Ngày 22/8/2025, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 71-NQ/TW đột phá phát triển giáo dục và đào tạo. Ngay sau đó, ngày 15/9/2025, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 181/NQ-CP ban hành Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 71/NQ-TW, trong đó giao nhiệm vụ cho Bộ Giáo dục và Đào tạo “cung cấp một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc sử dụng từ năm học 2026-2027, thực hiện lộ trình đến năm 2030 cung cấp miễn phí sách giáo khoa cho tất cả học sinh”. Đây một quyết định trọng đại.
Trong thời gian tới, việc sử dụng một bộ sách giáo khoa thống nhất trên cả nước là nhiệm vụ trọng tâm của ngành giáo dục Việt Nam. Việc cấp bách lúc này là việc biên soạn, lựa chọn sách giáo khoa phải vừa tạo được sự đồng thuận xã hội vừa đảm bảo chất lượng cũng như tiến độ hoàn thành công việc. Nghị quyết số 71-NQ/TW mang tính đột phá trong lĩnh vực giáo dục, vì vậy việc thống nhất một bộ sách giáo khoa đòi hỏi sự quyết đoán nhưng đảm bảo tính khoa học và cần tính toán kĩ lưỡng.
Tất nhiên, để thống nhất việc sử dụng sách giáo khoa trên cả nước cần có bước đi thích hợp, chắc chắn để tránh lặp lại những nhược điểm như trong quá trình triển khai Chương trình Giáo dục phổ thông năm 2018.
Theo tôi, trước hết ngành giáo dục cần có sự chuẩn bị kĩ lưỡng về đường lối hoạch định cũng như biên soạn, thẩm định, để giúp nhân dân thấu hiểu, tạo niềm tin xã hội.
Một hướng đi được một số chuyên gia đề xuất là biên soạn sách giáo khoa theo kiểu “cuốn chiếu”, triển khai từng cấp học thay vì đồng loạt cả 12 lớp. Thậm chí, có thể tận dụng các bộ sách giáo khoa hiện hành đã được thẩm định và sử dụng một vòng, bằng cách chọn mỗi cấp học một bộ sách phù hợp.
Nếu lựa chọn phương án này, chúng ta sẽ sẽ giảm áp lực từ việc biên soạn sách giáo khoa mới, đặc biệt tiết kiệm ngân sách và kế thừa được những thành công của chương trình sách giáo khoa trước đó. Nhất là trong bối cảnh ngành giáo dục đã từng áp dụng phương pháp cuốn chiếu khi triển khai chương trình mới từ năm 2018, bắt đầu với lớp 1, lớp 6, lớp 10… rồi tiếp tục các lớp sau. Đây là kinh nghiệm quý báu có thể tái sử dụng trong giai đoạn hiện nay.
Bên cạnh đó cũng có ý kiến cho rằng, hoặc là chúng ta sử dụng phương pháp mỗi cấp học chọn một bộ sách ưu việt nhất để tạo nên sự minh bạch và công bằng trong kiểm duyệt.
Qua khảo sát, chúng tôi nhận thấy, với triết lý “Mang cuộc sống vào bài học, đưa bài học vào cuộc sống” bộ sách giáo khoa Cánh Diều trong nhiều năm qua được đông đảo phụ huynh và học sinh đón nhận như điển hình về cách tiếp cận đổi mới và thực tiễn. Các đơn vị giáo dục cơ sở chỉ đạo giáo viên giảng dạy các môn học Toán, Tin học, Vật lí, Hóa học, Sinh học, Công nghệ, Khoa học tự nhiên xác định các bài học, chủ đề có thể tổ chức dạy theo hình thức “bài học STEM” để xây dựng phân phối chương trình môn học. Mỗi bài học STEM đã đặc biệt chú ý chất lượng, hiệu quả và được triển khai ở tất cả các lớp cùng khối.
Bộ sách Cánh Diều giúp người dạy tăng cường công tác hướng dẫn học sinh nghiên cứu khoa học, vận dụng kiến thức đã học để giải quyết các vấn đề thực tiễn. Điểm nổi bật này hỗ trợ đắc lực cho các nhà trường có điều kiện thực tế tổ chức “Cuộc thi nghiên cứu khoa học kỹ thuật” học sinh trung học cấp trường phù hợp.
Không những thế, bộ sách giáo khoa Cánh Diều tạo điều kiện cho giáo viên tiểu học triển khai nội dung giáo dục công dân số, giáo dục kĩ năng sống, thể dục thể thao, các câu lạc bộ... để học sinh được vui chơi, giải trí. Công tác nghiên cứu khoa học, vận dụng kiến thức đã học để giải quyết các vấn đề thực tiễn đối với học sinh Tiểu học, Trung học cơ sở, Trung học phổ thông được hình thành và phát triển. Bộ sách không chỉ truyền tải tri thức mà còn khơi gợi tư duy logic, khả năng phân tích và năng lực vận dụng kiến thức vào thực tế.
Đồng thời, các bài tập môn Toán được thiết kế từ cơ bản đến nâng cao, giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách chủ động. Môn Ngữ văn khuyến khích học sinh đọc hiểu, đối thoại, viết sáng tạo và bày tỏ quan điểm cá nhân.
Theo nhiều học sinh chúng tôi khảo sát, phần lớn các em hào hứng, phấn chấn khi được học bộ sách giáo khoa Cánh Diều. Bởi theo các em, sách giúp em kết nối kiến thức liên môn, trao dồi khả năng tích hợp giữa lý thuyết và thực tế. Chương trình, nội dung học tập của các em vừa sức, hiện đại và nhân văn.
Dù lựa chọn phương án “cuốn chiếu” hay chọn từng bộ cho mỗi cấp học, điều quan trọng nhất vẫn là đảm bảo chất lượng sách giáo khoa. Tất nhiên, sách giáo khoa dùng chung trên cả nước phải được sự đồng thuận của giáo viên, phụ huynh và học sinh.
Để có một bộ sách “chuẩn” chúng ta phải tránh được áp lực của thời gian cũng như gạt bỏ được những tồn tại đã thể hiện trong quá trình triển khai Chương trình giáo dục phổ thông 2018.
Theo chúng tôi, một bộ sách giáo khoa thống nhất không thể là sản phẩm của độc quyền hay lợi ích nhóm. Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Thu Hà đã đề nghị: “Phải có hội đồng thẩm định độc lập, công khai, chống xung đột lợi ích. sách giáo khoa là công cụ giáo dục quốc dân, không thể là sân chơi riêng của một nhóm tác giả hay một nhà xuất bản.” Với quan điểm, chương trình giáo dục là pháp lệnh, bắt buộc thống nhất; sách giáo khoa là học liệu, có thể có nhiều cách trình bày.[1]
Nếu đồng nhất chương trình với sách giáo khoa, nguy cơ cứng nhắc và độc quyền là rất lớn. Một bộ sách giáo khoa thống nhất phải là tấm bản đồ mở, đủ chuẩn để dẫn đường, nhưng cũng đủ linh hoạt để mỗi giáo viên, mỗi học sinh tìm thấy hành trình riêng.
Giáo dục không chỉ là câu chuyện của hôm nay, mà là của hàng chục và thậm chỉ cả thế kỷ sau. Những học sinh lớp 1 năm 2026 sẽ bước ra xã hội vào năm 2037, khi thế giới đã khác xa hiện nay. Sách giáo khoa thống nhất phải mang trong mình hơi thở của tương lai, chứ không chỉ lặp lại quá khứ. Vì vậy, chúng ta cần một bộ sách vừa khoa học vừa nhân văn, vừa quốc tế vừa dân tộc. Nó phải dạy trẻ em biết giải toán, viết văn, nhưng quan trọng hơn là dạy các em biết yêu thương, biết đối thoại, biết sáng tạo và biết yêu thương trong cuộc sống và có trách nhiệm với quốc gia, dân tộc.
Xây dựng một bộ sách giáo khoa thống nhất là thử thách lớn và đòi hỏi nhiều công phu, tâm huyết, tài năng của người biên soạn cũng như kiểm duyệt. Nếu vội vàng, thiếu cẩn trọng, chúng ta sẽ có một bộ sách giáo khoa kịp thời theo yêu cầu nhưng không đủ chất để sử dụng hiệu quả.
Hơn bao giờ hết, sự trách nhiệm, tâm huyết, tỉnh táo sẽ cho chúng ta một bộ sách giáo khoa thực sự là tài sản quốc gia và dùng chung trên cả nước. Sách giáo khoa thống nhất không chỉ là một bộ sách để dạy, mà phải là một bộ sách để sống, để hiểu, để phát triển.
(*) Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả.
Tài liệu tham khảo:
[1]: https://kinhtedothi.vn/bo-sach-giao-khoa-thong-nhat-bai-toan-ve-chat-luong-va-tien-do.860544.html