Trong bối cảnh cạnh tranh nguồn nhân lực chất lượng cao ngày càng gay gắt, khu vực công đang đứng trước yêu cầu phải đổi mới cách tiếp cận với nhân tài. Nghị định số 249/2025/NĐ-CP của Chính phủ ngày 19/9/2025 quy định cơ chế, chính sách thu hút chuyên gia khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số được xem là bước đi đột phá, mở ra hành lang pháp lý mới để thu hút, trọng dụng và giữ chân nhân tài trong khu vực nhà nước.
Khoản 2, Điều 9, Nghị định số 249/2025/NĐ-CP về chính sách đối với chuyên gia sau khi kết thúc và hoàn thành nhiệm vụ nêu rõ: "Chuyên gia có quốc tịch Việt Nam có nhu cầu vào làm công chức, viên chức trong các cơ quan, tổ chức, đơn vị của Đảng, Nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội mà chưa đáp ứng đủ tiêu chuẩn, điều kiện theo quy định của pháp luật về công chức, viên chức thì cơ quan có thẩm quyền xem xét, quyết định tiếp nhận vào vị trí việc làm; được xem xét bổ nhiệm chức vụ lãnh đạo, quản lý trong cơ quan, tổ chức, đơn vị của Đảng, Nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội mà không nhất thiết bảo đảm điều kiện về độ tuổi, chức danh quy hoạch, trình độ lý luận chính trị, thời gian giữ chức vụ liền kề".
Nghị định mới tạo ra đột phá về thể chế, góp phần nâng cao chất lượng nguồn lực
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Trần Đình Lý - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Nông Lâm Thành phố Hồ Chí Minh nhận định: “Quy định mới tại Nghị định 249/2025/NĐ-CP về cơ chế tiếp nhận chuyên gia khoa học công nghệ làm công chức, viên chức sau khi hoàn thành nhiệm vụ là bước đi rất quan trọng về mặt thể chế.
Lâu nay, chủ trương “trải thảm đỏ” thu hút nhân tài được nhắc đến nhiều, song những rào cản trong cơ chế tuyển dụng vẫn khiến không ít chuyên gia giỏi, kể cả Việt kiều hay người đã thành công trong khu vực tư khó có cơ hội tham gia vào hệ thống công vì vướng một số tiêu chuẩn hình thức”.
Theo thầy Lý, điểm mới đáng chú ý của Nghị định là cách tiếp cận “ngược dòng chuẩn”. Thay vì yêu cầu ứng viên phải đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn công chức, viên chức ngay từ đầu, Nhà nước mở rộng cánh cửa đón nhân tài vào hệ thống, sau đó tạo điều kiện để họ hoàn thiện dần những tiêu chuẩn còn thiếu. Đây là thông điệp mạnh mẽ, thể hiện tư duy đổi mới trong thu hút và trọng dụng nhân tài.
Đột phá này có thể nhìn nhận từ ba khía cạnh. Về thể chế, lần đầu tiên, cơ chế thu hút linh hoạt phù hợp với đặc thù của nhân tài được luật hóa, tạo hành lang pháp lý rõ ràng cho việc chiêu mộ và sử dụng người tài.
Về nguồn nhân lực chất lượng cao, chính sách không chỉ hướng tới thu hút mà còn giữ chân chuyên gia trong lĩnh vực khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số - những lĩnh vực đang là động lực phát triển của đất nước.
Về tác động hệ thống, sự hiện diện của các chuyên gia trong cơ quan công quyền đóng vai trò “chất xúc tác”, giúp bộ máy Nhà nước cập nhật tri thức, tiếp cận tư duy quản trị hiện đại, đồng thời lan tỏa tinh thần đổi mới tới lĩnh vực giáo dục và hệ doanh nghiệp quốc gia.
Nói cách khác, đây là một “cú hích” thể chế nhằm biến nguồn lực chất xám thành nguồn lực hệ thống.
Tiến sĩ Trần Đình Lý cũng cho rằng, bên cạnh cơ hội, việc nới rộng tiêu chuẩn đầu vào đơn vị sự nghiệp cho nhân tài cũng kèm với thách thức và có 3 vấn đề lớn cần lưu ý.
Thứ nhất, về chất lượng đầu vào, nếu cơ chế giám sát không chặt chẽ, có thể xuất hiện những trường hợp chưa thật sự xuất sắc nhưng vẫn được hưởng chính sách đặc cách. Điều này sẽ làm mất ý nghĩa ban đầu của Nghị định.
Thứ hai là sự khác biệt về văn hóa tổ chức. Một chuyên gia giỏi trong môi trường nghiên cứu, sáng tạo hay doanh nghiệp công nghệ có thể không thích nghi nhanh với môi trường hành chính công vốn đề cao kỷ luật và quy trình. Nếu không có giai đoạn chuyển tiếp phù hợp, rất dễ xảy ra “cú sốc văn hóa”, làm giảm hiệu quả công việc.
Thứ ba, về tính công bằng, những người đang theo con đường thi tuyển, rèn luyện theo ngạch công chức có thể đặt câu hỏi: tại sao họ phải trải qua quá trình khắt khe, trong khi người khác lại được “ưu tiên”? Nếu thiếu minh bạch, dư luận có thể hiểu lầm rằng chính sách mở cửa đồng nghĩa với “nới lỏng tiêu chuẩn”.
Chính vì vậy, việc ban hành chính sách cần song hành với cơ chế kiểm soát thông minh, vừa mở ra cơ hội, vừa bảo đảm chuẩn mực và công bằng.
Cùng bàn về vấn đề này, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Thiên Phúc - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng, Nghị định 249/2025/NĐ-CP là bước đổi mới tích cực, giúp tăng khả năng cạnh tranh quốc tế của môi trường làm việc trong nước, thu hút nhân lực chất lượng cao của các lĩnh vực mũi nhọn.
Có những chuyên gia giỏi trong lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, nhưng chưa đáp ứng đủ một số tiêu chuẩn điều kiện về thời gian công tác hay học hàm, học vị…. Trong khi đó, ở nhiều lĩnh vực, số lượng chuyên gia có học hàm cao lại rất ít. Vì vậy, việc Chính phủ ban hành quy định theo hướng linh hoạt hơn sẽ gỡ bỏ một số ràng buộc hành chính khi tuyển dụng chuyên gia vào lĩnh vực công. Từ đó, cơ quan, đơn vị có cơ sở công nhận và sử dụng những người thực sự có năng lực.
“Trong đào tạo đại học, có nhiều yếu tố quyết định chất lượng giáo dục như cơ sở vật chất, chương trình học, đầu vào của người học và đặc biệt là đội ngũ giảng viên. Vì vậy, nếu mở được “nút thắt” về cơ chế để thu hút, công nhận và sử dụng nhân lực chất lượng cao theo tinh thần của Nghị định 249, tôi tin rằng cơ sở giáo dục đại học sẽ có nhiều thuận lợi để tập trung nâng cao chất lượng giảng dạy.
Đặc biệt, bên cạnh thu hút nhân tài trong nước, việc thu hút giảng viên, chuyên gia từ nước ngoài đóng vai trò quan trọng trong việc tiếp nhận tri thức tiên tiến, mở rộng hợp tác quốc tế và nâng tầm chất lượng đào tạo. Do đó, việc xây dựng một môi trường làm việc thuận tiện, thủ tục hành chính thông thoáng và cơ chế quản lý đơn giản hóa là điều rất quan trọng”, thầy Phúc nhấn mạnh.
Cần công bố tiêu chí tuyển chọn rộng rãi, có cơ chế giám sát để đảm bảo công bằng
Cùng với những thuận lợi mang tính đột phá, việc thu hút chuyên gia khoa học công nghệ và chuyển đổi số vào làm việc trong khu vực công cần đi đôi với tiêu chí rõ ràng, cơ chế minh bạch và môi trường làm việc cởi mở để giữ chân nhân tài lâu dài.
Giáo sư, Tiến sĩ Đỗ Phúc - Giảng viên cao cấp Trường Đại học Công nghệ thông tin, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, thành viên Hội đồng Giáo sư ngành Công nghệ thông tin năm 2025 cho biết, chính sách đối với chuyên gia sau khi kết thúc và hoàn thành nhiệm vụ được quy định tại Nghị định 249/2025/NĐ-CP là “đòn bẩy” thu hút nhân tài vào đơn vị sự nghiệp công lập.
Tuy nhiên, trước hết, cần xác định rõ khái niệm “chuyên gia” và làm rõ các tiêu chí để nhận diện, đánh giá họ một cách minh bạch, thống nhất.
Đồng thời, cần tạo điều kiện để chuyên gia cống hiến và trân trọng giá trị lao động của họ. Các cơ quan, đơn vị cần lắng nghe, tìm hiểu xem nhân tài được thu hút cần điều kiện như thế nào để có thể yên tâm làm việc, từ môi trường công tác, điều kiện sống đến cơ chế ghi nhận đóng góp.
“Đối với lĩnh vực giáo dục, quan trọng hơn cả là đào tạo con người, làm sao để tạo ra những thế hệ nhân lực giỏi, có năng lực thực chất. Trong bối cảnh hội nhập và đổi mới hiện nay, việc trường đại học hợp tác với chuyên gia giỏi chuyên môn, có tâm huyết và mong muốn đóng góp cho nước nhà là điều vô cùng quý giá. Họ không chỉ mang đến kiến thức và kinh nghiệm thực tiễn, mà còn truyền cảm hứng, khơi dậy tinh thần học hỏi và sáng tạo cho sinh viên”, thầy Đỗ Phúc bày tỏ.
Trong khi đó, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Nông Lâm Thành phố Hồ Chí Minh nhận định, để chính sách vừa mở rộng cánh cửa thu hút nhân tài vào khu vực Nhà nước, vừa bảo đảm chất lượng, cần xây dựng “bộ lọc hai tầng”.
Tầng một là tiêu chí linh hoạt nhưng có ngưỡng tối thiểu. Ứng viên cần chứng minh năng lực thông qua thành tích khoa học (các công bố quốc tế, sáng chế, giải thưởng) hoặc kết quả thực tiễn (dự án công nghệ, mô hình khởi nghiệp thành công). Cách làm này giúp thay thế các tiêu chuẩn mang tính hình thức nhưng vẫn bảo đảm chất lượng đầu vào.
Tầng hai là giai đoạn thử thách, đánh giá. Sau khi được tiếp nhận, chuyên gia sẽ trải qua 12-24 tháng “thử việc mở rộng”, được giao nhiệm vụ cụ thể và đánh giá định kỳ. Chỉ khi chứng minh được năng lực chuyên môn và khả năng hòa nhập, họ mới được bổ nhiệm chính thức vào vị trí công chức hoặc viên chức.
Bên cạnh đó, cần xây dựng cơ chế mentor - đồng hành, trong đó những cán bộ giàu kinh nghiệm trong bộ máy Nhà nước sẽ hỗ trợ, giúp chuyên gia nhanh chóng thích ứng với quy trình hành chính công mà vẫn giữ được tinh thần sáng tạo, đổi mới.
Một yếu tố không kém phần quan trọng là tính công khai, minh bạch. Mỗi trường hợp được tiếp nhận cần được giải trình rõ ràng, với tiêu chí tuyển chọn công bố rộng rãi nhằm tạo sự đồng thuận trong xã hội và tránh hiểu lầm về tính “đặc cách”.
Thực tế, nhiều quốc gia như Singapore, Hàn Quốc đã làm rất tốt điều này. Họ vừa “mở” để thu hút nhân tài, vừa “lọc” bằng các chuẩn mực minh bạch và cơ chế đánh giá rõ ràng. Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi và áp dụng kinh nghiệm đó một cách phù hợp với bối cảnh trong nước.
Thầy Lý cũng bày tỏ nhiều kỳ vọng về việc triển khai Nghị định 249/2025/NĐ-CP hiệu quả, để có thể tận dụng nguồn lực chuyên gia phục vụ đào tạo, nghiên cứu và chuyển đổi số tại đơn vị.
Trong lĩnh vực giáo dục - đào tạo, việc có các chuyên gia quốc tế, kiều bào hay nhà khoa học đến từ doanh nghiệp trở thành viên chức sẽ giúp trường đại học “đi tắt đón đầu” về tri thức. Sinh viên không chỉ học lý thuyết mà còn được tiếp cận trực tiếp với công nghệ, mô hình quản trị hiện đại và thực tiễn toàn cầu.
Ở mảng nghiên cứu khoa học, những chuyên gia này thường mang theo mạng lưới hợp tác quốc tế phong phú. Nếu được tận dụng tốt, Việt Nam có thể nhanh chóng nâng tầm chất lượng công bố, bằng sáng chế, đồng thời tham gia sâu hơn vào chuỗi tri thức toàn cầu.
Trong chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo, sự kết hợp giữa “quyền lực công” và “tri thức công nghệ” sẽ rút ngắn khoảng cách triển khai. Ví dụ, trong lĩnh vực nông nghiệp, lĩnh vực chuyên môn của nhà trường, chuyên gia có thể giúp đưa AI, dữ liệu lớn hay IoT vào chuỗi sản xuất và tiêu thụ, từ đó nâng cao năng suất, tạo ra mô hình quản trị mới, minh bạch và hiệu quả hơn.
Nói một cách tổng thể, chính sách này sẽ góp phần hình thành cộng đồng chuyên gia trong khu vực công, vừa là cầu nối tri thức, vừa là động lực đổi mới. Nếu được thực hiện tốt, đây sẽ là “đòn bẩy” giúp Việt Nam khai thác hiệu quả tài nguyên chất xám, phục vụ cho mục tiêu phát triển dài hạn và bền vững.
Trong khi đó, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh bày tỏ, khi Nghị định 249/2025/NĐ-CP được ban hành với những điều kiện thuận lợi sẽ là cơ hội lớn đối với nhà trường để nâng cao chất lượng giáo dục.
Nhà trường luôn mong muốn thu hút nhân tài, đặc biệt là những người có kinh nghiệm và từng làm việc ở nước ngoài. Họ không chỉ mang theo kiến thức chuyên môn sâu mà còn có trải nghiệm quý báu trong môi trường khoa học công nghệ hiện đại, nơi nhiều lĩnh vực đang phát triển vượt bậc so với trong nước. Với quy định mới, nhà trường sẽ có cơ hội tiếp cận và tuyển chọn được những chuyên gia có năng lực, trình độ cao để tham gia vào công tác đào tạo và nghiên cứu.
Thầy Trần Thiên Phúc cũng nhấn mạnh: “Việc thu hút được chuyên gia đã khó, nhưng giữ chân họ ở lại còn khó hơn. Để làm được điều đó, ngoài chính sách đãi ngộ, điều quan trọng là xây dựng môi trường học thuật cởi mở, thông thoáng, tạo điều kiện cho họ phát huy năng lực.
Nếu chuyên gia mới được hỗ trợ thuận lợi trong việc đăng ký đề tài nghiên cứu, dễ dàng tiếp cận các dự án và chương trình khoa học của Nhà nước, họ sẽ có thêm động lực gắn bó và cống hiến lâu dài. Tôi tin rằng, khi những rào cản hành chính được gỡ bỏ, việc giữ chân nhân tài sẽ trở nên dễ dàng và bền vững hơn”.