Đến hẹn lại lên, cứ vào đầu năm học, nỗi lo lạm thu vẫn ám ảnh phụ huynh khôn nguôi. Từ đồng phục học sinh đến các khoản “tự nguyện” trá hình, hiệu trưởng nhiều nơi bị phản ánh vi phạm nhưng chỉ bị kiểm điểm thậm chí vi phạm ở trường này lại được điều chuyển sang trường khác làm hiệu trưởng. Điều này gây rất nhiều băn khoăn là bao giờ mới chặn được lạm thu đầu năm học ở các cơ sở giáo dục phổ thông?
Hiệu trưởng vô can?
Từ năm học 2025-2026, trẻ em mầm non, học sinh phổ thông, người học chương trình giáo dục phổ thông (học viên theo học chương trình giáo dục thường xuyên cấp trung học cơ sở và học viên theo học chương trình giáo dục thường xuyên cấp trung học phổ thông) trong cơ sở giáo dục công lập thuộc hệ thống giáo dục quốc dân sẽ được miễn học phí.
Đây là một chính sách nhân văn, được phụ huynh cả nước hoan nghênh. Thế nhưng, phụ huynh vẫn còn đó nỗi lo khi phải đối mặt với nhiều khoản thu dưới danh nghĩa "tự nguyện".
Họp phụ huynh đầu năm, nhiều cha mẹ học sinh “ù tai” với các khoản đóng góp. Những khoản được gọi là “tự nguyện” nhưng chia bình quân cho từng em, biến thành nghĩa vụ bắt buộc. Có nơi còn yêu cầu nộp tiền mặt, thay vì chuyển khoản để né minh bạch.
Đầu năm học, những vụ việc gây ồn ào ở một số trường học như vận động tiền phụ huynh mua wifi, ốp sàn, ốp tường, tiền trang trí phòng học,...Dù tinh thần là “tự nguyện”, nhưng thực tế ít có học sinh nào không đóng.
Sau nhiều vụ việc xảy ra, công thức chung trả lời về trách nhiệm là hiệu trưởng nói là do lớp tự thực hiện, không phải chủ trương của nhà trường. Hiệu trưởng nhấn mạnh nhắc nhở giáo viên chủ nhiệm, đại diện ban phụ huynh. Cuối cùng, người trực tiếp đứng lớp – giáo viên chủ nhiệm – lại bị phụ huynh chất vấn, hứng chịu “búa rìu”.
Nhiều thầy cô giáo cảm thấy xấu hổ, mệt mỏi vì mang tiếng oan. Đáng buồn hơn, học sinh bậc trung học phổ thông đã đủ nhận thức để phân biệt đúng sai. Các em tận mắt chứng kiến sự nhập nhằng trong thu chi và không ngại bày tỏ thái độ thiếu tôn trọng đối với người thầy.
Một học sinh có lần hỏi: “Sao hiệu trưởng trường... (xin không nêu tên) từng bị “tố” thu chi sai phạm, báo chí đăng đầy ra, bạn bè em đều biết, mà thầy vẫn được về một trường mới (tiếp tục làm hiệu trưởng)?”.
Tôi thật sự khó trả lời trước câu chất vấn này, bởi tôi không muốn dối lòng mình, và quan trọng hơn, cách xử lý kiểu “điều chuyển” hiệu trưởng vi phạm không đủ để bảo vệ uy tín của lãnh đạo trong mắt học trò chỉ biết phải - trái, đúng - sai rõ ràng.
Trong môi trường học đường mà thầy cô giáo bị học trò nghi ngờ thì những lời nói, chia sẻ, nhắc nhở rất khó thành công.
Phường, xã cần mạnh tay dẹp lạm thu
Từ ngày 1/7/2025, theo Nghị định 142/2024/NĐ-CP, UBND cấp xã, phường sẽ trực tiếp quản lý các trường mầm non, tiểu học, trung học cơ sở. Việc phân cấp này nhằm đưa quản lý sát dân, xử lý kịp thời. Tuy nhiên, nếu chế tài không thay đổi, thì nguy cơ “trống đánh xuôi, kèn thổi ngược” vẫn còn nguyên.
Tất cả khoản thu phải được công khai chi tiết trên website của trường và Uỷ ban nhân dân xã, phường; việc thanh toán chỉ qua ngân hàng, tuyệt đối không thu tiền mặt.
Cần mở đường dây nóng, ứng dụng phản ánh để phụ huynh gửi ý kiến, buộc nhà trường phải trả lời trong thời hạn nhất định. Thanh tra phải tiến hành đột xuất, công khai kết quả, và đặc biệt hiệu trưởng vi phạm phải chịu kỷ luật ở mức cao nhất.
Thiết nghĩ, ở bất kỳ địa phương nào nếu để xảy ra lạm thu thì Sở Giáo dục và Đào tạo phải làm rõ mức độ sai phạm để xử lý cho đến nơi đến chốn.
Vi phạm nặng thì không thể né tránh, phải cách chức hiệu trưởng như vậy mới đủ sức răn đe, mới mong dẹp được vấn nạn lạm thu kéo dài dai dẳng.
Thực tế cho thấy, trong trường học, nếu hiệu trưởng làm nghiêm, tôi tin chắc không giáo viên chủ nhiệm, đại diện ban phụ huynh nào "nhanh nhẹn" đi hô hào, huy động đóng tiền để làm những việc như ốp sàn, mua bộ wifi... Vì chẳng ai muốn mua dây buộc mình cả.
Có trường, giáo viên giáo viên chủ nhiệm hay ban đại diện cha mẹ học sinh tự ý thu tiền sửa chữa lớp học rầm rộ nhưng hiệu trưởng không biết là một lý do rất phi lý. Bởi nếu đúng thì chỉ có thể là buông lỏng quản lý hoặc quản lý yếu kém. Vậy nên, nếu tình trạng này xảy ra mà xử lý kiểu “kiểm điểm”, “rút kinh nghiệm”, “điều chuyển” là hoàn toàn không đủ sức răn đe.
Chừng nào biện pháp chế tài chưa chạm đến lợi ích cá nhân, chưa làm người sai phạm "sợ" thì rất khó chấm dứt được lạm thu.
(*) Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả.