Trong khuôn khổ Hội nghị Giáo dục đại học năm 2025 tổ chức ngày 18/9, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đưa ra phiếu khảo sát với hai phương án: bỏ hoặc tiếp tục xét tuyển đại học bằng kết quả học tập trung học phổ thông, tức dựa trên học bạ.
Vấn đề này lập tức thu hút sự quan tâm lớn từ dư luận, nhất là đội ngũ giảng viên, giáo viên trực tiếp đào tạo, giảng dạy.
Người viết là giáo viên bậc trung học phổ thông đang giảng dạy cả hệ công lập và tư thục thấy rằng, xét tuyển học bạ vốn là một phương thức tiến bộ, song cách áp dụng hiện nay bộc lộ nhiều bất cập cần sớm điều chỉnh.
Nếu đánh giá đúng thì học bạ có độ tin cậy cao
Là giáo viên, tôi khẳng định, nếu được thực hiện đúng quy định thì điểm số trong học bạ hoàn toàn có độ tin cậy cao.
Theo Thông tư 22/2021/TT-BGDĐT về đánh giá học sinh trung học cơ sở và học sinh trung học phổ thông, học sinh được đánh giá thường xuyên và định kỳ qua nhiều hình thức như kiểm tra miệng, kiểm tra viết, giữa kỳ, cuối kỳ và cả bài kiểm tra chuyên đề.
Đối với môn học có trên 70 tiết/năm học sẽ có 4 điểm đánh giá thường xuyên/học kỳ. Cùng với đó là 1 bài kiểm tra giữa học kì và 1 bài kiểm tra cuối kì.
Ngoài ra, đối với môn học có chuyên đề, mỗi học sinh phải làm thêm 1 bài kiểm tra/năm học . Tổng cộng học sinh phải làm 13 bài kiểm tra/năm đối với các môn học như Toán, Ngoại ngữ.
Đề kiểm tra thường xuyên, định kì đều được xây dựng dựa trên ma trận đề kiểm tra và bản đặc tả để đảm bảo tính khoa học, khách quan và đánh giá đúng năng lực của học sinh theo Chương trình giáo dục.
Các câu hỏi được thiết lập theo ma trận: nhận biết, thông hiểu, vận dụng nên việc đánh giá, phân loại học sinh rất chính xác. Nội dung đề kiểm tra được tổ trưởng chuyên môn thẩm định, lãnh đạo phê duyệt nên hiếm khi đề ra quá dễ hoặc quá khó.
Chính vì thế, điểm trung bình môn học ghi trong học bạ vốn dĩ khách quan, chính xác, phản ánh quá trình học tập của học sinh một cách ổn định và lâu dài.
Vì sao điểm học bạ chênh nhau giữa các trường, các địa phương?
Thực tiễn dạy học nhiều năm qua lại cho thấy điểm học bạ có sự chênh lệch đáng kể giữa các trường, các địa phương vì nhiều lí do.
Cùng một Chương trình nhưng đề kiểm tra ở trường chuyên thường khó hơn nhiều so với trường phổ thông đại trà; trường ở đô thị khác trường vùng sâu, vùng xa.
Ngoài ra, không ít trường còn tồn tại tình trạng làm "đẹp" học bạ để chiều lòng phụ huynh hoặc nhằm giữ hình ảnh, dễ dàng huy động đóng góp tài trợ.
Bệnh thành tích cũng khiến nhiều trường "nới tay" trong chấm điểm, nâng điểm cho học sinh để tỷ lệ đỗ tốt nghiệp và cơ hội xét tuyển đại học theo phương thức học bạ được cao hơn.
Hệ quả là cùng một điểm số trong học bạ nhưng giá trị thực tế không đồng nhất. Điều này đặt ra thách thức lớn nếu chỉ dựa hoàn toàn vào học bạ để xét tuyển.
“Những điều trông thấy” từ thực tế giảng dạy
Từ kinh nghiệm giảng dạy nhiều năm ở cả công lập lẫn tư thục, người viết nhận thấy có sự vênh nhau rõ rệt giữa điểm học bạ và kết quả thi cử.
Có học sinh đạt điểm trung bình học bạ trên 8,0 nhưng khi thi tốt nghiệp trung học phổ thông chỉ đạt mức trung bình hoặc thậm chí có điểm liệt.
Một trường hợp khác là học sinh A có điểm học bạ ba năm phổ thông trên 8,0 và thi đánh giá năng lực của Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh đạt 80/1200 điểm.
Trong khi đó, học sinh B có điểm học bạ trên 9,0 nhưng thi đánh giá năng lực chỉ được 70/1200. Sự chênh lệch này phản ánh rõ ràng mức độ khác nhau trong cách đánh giá giữa các trường.
Không chỉ vậy, những năm gần đây, điểm xét tuyển đại học bằng học bạ liên tục “leo thang”, có trường điểm chuẩn khối C00 bằng phương thức học bạ chạm mốc 30 khó tin nếu so sánh với thực chất năng lực của thí sinh.
Một hệ quả khác là nhiều trường đại học, đặc biệt các trường tốp dưới, do áp lực chỉ tiêu đã dành phần lớn suất tuyển sinh cho phương thức xét học bạ. Đây là cách dễ nhất để đảm bảo số lượng, nhưng cũng dẫn đến rủi ro lớn.
Đó là thí sinh có điểm học bạ rất cao khi trúng tuyển nhưng vào học lại không theo kịp chương trình, kết quả học tập sa sút, nhiều em kéo dài thời gian học, ra trường muộn hoặc thậm chí không thể tốt nghiệp.
Điều này không chỉ ảnh hưởng đến uy tín của trường đại học mà còn khiến xã hội hoài nghi về giá trị của điểm học bạ và công bằng trong tuyển sinh.
Đôi điều kiến nghị
Theo người viết, xét tuyển bằng học bạ vẫn là một phương thức tốt bởi nó ghi nhận cả một quá trình học tập chứ không chỉ một kỳ thi duy nhất.
Xét tuyển bằng học bạ vẫn có giá trị nếu nó phản ánh đúng năng lực học sinh, đồng thời bảo đảm sự đồng đều trong kiểm tra, đánh giá giữa các địa phương.
Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, rất khó để đạt được sự đồng nhất tuyệt đối. Do đó, giải pháp hợp lý hơn là điều chỉnh tỷ trọng điểm học bạ trong tổng điểm xét tuyển thay vì loại bỏ hoàn toàn.
Một ví dụ đáng tham khảo là Trường Đại học Bách khoa Thành phố Hồ Chí Minh năm 2025 áp dụng công thức tính điểm học lực như sau: điểm năng lực chiếm 70%, điểm tốt nghiệp trung học phổ thông chiếm 20% và điểm học bạ chỉ chiếm 10%.
Cách tính này vẫn ghi nhận quá trình học tập ở phổ thông nhưng không để học bạ quyết định quá nhiều. Bộ Giáo dục và Đào tạo có thể đưa ra khung quy định chung, chẳng hạn điểm học bạ chỉ được chiếm tối đa 50% trong tổng điểm xét tuyển của bất kỳ trường đại học nào.
Như thế sẽ hạn chế tình trạng lạm phát điểm học bạ, đồng thời khuyến khích các trường chú trọng hơn đến các phương thức đánh giá toàn diện khác.
Tóm lại, xét tuyển bằng học bạ là phương thức tiên tiến nếu được thực hiện chuẩn mực. Song trong điều kiện hiện nay, khi chất lượng dạy học và đánh giá chưa đồng đều, nếu để học bạ chiếm tỷ trọng quá lớn sẽ gây bất công và làm suy giảm chất lượng đào tạo đại học.
Vì thế, thay vì bỏ hẳn, cần giữ lại phương thức này nhưng ở mức độ hợp lý, kết hợp với các kỳ thi chuẩn hóa và đánh giá năng lực. Chỉ khi đó, tuyển sinh đại học mới bảo đảm công bằng, khách quan và thực chất, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của xã hội.
(*) Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả.