Trường thuộc đại học được xác lập vị trí trong Luật GDĐH sửa đổi, mở ra nhiều cơ hội phát triển

Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) đã bổ sung một điều riêng quy định về “trường, khoa và đơn vị đào tạo” trong các cơ sở giáo dục đại học (Điều 17). Việc bổ sung này đã làm rõ vị trí pháp lý, chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của các đơn vị chuyên môn trong nhà trường, từ đó tăng cường tính tự chủ, minh bạch và hiệu quả trong quản trị nội bộ.

Nhiều lãnh đạo cơ sở giáo dục đánh giá cao đề xuất này, cho rằng đây là bước tiến quan trọng giúp tháo gỡ các vướng mắc pháp lý hiện nay, tạo điều kiện để các khoa, trường trực thuộc hoạt động chuyên nghiệp hơn, thúc đẩy chất lượng đào tạo và nghiên cứu khoa học.

Thiếu hành lang pháp lý, trường thuộc đại học vẫn gặp nhiều vướng mắc để phát triển

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Hữu Tuấn - Hiệu trưởng Trường Du lịch, Đại học Huế bày tỏ quan điểm: “Tôi đánh giá cao điểm mới của dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi), đặc biệt tại Điều 17, khi lần đầu tiên quy định một cách rõ ràng, riêng biệt và toàn diện về vai trò, chức năng của các trường thuộc đại học, khoa và các đơn vị đào tạo. Đây là bước tiến có tính chất bản lề, góp phần hoàn thiện mô hình đại học đa ngành, đa lĩnh vực ở Việt Nam theo hướng hiện đại, hội nhập quốc tế.

Trước đây, vai trò của các trường trực thuộc đại học chưa được luật hóa đầy đủ. Thực tế, nhiều đơn vị (trong đó có Trường Du lịch, Đại học Huế) đã hoạt động với quy mô và chức năng tương đương cơ sở đào tạo độc lập, song vẫn thiếu hành lang pháp lý phù hợp để phát huy trọn vẹn năng lực đào tạo, nghiên cứu và đổi mới sáng tạo.

Việc bổ sung quy định cụ thể về trường thuộc đại học trong dự thảo luật không chỉ thể hiện nhận thức chính sách tiến bộ mà còn mở ra cơ hội để những đơn vị như chúng tôi phát triển ổn định, hiệu quả và bền vững hơn trong hệ thống đại học vùng”.

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Hữu Tuấn, việc phân định rõ ràng này giúp các trường thuộc đại học chuyển từ mô hình phụ thuộc hành chính sang mô hình quản trị học thuật tự chủ, từ đó tạo ra các lợi thế thiết thực trong tổ chức đào tạo, nghiên cứu và hợp tác.

Với Trường Du lịch, Đại học Huế, quá trình hình thành và phát triển đã trải qua 3 giai đoạn quan trọng.

Từ 1996 - 2007 là giai đoạn manh nha các chương trình đào tạo về du lịch, bước đầu xây nền cho định hướng chuyên ngành.

Từ 2008 - 2020, thành lập Khoa Du lịch, Đại học Huế (2008), hoạt động như một đơn vị trực thuộc có tính độc lập cao.

Trước năm 2014, Khoa Du lịch, Đại học Huế hoạt động khá năng động, có con dấu và tài khoản riêng, nên chủ động được trong rất nhiều hoạt động, từ hợp tác quốc tế đến triển khai dịch vụ khoa học công nghệ.

Tuy nhiên, đến năm 2014, theo Thông tư 08/2014/TT-BGDĐT ban hành quy chế tổ chức và hoạt động của đại học vùng và các cơ sở giáo dục đại học thành viên, Khoa Du lịch, Đại học Huế (tiền thân của Trường Du lịch hiện nay) không còn được sử dụng con dấu và tài khoản riêng.

Điều này gây ra nhiều khó khăn cho đơn vị trong thực hiện các nhiệm vụ như không thể ký kết trực tiếp hợp đồng khoa học - công nghệ hoặc hợp tác quốc tế, do đối tác yêu cầu rõ danh tính pháp lý; chậm trễ trong giải ngân, mua sắm, tổ chức hoạt động học thuật, do mọi thủ tục đều phải xin ý kiến cấp đại học; không chủ động trong tuyển dụng chuyên gia thỉnh giảng, quản lý tài chính riêng, dù có nguồn thu hợp pháp từ liên kết đào tạo và dịch vụ tư vấn. Và quan trọng hơn, tinh thần sáng tạo, đổi mới trong đội ngũ giảng viên cũng ảnh hưởng vì bị ràng buộc trong hệ thống quản lý tập trung.

Từ 11/2020 đến nay, sau khi được nâng cấp thành Trường Du lịch, Đại học Huế (theo quyết định của Hội đồng Đại học Huế), đơn vị đã có cơ hội tái thiết mô hình tổ chức theo hướng chuyên nghiệp, phù hợp hơn với yêu cầu phát triển của ngành và khu vực.

Việc Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) xác lập rõ vai trò trường thuộc đại học sẽ tháo gỡ nhiều rào cản hiện hữu, giúp giảm thiểu những mâu thuẫn và bất cập trong phân quyền, tạo hành lang pháp lý thuận lợi để các trường chủ động hơn trong chiến lược phát triển, đồng thời tăng tính minh bạch và hiệu quả trong quản trị đại học.

Cùng bàn về vấn đề này, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Văn Đạt - Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học An Giang, Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh đánh giá: “Việc bổ sung và làm rõ vai trò, chức năng của trường thuộc đại học trong Điều 17 của Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) là bước tiến quan trọng, góp phần hoàn thiện khung pháp lý cho quản trị nội bộ của hệ thống đại học.

Khi mối quan hệ giữa "đại học" và "trường trực thuộc" chưa được quy định cụ thể, chưa làm rõ sự phân cấp quản lý và quyền hạn của trường trong đại học dễ dẫn đến tình trạng chồng chéo chức năng, thiếu thống nhất trong tổ chức và thực thi nhiệm vụ.

Nhiều quyết định chuyên môn như tuyển sinh, mở ngành hay liên kết đào tạo phải trình qua nhiều cấp, dẫn đến tình trạng chậm trễ, làm giảm tính linh hoạt trong triển khai nhiệm vụ. Trong không ít trường hợp, trường thuộc đại học chỉ đóng vai trò đơn vị thực thi, phụ thuộc vào quyết định từ đại học, dẫn đến tâm lý bị động và hạn chế quyền tự chủ học thuật. Việc thiếu hành lang pháp lý rõ ràng cũng khiến nhiều đối tác quốc tế e ngại khi ký kết trực tiếp với trường thuộc đại học”.

Quy định rõ chức năng, quyền hạn là điều kiện để các đơn vị phát triển

Theo Hiệu trưởng Trường Du lịch, Đại học Huế, việc được xác định là đơn vị có chức năng tổ chức trực tiếp các hoạt động đào tạo, nghiên cứu, phát triển công nghệ, đổi mới sáng tạo và phục vụ cộng đồng trong phạm vi ngành, lĩnh vực được phân công là yếu tố nền tảng để nâng cao chất lượng hoạt động chuyên môn của trường thuộc đại học. Điều này giúp tăng quyền chủ động cho nhà trường trong toàn bộ chuỗi giá trị giáo dục đại học, từ hoạch định chương trình, phát triển đội ngũ, tổ chức học thuật, hợp tác quốc tế đến nghiên cứu ứng dụng.

Trong thực tế, Trường Du lịch, Đại học Huế hiện nay không chỉ đào tạo đại học, thạc sĩ, tiến sĩ mà còn tham gia sâu rộng vào các hoạt động tư vấn chính sách, nghiên cứu ứng dụng, phát triển sản phẩm du lịch gắn với địa phương và doanh nghiệp. Khi được vận hành theo mô hình tự chủ học thuật, trường có thể nhanh chóng cập nhật chương trình theo nhu cầu thị trường, xây dựng nhóm nghiên cứu mạnh, mở rộng mạng lưới liên kết trong và ngoài nước.

“Chúng tôi tin rằng việc luật hóa vai trò và chức năng của trường thuộc đại học sẽ là chìa khóa để nâng cao chất lượng, tính cạnh tranh và uy tín của các trường trong hệ thống giáo dục đại học, đặc biệt là ở những ngành có tính đặc thù, gắn liền với phát triển vùng như ngành Du lịch”, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Hữu Tuấn bày tỏ.

Hiệu trưởng Trường Du lịch, Đại học Huế cũng đề xuất một số giải pháp tăng quyền tự chủ cho trường thuộc đại học, đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục đại học trong thời gian tới.

Thứ nhất, cần xem xét công nhận tư cách pháp nhân cho các trường thuộc đại học đủ điều kiện, nhất là những đơn vị có lịch sử hoạt động độc lập, quy mô lớn, đội ngũ khoa học mạnh và năng lực tài chính, học thuật vững vàng.

Thứ hai, phân cấp toàn diện về tổ chức bộ máy, nhân sự, tài chính và học thuật. Các trường cần được quyền quyết định mở ngành, tổ chức chương trình liên kết quốc tế, tuyển dụng giảng viên, bổ nhiệm cán bộ khoa học cũng như chủ động quản lý ngân sách theo kế hoạch riêng đã được phê duyệt.

Thứ ba, tăng cường trách nhiệm giải trình đi đôi với tự chủ, đặc biệt trong lĩnh vực quản trị học thuật, đánh giá chất lượng, sử dụng nguồn lực và thực hiện các cam kết xã hội.

Thứ tư, xây dựng cơ chế phối hợp linh hoạt giữa đại học vùng và các trường thuộc đại học, trường thành viên, vừa đảm bảo định hướng chiến lược chung, vừa tạo không gian phát triển đa dạng cho từng đơn vị.

Vị phó giáo sư nhấn mạnh: “Tự chủ không phải là sự tách biệt, mà là sự chủ động, minh bạch và có trách nhiệm trong một hệ sinh thái chung. Nếu được vận hành đúng hướng, mô hình “trường trong đại học” sẽ là nền tảng bền vững để đổi mới giáo dục đại học Việt Nam trong kỷ nguyên số và toàn cầu hóa”.

Trong khi đó, theo Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học An Giang, Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh, dự thảo Luật Giáo dục đại học sửa đổi đã phân định rõ trường, khoa, đơn vị đào tạo trong cơ sở giáo dục đại học trực tiếp tổ chức đào tạo, nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ, đổi mới sáng tạo và phục vụ cộng đồng trong phạm vi ngành, lĩnh vực theo chức năng, nhiệm vụ được phân công.

Đồng thời, được phân cấp quản lý, đáp ứng điều kiện hoạt động của một tổ chức khoa học và công nghệ theo quy định của pháp luật. Việc phân định rõ chức năng của trường thuộc đại học theo dự thảo sẽ mang lại nhiều thuận lợi trong công tác quản trị và triển khai nhiệm vụ đào tạo, nghiên cứu của các đơn vị.

Cụ thể, những trường này sẽ tăng tính chủ động về học thuật, có quyền trực tiếp quyết định chương trình đào tạo, định hướng nghiên cứu khoa học và hợp tác quốc tế, thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào cấp đại học trong các hoạt động chuyên môn. Đồng thời, việc xác định rõ quyền hạn và trách nhiệm giúp tối ưu hóa việc phân bổ ngân sách, nhân sự, cơ sở vật chất một cách minh bạch và hiệu quả.

Khi được trao quyền tổ chức trực tiếp các hoạt động học thuật, năng lực đào tạo và nghiên cứu của trường được phát huy tối đa. Thời gian phản ứng trước yêu cầu của xã hội được rút ngắn, chất lượng chuyên môn được nâng cao rõ rệt nhờ tăng quyền tự chủ và giảm tầng nấc trung gian trong quản lý.

Nếu dự thảo được thông qua và áp dụng vào thực tế, quy định mới này được kỳ vọng sẽ chuẩn hóa mô hình quản trị đa tầng trong đại học, bảo đảm sự linh hoạt trong vận hành nhưng vẫn giữ được tính thống nhất và hiệu quả trong toàn hệ thống.

Cũng theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Văn Đạt, để phát huy tối đa hiệu quả của quy định này và nâng cao chất lượng giáo dục đại học, cần phải trao quyền tự chủ học thuật và quản trị cao hơn cho trường thuộc đại học.

Cụ thể, các trường cần được chủ động trong xây dựng chương trình đào tạo, mở ngành mới và ký kết hợp tác quốc tế, trên cơ sở cơ chế ủy quyền rõ ràng từ cấp đại học.

Cùng với đó, cần xây dựng hành lang pháp lý cụ thể cho mô hình “tự chủ liên kết” giữa trường với doanh nghiệp, tổ chức quốc tế nhằm mở rộng không gian hợp tác và tăng cường đổi mới sáng tạo. Ngoài ra, việc phân quyền về nhân sự, bao gồm quyền tuyển dụng và bổ nhiệm giảng viên, chức danh khoa học, cũng là yếu tố quan trọng để tăng tính cạnh tranh, thu hút nhân tài và đáp ứng tốt hơn nhu cầu đổi mới giáo dục trong bối cảnh hội nhập.