Giữa dòng chảy hội nhập và công nghệ, khi tiếng “dzui”, “hông”... tràn ngập mạng xã hội, tiếng Việt - ngôn ngữ nuôi dưỡng tâm hồn bao thế hệ người Việt đang đứng trước những thay đổi chưa từng có.
Vừa qua, tại sân khấu cuộc thi “Tiếng Việt Gen S” do Hệ thống Giáo dục Sky-Line (Đà Nẵng) tổ chức, các bạn học sinh đã khiến nhiều người phải bất ngờ. Bởi các em không chỉ yêu tiếng Việt theo cách riêng, mà còn tranh biện, phản biện và bảo vệ tiếng mẹ đẻ bằng tư duy của những công dân số.
Cuộc thi “Tiếng Việt Gen S”, tổ chức nhân Ngày Tôn vinh Tiếng Việt đã trở thành diễn đàn học thuật trẻ trung nhưng sâu sắc, nơi các bạn học sinh cùng bàn luận nghiêm túc về câu chuyện bảo vệ và làm mới tiếng Việt trong kỷ nguyên toàn cầu hóa.
Khi thế hệ trẻ nói về tiếng Việt theo cách riêng
Ở vòng 1 Hùng biện, các nhóm mang đến góc nhìn đa chiều về tiếng Việt trong đời sống hiện đại.
Mở đầu bằng chủ đề “Vai trò của văn học Việt Nam trong việc nuôi dưỡng tình yêu tiếng Việt” - một đề tài tưởng chừng cũ nhưng được thể hiện đầy tươi mới, đội Khắc Nối, cơ sở Sky-Line Riverside khẳng định chính qua từng trang sách, con người Việt Nam học cách cảm, cách nghĩ, và cách yêu bằng tiếng mẹ đẻ.
“Tiếng Việt là gốc rễ giúp chúng ta biết mình là ai" - Câu nói dường như đã khái quát tinh thần chung của cả cuộc thi giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt không phải là điều xa vời, mà bắt đầu từ việc hiểu và trân trọng từng con chữ.
Một phần hùng biện khác gây ấn tượng không kém đến từ đội Hồn Việt là câu chuyện về ngôn ngữ “teen” và sự lan tỏa của mạng xã hội.
Những từ ngữ như “dzui”, “hông”, “quánh giá”, “giải cíu” được các bạn nhìn nhận như “gia vị của ngôn ngữ”. Nhưng khi sử dụng tràn lan, thiếu chọn lọc, chúng có thể khiến tiếng Việt mất đi vẻ trong sáng, thanh nhã vốn có.
Cùng với đó, công nghệ và trí tuệ nhân tạo (AI) được các đội thi tiếp cận bằng hai góc nhìn rõ ràng. Mặt tích cực, đó chính là AI giúp tra cứu nhanh, hỗ trợ luyện nói, luyện viết, mở rộng vốn từ nhưng cũng mang đến nhiều tiêu cực như lạm dụng máy dịch, viết bằng AI khiến học sinh mất tiếng nói riêng, giảm khả năng diễn đạt và cảm thụ ngôn ngữ.
Tiếng Anh và hội nhập - giữ cân bằng để không mất gốc
Không thể phủ nhận, tiếng Anh đang trở thành ngôn ngữ toàn cầu. Tuy nhiên, các bạn học sinh Sky-Line cũng cho thấy sự tỉnh táo khi bàn về mối quan hệ giữa tiếng Việt và ngoại ngữ. “Ngoại ngữ giúp chúng ta chạm đến thế giới, nhưng tiếng Việt giữ cho ta gốc rễ”, Đội Tiếng Vọng khẳng định.
Theo các em, việc học tiếng Anh là cần thiết cho hội nhập, nhưng nếu không có giới hạn, nó có thể làm phai nhạt ngôn ngữ mẹ đẻ, linh hồn của bản sắc văn hóa dân tộc.
Một đề tài tưởng nhẹ nhàng nhưng đầy chiều sâu khác phương ngữ vùng miền.
Người miền Trung nói “mô tê răng rứa”, người Nam nói “dzậy đó” – tất cả đều là tiếng Việt.
Các bạn học sinh đội Huyết Ngữ Việt Cách đặt câu hỏi thú vị: “Nếu mỗi giáo viên dùng một phương ngữ khác nhau, học sinh sẽ tiếp thu kiến thức ra sao?” Câu hỏi mở ra cuộc thảo luận sâu sắc về việc cần thống nhất tiếng Việt chuẩn trong giáo dục, nhưng đồng thời vẫn giữ lại bản sắc địa phương.
“Phương ngữ là một phần của văn hóa. Mỗi giọng nói kể câu chuyện của vùng đất mình sinh ra”. Ngày nay, thế hệ trẻ còn lan tỏa phương ngữ bằng nhiều cách sáng tạo như qua vlog, âm nhạc, hay các bài viết mạng xã hội, giúp “giọng quê” bước ra thế giới theo cách rất riêng.
Tranh biện: Khi tiếng Việt trở thành đề tài học thuật
Nếu phần hùng biện là nơi thể hiện cảm xúc và góc nhìn cá nhân, thì vòng 2 Tranh biện lại là đấu trường của lý lẽ, dẫn chứng và tư duy phản biện. Trong đó có hai chủ đề được đưa ra gây tranh luận sôi nổi: “Cần đưa môn Kỹ năng nói và giao tiếp bằng tiếng Việt trở thành môn học bắt buộc.” “Tiếng Việt cần được nhìn nhận và ứng xử như một ngôn ngữ sống".
Đội ủng hộ - Tiếng Vọng - cho rằng tiếng Việt đang vận động, thay đổi, và việc mượn từ, sáng tạo trên mạng chỉ chứng tỏ sức sống mạnh mẽ của ngôn ngữ.
Đội phản đối - Chân trời toả sáng - lại nhấn mạnh nếu để tiếng Việt biến đổi tự do, thiếu định hướng, sẽ khiến ngôn ngữ mất chuẩn mực, đặc biệt trong môi trường học thuật. “Tiếng Việt thay đổi không phải là mất gốc nhưng phải thay đổi có ý thức, có trách nhiệm".
Sau 2 phần thi gây cấn và sôi nổi, Giải Nhất trung học cơ sở thuộc về đội Hồn Việt; Giải Nhất trung học phổ thông gọi tên đội Tiếng Vọng; Giải Nhì trung học cơ sở là đội Chiến binh ngôn từ; Giải Nhì trung học phổ thông là đội Chân trời toả sáng; Giải Ba trung học cơ sở là hai đội Khắc Nối và Gen S tỏa sáng; Giải Ba trung học cơ sở là hai đội Huyết Ngữ Việt Cách và Chất Việt Gen Z.
Cuộc thi “Tiếng Việt Gen S” khép lại, nhưng dư âm còn đọng lại nơi mỗi học sinh và người tham dự. Ở đó, Gen S không chỉ nói để thuyết phục mà còn biết lắng nghe, tôn trọng và đối thoại. Hơn hết qua mỗi phần thi và tranh biện, các bạn trẻ cho thấy nhiều góc nhìn mới mẻ về tiếng Việt, cùng niềm tự hào, tình yêu về ngôn ngữ dân tộc.
Giữa thời đại công nghệ đang thay đổi không ngừng, tiếng Việt vẫn luôn có chỗ đứng rất riêng không chỉ trong sách vở, mà trong chính đời sống, cảm xúc và trái tim của thế hệ trẻ: “Bảo vệ tiếng Việt không chỉ là giữ chữ, mà là giữ tâm hồn dân tộc”.