Bộ Giáo dục và Đào tạo đã công bố dự thảo Thông tư sửa đổi, bổ sung một số điều của Quy chế Cuộc thi nghiên cứu khoa học, kỹ thuật cấp quốc gia dành cho học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông ban hành kèm theo Thông tư số 06/2024/TT-BGDĐT. Ngày hết hạn lấy ý kiến: 23/10/2025.
So với thông tư hiện hành, dự thảo tập trung sửa đổi ở 4 nhóm vấn đề: số lượng dự án dự thi, tổ chức Ban Chỉ đạo và Ban giám khảo, tỷ lệ giải thưởng, và quy định về liêm chính khoa học.
Các quy định trong dự thảo của Bộ cho thấy sự tường minh
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam xoay quanh các nội dung đáng chú ý của dự thảo này, Tiến sĩ Nguyễn Viết Hương - Phó Trưởng khoa Khoa học và Kỹ thuật vật liệu, Trường Đại học Phenikaa cho rằng, việc sửa đổi, bổ sung các quy định của thông tư hiện hành là điều cần thiết trong thời điểm này.
Đồng thời, điều này cũng thể hiện sự quyết tâm rất lớn của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Bởi lâu nay, sau mỗi đợt trao giải thưởng của cuộc thi nghiên cứu khoa học, kỹ thuật cấp quốc gia dành cho học sinh lại xảy ra những lùm xùm, tranh cãi về tính liêm chính khoa học.
Qua chia sẻ, Tiến sĩ Hương cũng bày tỏ sự quan tâm đến nội dung trong dự thảo đề cập về việc, người hướng dẫn nghiên cứu chịu trách nhiệm về liêm chính khoa học và đạo đức nghề nghiệp trong nghiên cứu khoa học.
Tiến sĩ Hương nhấn mạnh rằng, bản thân ông cũng đã từng ngồi ở vị trí hội đồng chấm dự án cuộc thi khoa học, kỹ thuật dành cho học sinh, sinh viên nên thấy rõ việc liêm chính khoa học trong các cuộc thi là rất quan trọng.
"Theo tôi, việc gắn trách nhiệm của người hướng dẫn đối với tính minh bạch của dự án là một bước tiến lớn để có thể tạo ra những sản phẩm mang tính thực chất với từng cá nhân tham gia.
Bởi lẽ trong quá trình thực hiện sáng tạo, lên ý tưởng cho dự án có thể nhiều học sinh, sinh viên họ lên mạng xã hội, lấy ý tưởng đó về thực hiện nhưng không ghi rõ nguồn. Nếu người hướng dẫn không được ràng buộc trách nhiệm, không có sự kiểm soát tốt nguồn ý tưởng từ ban đầu thì rất dễ xảy ra các khiếu kiện về tính bản quyền về sau", Phó Trưởng khoa Khoa học và Kỹ thuật vật liệu, Trường Đại học Phenikaa chia sẻ.
Cùng quan điểm về vấn đề này, Tiến sĩ Phạm Hiệp, Viện trưởng Viện nghiên cứu Giáo dục và Chuyển giao tri thức, Trường Đại học Thành Đô nhấn mạnh, việc bổ sung thêm yêu cầu để gắn trách nhiệm của người hướng dẫn đối với các dự án nghiên cứu khoa học, kỹ thuật là rất cần thiết để góp phần hạn chế các tiêu cực trong cuộc thi. Đặc biệt là vấn nạn đạo nhái hoặc ăn cắp ý tưởng.
Về việc này, Tiến sĩ Phạm Hiệp nêu quan điểm: "Thực ra không phải khi Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành dự thảo sửa đổi, bổ sung một số điều của Quy chế Cuộc thi nghiên cứu khoa học, kỹ thuật cấp quốc gia dành cho học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông thì mới đề cập đến trách nhiệm của người hướng dẫn.
Từ lâu nay, đối với lĩnh vực nghiên cứu khoa học kỹ thuật thì vai trò người thầy là quan trọng nhất trong việc đảm bảo liêm chính. Nó được ràng buộc bởi những nguyên lý của đạo đức học thuật.
Vì thế, khi các quy định được Bộ ghi rõ ra như vậy thì vấn đề này càng được tường minh hơn. Thông qua đó, tôi cũng hy vọng, với những quy định cụ thể đó sau này nếu được áp dụng vào thực tế sẽ giúp người thầy làm tròn hơn nữa nghĩa vụ và trách nhiệm của mình".
Giám sát chéo tốt hơn khi công bố công khai dự án chọn đi thi cấp quốc gia
Một nội dung khác cũng được dư luận rất quan tâm đó là dự thảo nêu yêu cầu công bố công khai các dự án được chọn cử dự thi cấp quốc gia. Với việc này, Tiến sĩ Nguyễn Viết Hương cho rằng, trong hoạt động gì yêu cầu công khai thì đều cần thiết. Hơn nữa, nếu được công khai ngay từ ban đầu thì sẽ tốt hơn.
Ngoài ra, Tiến sĩ Hương cũng cho biết, trong các cuộc thi nghiên cứu khoa học, kỹ thuật thì ý thức tự giác đảm bảo tính minh bạch dự án của mỗi cá nhân là rất quan trọng.
"Nếu việc công khai, minh bạch những yếu tố trong dự án không làm ảnh hưởng đến tính bản quyền của tác giả đó thì nó có thể giúp các dự án cùng tham gia có thể kiểm tra chéo với nhau", Tiến sĩ Hương nhấn mạnh.
Còn với Tiến sĩ Phạm Hiệp, khi chia sẻ quan điểm của mình về nội dung này thì cho rằng, cần có sự cân nhắc kỹ lưỡng.
Qua đó, Tiến sĩ Hiệp bày tỏ: "Việc này có liên quan đến tính bản quyền. Nếu bắt buộc phải công khai thì có thể khiến họ mất động lực. Vì thế, việc công khai, đối tượng được xem nội dung công khai cũng phải thể hiện rõ.
Ngoài ra, nên quy định rõ các thông tin bắt buộc cần phải công khai. Chẳng hạn như: công khai thông tin tóm tắt, tiêu đề dự án, nhóm thực hiện thậm chí là thông tin về ban giám khảo, người chấm dự án".
Cùng chung quan điểm, Thạc sĩ Đậu Xuân Thoan – Phó viện trưởng Viện Khoa học phát triển tài sản trí tuệ (IPDI) nhấn mạnh, chỉ nên công khai các thông tin cơ bản như tên đề tài, lĩnh vực, tên học sinh, giáo viên hướng dẫn, tóm tắt nội dung nghiên cứu, trường và địa phương. Những dữ liệu chi tiết hay nội dung có khả năng đăng ký bản quyền, sáng chế cần được xem xét có nên công khai hay không để đảm bảo nguyên tắc bảo mật.
Ngoài ra, Thạc sĩ Đậu Xuân Thoan cũng chia sẻ thêm rằng, nên có các bước để kiểm tra và xác thực những thông tin công khai đó đã chuẩn xác hay chưa.
"Để đảm bảo thông tin được công khai có cơ sở kiểm chứng thì cần phải công khai cả "nhật ký" sáng tạo của các học sinh.
Trước đây, khi các dự án lọt vào các vòng thi cao hơn, thì bộ phận giám khảo chấm dự án sẽ có khâu "kiểm tra miệng" đối với các các thành viên thực hiện dự án. Qua các phương thức vấn đáp, bằng kinh nghiệm của mình, thành viên chấm giải sẽ nhận định được dự án đó có tỷ lệ bao nhiêu là do các học sinh nghĩ ra, tạo ra.
Như vậy, nếu các quy định trong dự thảo được đưa ra liên quan đến việc công khai thì có thể nên áp dụng thêm yêu cầu công khai nhật ký sáng tạo của người làm dự án.
Bởi lẽ, khi các yếu tố công khai này được công bố ngay từ đầu thì những người có năng lực thẩm định dự án cũng sẽ có nhận xét chung về mức độ minh bạch của dự án đó. Thậm chí, với những dự án có yếu tố đạo nhái có thể được phát hiện sớm để xem xét trước khi lựa chọn đưa vào vòng thi cao hơn. Điều này giảm thiểu được những phiền toái không đáng có về sau khi các giải thưởng cho dự án được trao.
Không chỉ thế, khi buộc phải công khai những "điểm yếu" đối với tính minh bạch của dự án thì nó cũng tạo ra tâm lý sợ lộ đối với các cá nhân có tư tưởng muốn trộm cắp ý tưởng của tác giả khác. Đây là những yếu tố quan trọng để đảm bảo nâng cao được tính liêm chính học thuật trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học, kỹ thuật", Thạc sĩ Đậu Xuân Thoan chia sẻ.