Tiến sĩ Lê Duy Dũng - Giám đốc chương trình Cử nhân Khoa học Dữ liệu, Viện Kỹ thuật và Khoa học Máy tính, Trường Đại học VinUni là 1 trong 10 nhà khoa học trẻ xuất sắc đạt giải thưởng khoa học công nghệ Quả Cầu Vàng năm 2025.

Chia sẻ niềm vui, sự vinh dự với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Lê Duy Dũng bày tỏ: "Tôi hy vọng rằng giải thưởng sẽ lan tỏa mạnh mẽ hơn đến thế hệ trẻ, khơi dậy niềm đam mê khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và thúc đẩy quá trình chuyển đổi số tại Việt Nam".

Công trình mà Tiến sĩ tâm đắc nhất khi tham gia Giải thưởng Quả Cầu Vàng là nghiên cứu “Tìm kiếm quy trình tổng hợp hóa học thân thiện với môi trường bằng Trí tuệ nhân tạo và hệ thống robot tự động hiệu năng cao”, được công bố trên tạp chí Journal of Science: Advanced Materials and Devices. Điểm nổi bật của nghiên cứu này là sự kết hợp liên ngành giữa AI, robot và hóa học vật liệu, nhằm thay thế các hóa chất độc hại bằng nguyên liệu thân thiện hơn với môi trường trong quá trình tổng hợp vật liệu mới.

Công trình có ý nghĩa thực tiễn rõ rệt: giúp giảm thiểu phát thải độc hại, rút ngắn đáng kể thời gian khám phá vật liệu mới từ vài tuần xuống chỉ còn vài giờ, và đặc biệt phù hợp với điều kiện nghiên cứu tại Việt Nam - nơi nguồn lực về thiết bị và dữ liệu còn hạn chế.

Tiến sĩ Dũng tin rằng hướng tiếp cận này không chỉ đóng góp cho khoa học cơ bản, mà còn mở ra cơ hội ứng dụng trong các ngành công nghiệp năng lượng, môi trường và vật liệu tiên tiến.

Ba yếu tố đặc biệt quan trọng mà nhà khoa học trẻ cần có

Tiến sĩ Lê Duy Dũng cũng đã chia sẻ những động lực thúc đẩy theo đuổi khoa học công nghệ, lĩnh vực công nghệ thông tin, chuyển đổi số và tự động hóa.

"Theo gương các anh chị tiền bối, sau khi tốt nghiệp đại học, tôi có mong muốn tạo ra giá trị cho xã hội thông qua giáo dục và nghiên cứu đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, việc tìm kiếm chủ đề nghiên cứu là không đơn giản giữa muôn vàn những lựa chọn hấp dẫn nhưng cũng nhiều thách thức khác nhau.

Tôi may mắn gặp được những người thầy, người hướng dẫn tận tâm - những người không chỉ cho tôi những lời khuyên sắc sảo về khoa học, mà còn truyền dạy những bài học quý báu về cuộc sống. Chính họ đã giúp tôi khám phá được vẻ đẹp, sự cuốn hút, cũng như ý nghĩa sâu xa của lĩnh vực mà mình đang theo đuổi. Từ đó, tôi có thêm niềm tin, động lực và nhiệt huyết để tiếp tục thắp lên ngọn lửa đam mê, truyền cảm hứng cho các thế hệ nghiên cứu sinh và sinh viên tiếp theo", Tiến sĩ Dũng bộc bạch.

Tiến sĩ Dũng chia sẻ thêm, từ trải nghiệm bản thân, thầy thường chia sẻ với các bạn trẻ muốn theo đuổi con đường nghiên cứu rằng có ba yếu tố đặc biệt quan trọng: sự tò mò, sự bền bỉ, luôn làm việc với mục đích và giá trị rõ ràng.

Thầy lý giải, sự tò mò giúp chúng ta luôn khao khát tìm hiểu, đặt câu hỏi và không ngừng khám phá những điều chưa biết. Sự bền bỉ giúp chúng ta đủ sức vượt qua khó khăn, thử thách và cả những lần thất bại vốn là một phần tất yếu của hành trình khoa học. Làm việc với mục đích và giá trị rõ ràng giúp chúng ta định hướng con đường nghiên cứu, giữ vững niềm tin và tìm thấy ý nghĩa trong từng đóng góp cho khoa học và xã hội.

Những lúc muốn dừng lại, tôi luôn nhắc mình nhớ rằng xung quanh luôn có sự đồng hành và hỗ trợ, và rằng nghiên cứu là một hành trình bền bỉ chứ không phải cuộc đua ngắn hạn.

Tiến sĩ Lê Duy Dũng

Tiến sĩ Dũng nhớ lại: "Khi còn là nghiên cứu sinh, tôi từng có cơ hội tham dự các hội thảo khoa học hàng đầu về AI và học máy, nơi tôi gặp gỡ rất nhiều bạn bè người Việt đang học tập và nghiên cứu khắp nơi trên thế giới. Tuy vậy, lúc đó tôi rất ít khi thấy các công trình khoa học đến từ những đơn vị học thuật tại Việt Nam. Điều này khiến tôi luôn ấp ủ một mong muốn: làm thế nào để nghiên cứu ở Việt Nam cũng có thể góp mặt tại những diễn đàn uy tín hàng đầu.

Thật đáng mừng, vài năm trở lại đây, câu chuyện đã khác. Chính các nhóm nghiên cứu như của tôi tại Việt Nam đã có thể công bố ở những hội nghị quốc tế hàng đầu, cạnh tranh sòng phẳng với các công trình đến từ các quốc gia phát triển.

Điều khiến tôi đặc biệt tự hào là các nghiên cứu của chúng tôi mang tính liên ngành, khi AI không chỉ dừng lại ở thuật toán mà được ứng dụng trong những lĩnh vực đa dạng như môi trường (giám sát và cải thiện chất lượng không khí trong nhà, tối ưu hệ thống HVAC) và vật liệu mới (hỗ trợ khám phá, thiết kế vật liệu bền vững). Chính sự giao thoa này vừa mở ra cơ hội khoa học, vừa khẳng định giá trị thực tiễn và sức ảnh hưởng rộng hơn của nghiên cứu AI tại Việt Nam".

Ngoài ra, Tiến sĩ Dũng tâm sự, một trong những thách thức lớn nhất mà thầy từng đối diện chính là cảm giác so sánh bản thân với thành công của người khác.

"Trong nghiên cứu, xung quanh ta luôn có những đồng nghiệp, những nhóm khác với thành tích nổi bật, điều đó đôi khi dễ khiến bản thân mất niềm tin hoặc cảm thấy thua kém. Nhưng dần dần tôi nhận ra, mỗi người có một hành trình riêng, không ai giống ai. Tôi chọn cách tập trung vào những gì mình đang theo đuổi, tin tưởng vào định hướng nghiên cứu mà bản thân thấy có ý nghĩa, và kiên trì với nó. Khi làm được như vậy, tôi không còn bị áp lực bởi sự so sánh nữa, mà tìm lại được niềm vui, sự bền bỉ và cả động lực để tiếp tục gắn bó với con đường khoa học", Tiến sĩ bày tỏ.

Mong muốn mở rộng nghiên cứu theo hướng hàn lâm thực chiến

Đối với Tiến sĩ Lê Duy Dũng, điều quan trọng nhất trong quá trình nghiên cứu là có những đồng nghiệp và học trò phù hợp để đồng hành. Nghiên cứu vốn là một hành trình dài và nhiều thử thách, nếu chỉ đi một mình thì rất dễ nản lòng và thất bại. Khi có những người cùng chia sẻ và trao đổi ý tưởng, hỗ trợ lẫn nhau, chúng ta không chỉ tạo ra kết quả tốt hơn và còn tìm được niềm vui và ý nghĩa trong công việc của mình.

Trong tương lai gần, Tiến sĩ Dũng mong muốn mở rộng nghiên cứu theo hướng hàn lâm thực chiến, gắn kết chặt chẽ hơn với thực tiễn. "Tôi sẽ tích cực tìm kiếm và xây dựng mối quan hệ hợp tác với các tổ chức, doanh nghiệp để những kết quả nghiên cứu không chỉ dừng lại trên các công bố khoa học, mà có thể được ứng dụng vào đời sống, giải quyết những vấn đề cụ thể của xã hội. Tôi tin rằng chỉ khi khoa học bước ra ngoài phòng thí nghiệm và chạm tới thực tiễn, nó mới thực sự phát huy hết giá trị", vị Tiến sĩ cho hay.

Chia sẻ về những tác động, đóng góp mà các nghiên cứu của mình sẽ mang đến cho cộng đồng xã hội hoặc đối với lĩnh vực khoa học đang theo đuổi, Tiến sĩ Dũng cho hay: "Các nghiên cứu của tôi sẽ tập trung ứng dụng AI vào những thách thức lớn của phát triển bền vững. Một trong những trọng tâm là xây dựng hệ thống quan trắc và tối ưu chất lượng không khí trong nhà, nơi AI kết hợp cùng cảm biến IoT và mô phỏng số (CFD, digital twin) để đưa ra các giải pháp vận hành thông minh cho hệ thống HVAC. Nhờ đó, có thể đồng thời tiết kiệm điện năng, giảm chi phí, và bảo vệ sức khỏe con người - đặc biệt trong bối cảnh đô thị hóa nhanh và các không gian đông người như trường học, bệnh viện.

Song song, tôi cùng cộng sự triển khai nghiên cứu liên ngành về AI và robot tự động trong tổng hợp vật liệu xanh. Chúng tôi phát triển quy trình sử dụng AI để khai thác tri thức từ kho dữ liệu khoa học khổng lồ, đồng thời kết hợp robot thực nghiệm và học máy để khám phá nhanh các vật liệu mới thân thiện với môi trường. Kết quả này giúp giảm phát thải độc hại, thay thế hóa chất nguy hiểm bằng nguyên liệu an toàn hơn, và rút ngắn đáng kể thời gian khám phá từ vài tuần xuống chỉ còn vài giờ".

Tiến sĩ trẻ tin rằng, sự kết hợp giữa AI và định hướng phát triển bền vững sẽ mở ra những tác động lâu dài: không chỉ tạo ra tri thức mới trong lĩnh vực khoa học dữ liệu và vật liệu, mà quan trọng hơn là mang lại giải pháp thực tiễn cho cộng đồng - từ không gian sống trong lành hơn đến ngành công nghiệp xanh, bền vững và có trách nhiệm hơn với môi trường.

Theo Tiến sĩ, thách thức lớn nhất của khoa học công nghệ Việt Nam có lẽ vẫn là tình trạng "chảy máu chất xám" - khi các nhân tài được đào tạo bài bản ở trong và ngoài nước chưa tìm thấy đủ cơ hội, môi trường và động lực để phát huy hết tiềm năng tại Việt Nam. Điều này có thể làm chậm lại tốc độ phát triển khoa học công nghệ và hạn chế khả năng cạnh tranh quốc tế.

"Thế hệ của chúng ta cần nỗ lực để vượt qua thách thức này bằng cách xây dựng môi trường nghiên cứu trong nước hấp dẫn hơn (các trung tâm nghiên cứu, trường đại học đẳng cấp quốc tế...), nơi có sự kết hợp hài hòa giữa học thuật và ứng dụng, giữa nghiên cứu cơ bản và đổi mới sáng tạo. Đồng thời, cần mở rộng hợp tác trong nước và quốc tế, tạo điều kiện để các nhà khoa học trẻ có thể kết nối, trao đổi tri thức nhưng vẫn gắn bó và đóng góp cho sự phát triển của đất nước.

Tôi mong muốn sau 20 năm nhìn lại, dấu ấn của mình trong lĩnh vực khoa học công nghệ sẽ không chỉ nằm ở những công bố khoa học, mà quan trọng hơn là ở các ứng dụng thực tiễn mà nghiên cứu mang lại cho xã hội. Tôi hy vọng những công trình về AI, mô phỏng số và robot của mình sẽ góp phần giải quyết các vấn đề lớn như quan trắc, cải thiện chất lượng không khí, tiết kiệm năng lượng, phát triển vật liệu xanh, hay xây dựng các hệ thống thông minh phục vụ đời sống.

Điều tôi hướng tới là để lại một hành trình nghiên cứu có ý nghĩa, nơi khoa học không chỉ nằm trong phòng thí nghiệm mà thật sự chạm đến cuộc sống con người, truyền cảm hứng cho thế hệ sau tiếp tục theo đuổi khoa học với tinh thần trách nhiệm và sáng tạo", Tiến sĩ Lê Duy Dũng nhấn mạnh.

Bí kíp để cân bằng giữa công việc nghiên cứu và cuộc sống cá nhân của Tiến sĩ Dũng là thường xuyên tham gia các hoạt động như chạy bộ buổi sáng, tham gia đội bóng của trường, bơi lội với gia đình. Bên cạnh đó, thầy luôn cố gắng dành thời gian cho gia đình, bởi họ là nguồn động lực và sự an ủi lớn giúp tôi giữ được sự hài hòa, cân bằng giữa công việc và cuộc sống.

Bên cạnh đó, thầy cũng duy trì thói quen đọc sách và học hỏi thường xuyên, không chỉ từ tài liệu khoa học mà còn từ chính đồng nghiệp và học trò. Điều này giúp nắm bắt được những tiến bộ mới nhất trong lĩnh vực nghiên cứu, đồng thời mở rộng góc nhìn sang các lĩnh vực liên quan. Thầy Dũng tin rằng tinh thần học hỏi liên tục là chìa khóa để giữ cho công việc nghiên cứu luôn mới mẻ và có chiều sâu.

Tiến sĩ Lê Duy Dũng cũng nhắn gửi đến các bạn trẻ mới bước vào con đường khoa học: "Hãy luôn giữ sự tò mò để khám phá cái mới, kiên định và bền bỉ để vượt qua khó khăn, và quan trọng nhất là làm việc với mục đích và giá trị rõ ràng. Khi hội tụ đủ những yếu tố đó, hành trình nghiên cứu sẽ không chỉ mang lại tri thức, mà còn mang lại ý nghĩa và niềm vui thực sự".