Bộ Giáo dục và Đào tạo đã công bố dự thảo Thông tư sửa đổi, bổ sung một số điều của Quy chế Cuộc thi nghiên cứu khoa học, kỹ thuật cấp quốc gia dành cho học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông ban hành kèm theo Thông tư số 06/2024/TT-BGDĐT. Ngày hết hạn lấy ý kiến: 23/10/2025.
Những điểm mới trong dự thảo
So với thông tư hiện hành, dự thảo tập trung sửa đổi ở 4 nhóm vấn đề: số lượng dự án dự thi, tổ chức Ban Chỉ đạo và Ban giám khảo, tỷ lệ giải thưởng, và quy định về liêm chính khoa học.
Bảng so sánh Thông tư hiện hành và dự thảo sửa đổi như sau:
| Nội dung | Thông tư 06/2024/TT-BGDĐT | Dự thảo sửa đổi 2025 | Nhận xét |
| Số lượng dự án dự thi (Điều 5) | - Sở Giáo dục và Đào tạo: tối đa 6 dự án. - Trường trực thuộc Bộ/đại học/viện: tối đa 2 dự án. - Đơn vị đăng cai: thêm 2 dự án. | - Từ 2026–2027: tính theo tỷ lệ dự án cấp sở năm trước (3 - 12 dự án). - Trường trực thuộc Bộ/đại học/viện: tối đa 3 dự án. - Đơn vị đăng cai: thêm tối đa 6 dự án. - Được cộng thêm 1 dự án cho mỗi giải quốc tế từ giải Tư trở lên. | Linh hoạt, khuyến khích địa phương phát triển mạnh nghiên cứu; tăng cơ hội cho đơn vị có thành tích quốc tế. |
| Ban Chỉ đạo (Điều 7) | Chủ yếu là lãnh đạo Bộ và Vụ Giáo dục phổ thông. | Bổ sung lãnh đạo địa phương đăng cai làm Phó Trưởng ban; Trưởng ban có thêm thẩm quyền phê duyệt cơ cấu giải, danh sách dự án, xử lý tình huống. | Tăng vai trò địa phương, phân quyền rõ ràng. |
| Ban Giám khảo, Hội đồng (Điều 8–10) | Thành phần còn chung chung. | Quy định cụ thể hơn: thư ký có thể là chuyên viên Bộ, giảng viên, giáo viên. Nhiệm vụ: lập danh sách, đề xuất cơ cấu lĩnh vực dự thi. | Minh bạch hóa quy trình, huy động chuyên gia nhiều cấp. |
| Tỷ lệ giải thưởng (Điều 17) | Không vượt quá 60% tổng số dự án. Giải Nhất không vượt quá 10%; số giải Nhì, giải Ba, giải Tư không vượt quá 30% tổng số giải. | Không vượt quá 60% tổng số dự án. - Nhất ≤ 10%. - Nhì ≤ 20%. - Ba ≤ 30%. - Tư: phần còn lại. | Nâng cao chất lượng giải, tăng cạnh tranh. |
| Chọn dự án quốc tế (Điều 15) | Dự án đoạt giải Nhất được xem xét, quy trình chưa rõ. | Quy định rõ: Tổ giám khảo do Trưởng Ban giám khảo làm Tổ trưởng, chấm chọn dự án quốc tế. | Chuẩn hóa quy trình, minh bạch. |
| Liêm chính khoa học (Điều 13, 22, 26) | Chưa quy định rõ trách nhiệm công khai, cam kết. | - Đơn vị dự thi phải cam kết tuân thủ Quy chế. - Công bố công khai dự án được chọn. - Người hướng dẫn chịu trách nhiệm về liêm chính khoa học, đạo đức nghề nghiệp. | Tăng trách nhiệm của đơn vị và người hướng dẫn, hạn chế gian lận. |
| Kiểm tra, giám sát (Điều 27) | Không quy định cụ thể. | Bộ trưởng có quyền lập đoàn kiểm tra khi cần. | Bổ sung cơ chế giám sát chặt chẽ. |
| Điều khoản chuyển tiếp | Không có. | Năm học 2025–2026 vẫn áp dụng theo TT 06/2024, từ 2026–2027 áp dụng quy định mới. | Bảo đảm chuyển đổi có lộ trình. |
Cuộc thi khoa học kĩ thuật là một sân chơi trí tuệ nhưng không ít băn khoăn
Trong nhiều năm qua, Cuộc thi khoa học kỹ thuật cấp quốc gia dành cho học sinh trung học do Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức đã trở thành một sân chơi quan trọng, thu hút đông đảo học sinh tham gia.
Cuộc thi không chỉ khơi gợi đam mê nghiên cứu, mà còn góp phần định hướng nghề nghiệp, đặc biệt trong các lĩnh vực STEM.
Tuy nhiên, dưới góc nhìn của một giáo viên trực tiếp hướng dẫn học sinh tham gia, tôi nhận thấy Thông tư số 06/2024/TT-BGDĐT – văn bản hiện hành quy định về cuộc thi – vẫn còn những điểm chưa sát thực tế.
Theo Thông tư hiện hành, cuộc thi có tới 25 lĩnh vực trải dài từ Toán học, Vật lý, Hóa học, Sinh học, Y sinh, đến Khoa học xã hội và hành vi, Khoa học môi trường, Hệ thống nhúng,...
Tôi nhận thấy nhiều lĩnh vực mang tính chuyên sâu như Y sinh, Hóa sinh, Hệ thống nhúng,... thực sự vượt quá khả năng của học sinh trung học cơ sở (lớp 8, lớp 9), kể cả học sinh trung học phổ thông khi chưa có nền tảng chuyên ngành chuyên sâu. Không ít dự án chỉ dừng lại ở mức “mô phỏng”, “làm mô hình”.
Do đó, tôi cho rằng, nên gộp bớt các lĩnh vực hàn lâm. Ví dụ: Gộp Y sinh học và Hóa sinh thành một lĩnh vực rộng hơn là Khoa học sự sống ứng dụng. Hợp nhất Hệ thống nhúng, Kỹ thuật rô-bốt thành một nhóm Công nghệ và Kỹ thuật số.
Việc rút gọn còn khoảng 15–18 lĩnh vực sẽ giúp học sinh tập trung, giảm phân tán và phù hợp hơn với trình độ lứa tuổi.
Liêm chính khoa học - bài học từ sự cố thu hồi giải Nhất
Dự thảo đã nhấn mạnh yêu cầu cam kết tuân thủ quy chế, công khai minh bạch và trách nhiệm đạo đức của người hướng dẫn. Đây là điểm tôi đánh giá rất cao, đặc biệt khi nhìn lại sự cố ở cuộc thi năm học 2024 - 2025.
Cụ thể, dự án của học sinh một trường tại Hưng Yên từng đoạt giải Nhất cấp quốc gia, sau đó bị phát hiện sao chép ý tưởng từ một công trình nghiên cứu của nước ngoài, thuộc lĩnh vực Hệ thống nhúng.
Nhiều thầy cô giáo, phụ huynh và học sinh cảm thấy thất vọng, đặt câu hỏi về trách nhiệm của người hướng dẫn cũng như quy trình thẩm định.
Sự việc này là minh chứng rõ ràng cho thấy, nếu không siết chặt liêm chính khoa học, cuộc thi có nguy cơ mất đi ý nghĩa giáo dục, biến thành “cuộc chạy đua thành tích”.
Theo tôi, ngoài các quy định trong dự thảo, cần áp dụng phần mềm kiểm tra đạo văn bắt buộc đối với tất cả hồ sơ dự thi.
Cùng với đó là quy định chế tài nghiêm khắc: hủy giải, cấm đơn vị vi phạm tham gia trong 1–2 năm. Ngoài ra, cần tập huấn cho giáo viên hướng dẫn về đạo đức nghiên cứu và phương pháp sư phạm khoa học.
Nhìn chung, dự thảo Thông tư sửa đổi, bổ sung một số điều của Quy chế Cuộc thi nghiên cứu khoa học, kỹ thuật cấp quốc gia dành cho học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông là bước tiến quan trọng để nâng cao chất lượng dự án.
Những điều chỉnh về số lượng dự án, cơ cấu tổ chức, tỷ lệ giải thưởng và liêm chính khoa học đều cần thiết, phù hợp với yêu cầu hội nhập quốc tế.
Tài liệu tham khảo:
https://moet.gov.vn/van-ban/vbdt/Pages/chi-tiet-van-ban.aspx?ItemID=1731
https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Giao-duc/Thong-tu-06-2024-TT-BGDDT-Quy-che-Cuoc-thi-nghien-cuu-khoa-hoc-quoc-gia-hoc-sinh-trung-hoc-co-so-606878.aspx
https://giaoduc.net.vn/huy-ket-qua-dat-giai-nhat-cuoc-thi-nghien-cuu-khoa-hoc-ky-thuat-cap-quoc-gia-post250995.gd
(*) Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả.