Sau vụ học sinh kéo tóc, ghìm đầu cô giáo xuống, giằng lại đồ chơi, vi phạm nghiêm trọng đạo đức học sinh. Điều này làm dấy lên lo lắng khi Thông tư số 19/2025/TT-BGDĐT chỉ còn hình thức kỷ luật cao nhất là viết bản tự kiểm điểm, sẽ không đủ sức răn đe.
Tuy nhiên, nhiều người cũng đặt câu hỏi, có phải duy trì hình thức kỷ luật đuổi học thì học sinh sẽ không vi phạm kỷ luật, bạo lực học đường sẽ giảm? Giáo viên chủ nhiệm nói riêng, giáo viên nói chung làm sao để học sinh viết bản tự kiểm điểm sẽ tiến bộ, không tái phạm?
Thực tế, trong thời gian thực hiện Thông tư số 08/TT ngày 21 tháng 3 năm 1988 của Bộ Giáo dục hướng dẫn về việc khen thưởng và thi hành kỷ luật học sinh các nhà trường phổ thông, bạo lực học đường vẫn xảy ra.
Sắp tới, thực hiện Thông tư số 19/2025/TT-BGDĐT chỉ còn hình thức kỷ luật cao nhất là viết bản tự kiểm điểm, nhưng thực tế hiện nay, khi học sinh vi phạm kỷ luật phải viết bản tự kiểm điểm, có giáo viên chủ nhiệm chỉ yêu cầu học sinh viết, cho phụ huynh ký xác nhận, nộp lại, không hề có biện pháp giáo dục kèm theo hiệu quả. Có học sinh còn không đưa bản tự kiểm điểm cho phụ huynh ký mà nhờ bạn hay … tự mình ký.
Thực hiện quy trình giáo dục khi yêu cầu học sinh viết bản tự kiểm điểm một cách qua loa, chiếu lệ, vô hình chung đã làm cho hình thức kỷ luật viết bản tự kiểm điểm trở nên hình thức, không có tác dụng giáo dục. Giáo viên đang tước đi vai trò giáo dục của mình và nhà trường.
Người viết đã từng làm giáo viên chủ nhiệm của nhiều lớp được cho là “cá biệt”, trực tiếp hướng dẫn học sinh viết bản tự kiểm điểm. Đa số sau đó học sinh tiến bộ, có ký ức đẹp với mình, nhiều học sinh “cá biệt” nay đã trưởng thành, vẫn có kết nối với thầy giáo, người viết xin chia sẻ việc hướng dẫn, giáo dục học sinh vi phạm nội quy viết bản tự kiểm điểm có hiệu quả giáo dục.
Thứ nhất, giáo viên đặt tâm thế mình là bạn, là anh, là chị của học sinh, chứ không phải “bề trên”, quan tòa, phán xét, để nói chuyện với học sinh.
Việc đặt tâm thế mình là bạn, là anh, là chị của học sinh, giáo viên sẽ đồng cảm với học sinh, để học sinh tin tưởng, học sinh sẽ chia sẻ thật với giáo viên tâm tư, suy nghĩ của mình dẫn đến hành vi vi phạm nội quy.
Thông qua chia sẻ của học sinh, giáo viên sẽ nhận ra được nút thắt trong suy nghĩ, nhận thức, dẫn đến cảm xúc tiêu cực, bộc phát ra hành vi. Học sinh có thể vẫn bảo thủ, cho là đúng, giáo viên phải lắng nghe, thấu hiểu, mới phân tích được cái đúng, cái sai, của hành vi học sinh đã vi phạm để học sinh hiểu, nhận thức được hành vi của mình sai chỗ nào, đúng chỗ nào.
Thứ hai, giáo viên nhẹ nhàng đặt câu hỏi hành vi đó có tác hại, tác động như thế nào đến bản thân, gia đình, bạn bè, thầy cô, nhà trường.
Giáo viên phải tôn trọng, lắng nghe, ghi nhận tất cả ý kiến của học sinh, tuyệt đối không cắt ngang, phản biện ngay. Sự lắng nghe của giáo viên chính là cơ hội cho học sinh xả stress, giúp giáo viên đi vào “tầng sâu” hơn của nhận thức học sinh, để từ đó có giải pháp thích hợp giải tỏa, giáo dục cho học sinh.
Có học sinh đã chia sẻ với người viết, nhờ những hành vi đó mà không bị bắt nạt, được bạn làm bài tập cho, được coppy bài kiểm tra của bạn … phần lớn là những lợi ích trước mắt mà học sinh rất muốn có.
Để giúp học sinh tự thấu hiểu bản thân, thấy tác hại của hành vi mình gây ra, hãy yêu cầu học sinh đặt vai trò các em là giáo viên, là cha mẹ, là bạn bè khi chứng kiến hành vi vi phạm đó.
Thứ ba, giáo viên cho học sinh rút ra bài học từ vi phạm của mình. Khi học sinh rút ra bài học từ vi phạm của bản thân, còn thiếu nội dung gì cần rút kinh nghiệm, giáo viên không nên áp đặt mà chỉ gợi mở để học sinh tự nhận ra. Việc học sinh tự nhận thức được tác hại của hành vi sai trái mà mình đã thực hiện, lúc đó quá trình giáo dục mới đạt yêu cầu.
Thứ tư, giáo viên chủ động rút ra bài học của mình, của nhà trường qua hành vi vi phạm kỷ luật của học sinh. Ví dụ, thầy (cô) rút ra bài học cần thường xuyên nhắc nhở nội quy cho học sinh; nội dung nội quy cần ngắn gọn, dễ nhớ, dễ thuộc, dễ hiểu; có bảng nội quy treo ở nơi dễ nhìn thấy … thái độ thầy cô phải ôn hòa, vui vẻ, bình tĩnh, biết lắng nghe, thấu hiểu học sinh hơn…
Việc tự rút ra bài học cho mình, giáo viên đã làm cho học sinh biết hình thức kỷ luật dành cho mình là khách quan, công tâm, tôn trọng, bao dung, không định kiến. Điều này giúp học sinh có suy nghĩ tích cực, tự giác chấp hành nội quy, không tái phạm.
Thứ năm, sau khi đã thực hiện giải pháp giáo dục giúp học sinh nhận ra sai lầm của bản thân, giáo viên để học sinh tự viết bản tự kiểm điểm; có thể hướng dẫn viết theo dàn bài gợi ý: Mô tả hành vi vi phạm; Hậu quả của hành vi vi phạm; Bài học được rút ra; Cam kết không tái phạm.
Khi nghe học sinh vi phạm chia sẻ, người viết đã chia sẻ lại cho phụ huynh nghe, có những phụ huynh đã bật khóc, vô cùng hối hận khi thấy mình vô tình làm méo mó nhân cách của con; thấy những thói xấu của mình đã tiêm nhiễm vào con; thấy mình mải mê làm ăn mà vô cảm với con; thấy thói quen của mình, văn hóa gia đình mình làm con phát triển lệch chuẩn xã hội ....
Trong mỗi người đều có sẵn thiện lương, gia đình là nơi đầu tiên vun trồng thiện lương đó, đừng đổ lỗi, phó mặc cho nhà trường trong giáo dục con cái. Giáo viên chỉ có thể làm tốt chức trách nhiệm vụ của mình khi phụ huynh cùng đồng hành, thực hiện tốt thiên chức làm cha, làm mẹ.
(*) Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả.