên soạn.”
Nghị quyết 88 nêu rõ, Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành 1 bộ sách giáo khoa, và bộ này khi thẩm định, phê duyệt cũng công bằng với các sách giáo khoa khác, tức nếu Bộ Giáo dục và Đào tạo có tổ chức biên soạn một bộ sách giáo khoa thì giá trị pháp lý của nó cũng tương đương như các bộ sách đã được Hội đồng quốc gia thẩm định sách giáo khoa, Bộ đã phê duyệt sử dụng trong các năm vừa qua. Theo người viết, nếu ban hành bộ sách giáo khoa dùng chung là chưa đúng tinh thần Nghị quyết 88 của Quốc hội.
Bộ sách do Bộ tổ chức biên soạn không thể có bất kỳ ưu đãi, ưu tiên nào, cũng không thể là bộ sách dùng chung và các sách khác là tài liệu tham khảo, nó đi ngược với xu thế, học sinh và gia đình học sinh có quyền lựa chọn bất kỳ bộ sách nào để học, thiếu công bằng với các bộ sách khác.
Nhiều hệ lụy phát sinh nếu Bộ Giáo dục ban hành bộ sách giáo khoa dùng chung
Chương trình mới, một chương trình nhiều bộ sách giáo khoa là chủ trương đúng đắn, đa dạng nguồn học liệu, có lợi cho cả giáo viên, học sinh, phụ huynh nếu việc chọn được thực hiện công bằng, hiệu quả, không gò ép, hay lựa chọn sách cảm tính,…
Là giáo viên, người viết cho rằng, hiện nay nếu Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành thêm 1 bộ sách giáo khoa dùng chung là không cần thiết, lãng phí vì các lý do sau đây:
Thứ nhất, một bộ sách giáo khoa dùng chung dễ quay lại độc quyền sách giáo khoa
Hiện nay, có 3 bộ sách được sử dụng tại các trường học, được lựa chọn học các năm qua, dù có một số hạn chế nhỏ nhưng cơ bản chất lượng tốt và cả 3 bộ sách đều được Bộ Giáo dục và Đào tạo phê duyệt, đảm bảo chất lượng. Nếu có bất cập thì là ở khâu tổ chức thực hiện, nội dung sách chỉ cần điều chỉnh không nhất thiết phải có thêm 1 bộ sách do Bộ Giáo dục và Đào tạo thực hiện.
Nếu Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành một bộ sách dùng chung và các bộ sách còn lại chỉ là tham khảo là không hợp lý, bất công với các bộ sách hiện hành.
Khi đó dễ quay lại thế độc quyền xuất bản sách giáo khoa như trước đây. Vì lo ngại độc quyền nên chủ trương 1 chương trình nhiều bộ sách ra đời, nếu có 1 bộ sách giáo khoa dùng chung vậy chúng ta có quay lại vấn đề tồn tại là lý do cho việc xã hội hóa làm sách giáo khoa không?
Thứ hai, tốn ngân sách lớn nếu Bộ Giáo dục thực hiện thêm một bộ sách
Thực hiện thêm một bộ sách do Bộ Giáo dục và Đào tạo thực hiện sẽ dùng tiền từ ngân sách, một số tiền rất lớn. Trong Dự án Hỗ trợ đổi mới giáo dục phổ thông (Bộ Giáo dục và Đào tạo) - Dự án được phê duyệt năm 2015, có hiệu lực từ năm 2016 và kết thúc vào năm 2020 - số tiền dự kiến cho biên soạn bộ sách giáo khoa do Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức khoảng 16 triệu USD.
Do đó, người viết cho rằng, nếu bắt buộc có một bộ sách giáo khoa dùng chung, có chất lượng, thay vì đầu tư thực hiện thêm 1 bộ sách giáo khoa thì nên nghiên cứu mua bản quyền 1 bản sách thuộc một trong ba bản sách hiện nay hoặc tập hợp những quyển sách hay trong các bộ sách đang sử dụng sẽ hiệu quả hơn hơn, tiết kiệm hơn.
Thứ ba, bộ sách giáo khoa hiện nay là tham khảo là không hợp lý
Theo điểm a, khoản 1 điều 32 quy định về sách giáo khoa giáo dục phổ thông nêu: "Sách giáo khoa triển khai chương trình giáo dục phổ thông, cụ thể hóa yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông về mục tiêu, nội dung giáo dục, yêu cầu về phẩm chất và năng lực của học sinh; định hướng về phương pháp giảng dạy và cách thức kiểm tra, đánh giá chất lượng giáo dục; nội dung và hình thức sách giáo khoa không mang định kiến dân tộc, tôn giáo, nghề nghiệp, giới, lứa tuổi và địa vị xã hội; sách giáo khoa thể hiện dưới dạng sách in, sách chữ nổi Braille, sách điện tử...".
Nếu các bộ sách giáo khoa hiện tại chỉ là tài liệu tham khảo, các bộ sách sẽ gần như sẽ “chết yểu” vì sách tham khảo hiện nay có mục đích chính là cung cấp thông tin mở rộng, nâng cao và chi tiết hơn so với sách giáo khoa, giúp người đọc hiểu sâu hơn về một chủ đề cụ thể. Nó không chỉ đơn thuần là tài liệu để trả lời các câu hỏi trong bài kiểm tra, mà còn là nguồn tài liệu để nghiên cứu, tìm hiểu thêm và mở rộng kiến thức.
Còn ba bộ sách hiện nay viết theo hướng dẫn về viết sách giáo khoa, không phải là sách tham khảo, không ai mua sách giáo khoa với giá tiền của sách tham khảo nhưng không có tác dụng, mở rộng, đào sâu kiến thức.
Thứ tư, nếu thêm bộ sách dùng chung sẽ mất đi ý nghĩa xã hội hóa sách giáo khoa
Theo Nghị quyết 88/2014/QH13 về đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông, xã hội hóa biên soạn sách giáo khoa được coi là một nhiệm vụ quan trọng để thúc đẩy đổi mới giáo dục. Nghị quyết này khuyến khích sự tham gia của các tổ chức, cá nhân trong việc biên soạn sách giáo khoa, tạo ra sự cạnh tranh, đa dạng hóa nguồn cung và nâng cao chất lượng giáo dục.
Nếu thêm một bộ sách giáo khoa làm bộ sách dùng chung sẽ mất đi ý nghĩa tốt đẹp của việc xã hội hóa biên soạn sách giáo khoa, không những thêm áp lực cho Bộ giáo dục và Đào tạo mà còn tốn nguồn ngân sách không nhỏ.
Hai đề xuất về thực hiện chủ trương một chương trình nhiều bộ sách giáo khoa hợp lý
Từ những lý do trên, người viết có 2 đề xuất về sách giáo khoa.
Thứ nhất, tiếp tục kiên trì, kiên định và thực hiện tốt hơn nữa chủ trương một chương trình nhiều bộ sách giáo khoa
Chủ trương một chương trình nhiều bộ sách giáo khoa là chủ trương đúng đắn, chương trình là pháp lệnh, nếu Bộ Giáo dục và Đào tạo biên soạn thêm một bộ sách giáo khoa thì nó chỉ là tài liệu tham khảo giống như các bộ sách khác, không thể có bất kỳ ưu ái nào hay dùng bộ sách này để dùng chung cả nước. Nên, cần nghiên cứu cẩn thận, kỹ lưỡng trước khi giao cho Bộ Giáo dục và Đào tạo làm thêm một bộ sách giáo khoa dùng chung.
Chương trình giáo dục phổ thông, sách giáo khoa vẫn là tài liệu chính thức do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành, phê duyệt để bắt buộc sử dụng (đối với chương trình giáo dục phổ thông) hoặc lựa chọn sử dụng (đối với sách giáo khoa). Chương trình là quy định cứng, các bộ sách khác là tài liệu tham khảo sẽ đa dạng nguồn học liệu, tăng tính cạnh tranh giữa các bộ sách, giáo viên, học sinh và phụ huynh có thêm nhiều lựa chọn,…nên đây là chủ trương đúng đắn, cần tiếp tục kiên trì thực hiện, đừng vì những hạn chế nhỏ mà tạm dùng một chủ trương lớn, đúng đắn.
Thứ hai, đổi mới lựa chọn sách giáo khoa ở trường phổ thông
Hiện nay, quy trình lựa chọn sách giáo khoa được giao cho các trường, tuy vậy việc lựa chọn vẫn rất hình thức, gần như cả trường hay cả xã, tỉnh xài chung 1 hoặc 2 bộ sách, phụ huynh, học sinh gần như không có quyền lựa chọn, tìm kiếm mua sách khá khó khăn,…
Để tiện lợi và đơn giản nhất, người viết cho rằng, sách giáo khoa nên để học sinh và phụ huynh được toàn quyền lựa chọn, nếu thấy bộ nào bắt mắt, hay, giá cả hợp lý, cạnh tranh thì chọn bộ đó hoặc thêm bộ khác để tham khảo. Giáo viên dạy theo chương trình, cũng có thể lựa chọn bất kỳ bộ sách nào để giảng dạy.
Khi đó, các trường không nhất thiết phải thành lập hội đồng chọn sách giáo khoa vất vả, áp lực, các nhà xuất bản, công ty sẽ phải nỗ lực, cố gắng để sản xuất những bộ sách giáo khoa tốt nhất, đẹp nhất với mức giá cả cạnh tranh. Việc có thêm 1 bộ sách của Bộ Giáo dục và Đào tạo hay thêm các bộ sách của tư nhân cũng không ảnh hưởng quá trình dạy và học, các bộ sách yếu kém sẽ tự đào thải.
(*) Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả.
Tài liệu:
[1]: https://tuoitre.vn/co-quan-quoc-hoi-de-nghi-nghien-cuu-co-bo-sach-giao-khoa-dung-chung-tung-buoc-mien-phi-cho-hoc-sinh-20250813094232228.htm